2- tema : Awqatlanıwǵa tiyisli gigienik talaplar

2- Tema : Awqatlanıwǵa tiyisli gigienik talaplar
Joba :
1. Salamat awqatlanıwǵa tiyisli gigienik talaplar
2. Tuwri awqatlantırıw gigienası
3. Notuwri awqatlanıwdan kelip shıǵıwshı kesellikler

Tuwrı awqatlanıw boyınsha kóplegen teoriyaler ámeldegi hám derlik hár kúni jańa maǵlıwmatlar payda boladı. Olardıń geyparaları góshni sheklew kerek desa, basqa birleri tek málim bir ónimlerden ibarat Menyu hár qanday keselliklerden azat bolıw gilti deyiwedi. Tiykarınan insan denesi júdá quramalı sistema bolıp tabıladı, onıń normal islewi ushın ol da gósh, da palız eginlerili awqatlardi talap etedi. Usınıń sebepinen tuwrı awqatlanıw qaǵıydaların biliw júdá zárúrli esaplanadi. Buǵan baylanıslı shubhalı usınıslarǵa ámel qılıw salamatlıqta saldamlı máseleler keltirip shıǵarıwı múmkin.

AWQATLANIW TARTIBI
1-qaǵıyda. Awqatlanıw rejimine ámel qılıw qatań esaplanadi. Júdá kem awqatlanıw da, tez-tez awqatlanıw yamasa turaqlı túrde jeńil jeńil awqatlanıwlar qılıw da zıyanlı esaplanadı. Salamat kisi kúnine 4-5 ret, awqatlanıw aralıǵın 5 saat den asırmaǵan halda taǵamlanıwı eń optimal esaplanadi. Awqat qabılı aralıǵı júdá kóp bolsa, element almasinuvi páseytiwedi hám organizm puxtalıq rejimine ótip aladı. Bunıń nátiyjesinde denede may toplana baslaydı. Qolaversa televizor aldınanında yamasa jumıs jayında awqatlanmaslik kerek, sebebi bul halda bas mıy toyǵanlikni keshlew aqıl etedi;
2-qaǵıyda. Hár kúni jańa palız eginleri hám miyweler tutınıw qılıw. Usınıs etilgen hár birewiniń muǵdarı 300 g. Sol tárzde organizm barlıq kerekli vitaminlar hám kletchatkaga iye boladı. Bóleklengen miywelerdi ıdısqa salıp, jumıs yamasa oqıwǵa alıp ketiw de múmkin.
Álbette, ádetlerdi tezlik penen hám pútkilley ózgertirip, bir finjon ashshı kofe menen mazalı tarttan waz keshiw júdá qıyın. Bul júdá kóp shıdamlılıq hám kúsh talap etiwi múmkin. Usınıń sebepinen waqtı -waqtı menen kolbasali sendvich yamasa tart da tutınıw etip turıw múmkin.
NADURIS AWQATLANIW
Eger bul anıq ko'rinsa-de, ne haqqında kóp shubhalar ámeldegi awqatlanıw salamat emes, jáne bul artıqsha vaznli balalar hám nadurıs awqatlanıwdan kelip shıǵıs sog'liq máseleleri júdá joqarı bolǵanında kóbirek kórinetuǵın boladı. Kóbinese to'yimli kórinisi múmkin bolǵan awqatlar ratsionga kiritiledi, lekin olar emes hám sog'liq ushın qolaysız bolǵan elementlardı da beredi.
Qayta islengen ónimler, konservantlar, ta'mni jaqsılaytuǵın elementlar, reń beretuǵınlar hám sog'liq ushın qáwipli bolǵan barlıq túrdegi elementlardı qosıwdı óz ishine alǵan islep shıǵarıw procesine iye. Qısqa múddette de, uzaq múddette de balalar ushın ózine ǵárezli bolıp qaladı. Bulardan geyparaları joq etiliwi yamasa shekleniwi kerek bolǵan nosog'lom ónimler shańaraqqa tiyisli ratsionda, ásirese balalarda.
Nadurıs awqatlanıw azıqlanıw yamasa to'yib awqatlanmaslik dep tariyp berińan bul azǵantay azıqlıq yamasa júdá kóp muǵdardaǵı azıqlıq elementlardı tutınıwdı ańlatadı. Rawajlanıw máseleleri, kóz máseleleri, diabet hám júrek kesellikleri sıyaqlı saldamlı sog'liq máselelerin keltirip shıǵarıwı múmkin. Geyparalarda nadurıs awqatlanıw ne? degen soraw tuwıladı. Qáte awqatlanıw - azıq elementlarınıń etiwmasligi yamasa artıqsha awqatlardan kelip shıǵıs jaǵday. Ol tiykarlanıp 2 qıylı jaǵdayda payda boladı :
1. Kem awqatlanıw 2. Kóp awqatlanıw
KEM AWQATLANIW
Bul túrdegi to'yib awqatlanmaslik jetkilikli muǵdardaǵı protein, kaloriya yamasa mikroelementlarning etiwmasligidan kelip shıǵadı. Biyikligi tómenligi (oǵada jińishke) moynıń ósiwine (moynıń tómenlewine) hám jastıń salmaǵına (etarli emes) alıp keledi. Nadurıs awqatlanıw zárúr azıq elementlardı almaslikdan kelip shıǵadı. Bul tómendegi belgilerdi keltirip shıǵarıwı múmkin:
- Azıw
- Yog 'va bulshıq et massasın joytıw
- Boslıq bettiń almasıları hám botgan kózleri
- Isikgen as qazan
- Qurǵaqlay shashlar hám terilar
- charchoq
- Konsentraciya qılıw qıyın
- Qızbalıq
- Depressiya hám uwayım
Azıqlanıw dárejesi tómen bolǵan adamlarda bul belgiler bir yamasa bir neshesi bolıwı múmkin. Nadurıs awqatlanıw mikroelementlar sonıń menen birge, onıń jetiwmasligiga alıp keliwi múmkin.
KO'P AWQATLANIW
Protein, kaloriya yamasa may sıyaqlı birpara azıqlıq elementlardı artıqsha tutınıw qılıw da to'yib awqatlanıwǵa alıp keliwi múmkin. Bul kóbinese artıqsha salmaq yamasa semiriwshilikke alıp keledi. Azıqlanıwdan azap cheketuǵın adamlarda kóbinese vitaminlar, minerallar, ásirese temir, rux, A vitamini hám yad etiwmasligi bar. Usınıń menen birge, mikroelementlarning etiwmasligi artıqsha awqatlanıw menen de júzege keliwi múmkin. Hádden tıs kaloriya tutınıwı nátiyjesinde artıqsha salmaq yamasa semirib ketiw, sonıń menen birge vitaminlar hám minerallardı etarli dárejede tutınıw etpeslik múmkin. Óytkeni sonda, artıqsha awqatlanıwdı keltirip shıǵaratuǵın awqatlar, mısalı, qovurilgan hám qumshekerli awqatlar kaloriya hám yog'da joqarı, biraq basqa azıqlıq elementlarda kem. Azıqlanıwdıń tiykarǵı belgileri artıqsha salmaq hám semiriwshilik bolıp tabıladı, biraq bul azıq elementlarınıń etiwmasligiga alıp keliwi múmkin. Izertlewler sonı kórsetedi, artıqsha vaznli yamasa semirib ketken adamlar ádetdegi salmaq menen salıstırǵanda birpara vitaminlar hám minerallardı etarli dárejede tutınıw etpesliklari hám qan dárejesiniń tómenligi. Bir izertlew sonı kórsetdiki, 285 dana óspirim, tompaq adamlarda A hám E vitaminlari qanında normal vaznga qaraǵanda 2-10% tómen. Óytkeni sonda, artıqsha salmaq hám semiriwshilikke kaloriya hám yog 'miqdori joqarı, biraq basqa azıqlıq elementlar muǵdarı kem bolǵan tayarlanǵan hám qayta islengen awqatlardı artıqsha tutınıw qılıw sebep bolıwı múmkin.
FAST-FOOD
Fast food restorani - bul tez tayarlanatuǵın awqatlar hám minimal xızmet kórsetetuǵın restoran. Onda ólshewli tamaq aldınan pisiriledi hám ıssında saqlanadı, satıladı hám sol jerde jeyiliwi yamasa alıp ketilishi múmkin. Buǵan deyin Fast foodning birpara túrleri ámeldegi bolǵan bolsa -de, bul túrdegi óz iskerligin restoranlari XX asirde baslanǵan.
Ekenin aytıw kerek, fast fud quramında dudlangan gósh, pishloq bar, tuzlangan qıyar, kapusta hám taǵı basqa... Bulardıń barlıǵı kútá úlken duz muǵdarın quraydı. JSST maǵlıwmatına kóre, bir adam bir kúnde 5 m/grammdan kem de, artıq da bolmaǵan duz tutınıw etiwi kerek. Biziń adamlar bolsa buǵan kóbinese qaniqmaydi, bir kúnlik norma 14. 9 grammdan da asıp ketedi, yaǵnıy úsh ese kóp. Bunıń úlken bólegin bolsa fast fudlar arqalı qabıl etemiz. Bunnan tısqarı, biz jaxsı kórip awqatlanıw etetuǵın fri hám chips da taǵı may hám duz muǵdarınıń asıwına alıp keledi. Tez pishar tayın taǵamdıń tiykarǵı quramın quraytuǵın faktor bul shala pısken gósh ónimi esaplanadi. Olar taksoplazma, bryutselyoz kóplegen salmaqli keselliklerdi keltirip shıǵaradı. Bular ásirese, áyeller arasında bala túsiwine alıp keliwshi sebeplerden biri esaplanadı. Ol hátte biypushlıqqa da alıp keliwi múmkin. Qolaversa, fast fud tekǵana juqpalı bolmaǵan keselliklerdi keltirip shıǵaradı, bálki juqpalı keselliklerdi-de arttırıp alıwǵa jay jaratadı.
Ózbekstanda ststistikalıq maǵlıwmatlarına qaraǵanda, xalıqtıń yarımı artıqsha vaznga iye. Anıqlaw etip aytqanda hár besew adamdıń birinde semizlik anıqlanǵan. 46% xalıq qanında xolesterin bárháma joqarı bolıwı baqlanǵan, álbette, bul ele olardıń kesellikke dus kelgenligin tastıyıqlamaydi, biraq áyne biz joqarıda aytıp ótken keselliklerge shalınıw qáwipi bar ekenliginen dárek beredi. Xalıqtıń úshten bir bóleginde arterial basım joqarı dárejede yuradi. 40 jastan 64 jasqa deyingi insanlardıń beshdan bir bóleginde júrek qan tamır keselligine shalınıw qáwipi kóp baqlanadı. Búgingi kúndegi turmıs tárizi sol jaǵdayında dawam etse xalıq arasında jaqın bes jıl ishinde bul keselliklerge shalınıw kórsetkishi artpaqtasınan dárek beredi.
MSHBSHlarda Asxanaǵa ónimlerdi jetkizip beriw hám saklashga kuyiladigan gigienik talaplar
14. Asxanalardı dúzilisi, úskeneler menen buyımlanıwı ulıwma awqatlanish buyicha sanitariya koidalari hám normalari talaplarına muvofik
bulishi kerek.
15. Texnologiyalıq buyımlar, úskeneler, ıdıslar sanitariya -epidemiologiya talaplarına uyqas materiallar pulat hám dyuralyuminiydan tayarlanǵan
bulishi kerek, sonıń menen birge olar shiyki hám pısırılgen ónimler ushın ayrıqsha belgilenedi.
16. Asxana daǵı ıdıslar shını (tabaq, kese, kese), koshik, sanchki hám pichoklar bolsa tat baspaytuǵın pulatdan bulishi kerek.
Jarılǵan, sheti uchgan, emali kúshken, deformatsiyalangan, alyumin, plastmassadan tayarlanǵan ıdıslardan paydalanıw múmkin emes.
17. Azıq-awqat ónimlerine qayta islew stollarining koplamasi pútin, tat baspaytuǵın pulat yamasa gigienik material menen koplangan
bulishi shárt.
18. Shiyki hám pısken ónimler ushın stol, pichok hám taxtakachlar ayrıqsha boladı. Taxtalardıń maydanı tegis, yorilmagan bulib, kattik terek
sortlarınan islenedi. Plastmassa hám presslangan fanerlardan islengen taxta hám taxtakachlardan paydalanıw múmkin emes.
Go’shni usaqlaw ushın kattik terek sortınan tayarlanǵan yotochli úskene (taxta ) isletiledi. Ol metall taglikka urnatilishi múmkin.
İshlatilgandan sung yotochli úskene pichok menen tazalanıp, ústine duz sepiladi, yotochli úskenediń qaptal átirapları issik suw menen juwıladı, yotochli úskenediń ústki kismi tegis emes bulib kolganda bir katlami alıp taslanadı.
19. İshlatish túrine karab stol, taxta hám pichoklar ushıp ketpeytuǵın, qayta islewge shıdamlı buyok menen markirovka kilinadi, shiyki hám pısken ónimler ushın ayrıqsha -ayrıqsha boladı (XG (shiyki go’sh), PG (pısken go’sh), XB (shiyki balık), PB (pısken balık), XS (shiyki palız eginleri), PS (pısken palız eginleri), G (gastronom ónimler: pishlok, sariyot, termik ishlovsiz berilip atırǵan ónimler), N (nan), X (qamır ) ushın ).
20. Awqatlardi pısırıw hám saklash ushın tat baspaytuǵın pulatdan islep chikilgan ıdıslardan paydalanıladı. Alyuminiy hám dyuralyuminiydan islep chikilgan ıdıslardan awqatlardi pısırıw hám kiska múddette saklash ushın paydalanıw múmkin. Tábiyiy mıywe kaynatmalari (kompotlar) tat baspaytuǵın pulatdan kilingan ıdısında tayarlanadı. Sutti kaynatish ushın ayrıqsha ıdıslar ajratıladı.
21. Balalar sanına ıdıslar komplekta tugri keliwi zárúr hám awqatlanish vaktida bir bala ushın bir ıdıs komplekti isletiledi. Awqatlanish vaktida bul ıdıslardı juwıw hám juwılǵan ıdısda boshka balalarǵa tamaq beriw múmkin emes. Rezervde xar bir balaǵa 2 ıdıs jıynamasi bulishi kerek (bir jıynamada — birinshi awqat hám butkalar ushın kese, tabaq, salat ushın ıdıs, kese yamasa bokal, shay hám palaw koshigi)
22. Juwıw hám zıyansizlentiretuǵın qurallardı isletiwden aldın barlıq xızmetkerler isletiw koidalari menen tanıstırıladı (isletilineip atırǵan quraldı qásiyetleri esapqa alınadı ).
23. Juwıw hám zıyansizlentiriw quralları ayrıqsha samallatiladigan, kuruk bólmelerde arnawlı yarlıq jabıwtirilgan ıdıslarda saklanadi.
Tayarlanǵan eritpeler koraytirilgan shıyshe ıdıslarda, ogzi maxkamlangan xolatda ızǵar hám yoruglikdan ximoyalangan tártipte 5 kúnden aspaǵan múddette saklanadi. Zıyansizlentiretuǵın qurallardı Azıq-awqat bulinmasida saklash múmkin emes.
24. Palız eginleriler, miyweler, go’sh hám boshka ónimlerdi juwıw ushın tat baspaytuǵın pulat, alyuminiy yamasa dyuralyuminiy metalldan islep chikilgan 2 sektsiyali vannalardan paydalanıladı. Asxana ıdısların juwıw ushın xam keminde 2 sektsiyali vannalardan paydalanıladı. vannalarga issik hám sovuk suw jalǵanǵan bulishi kerek. İssik suwdiń xarorati 65°S den tómen bulmasligi hám sapası mámleket standartı talaplarına sáykes keliwi kerek.
25. Tamaq pisiriletuǵın kozonlar awqat tarkatib bulganidan sung awqat koldiklaridan tazalanadı hám xarorati 40°S den tómen bulmagan issik suwda ıdıs juwıw quralları salıp juwıladı. Sungra kuritilib yukori kismi tómenge kilib agdarilgan xolatda torda turıwı kerek. Juwılǵan taza asxana ıdısları poldan 0, 5 metr biyiklikte tor (stelaj) de saklanadi.
26. Taxtakachlar hám taxtadan tayarlanǵan mayda asxana ánjamları (gúrekshe, aralastırǵısh hám boshkalar) birinshi vannada juwıw quralı kushilgan xarorati 50°S bulgan issik suwda juwıladı. Keyin xarorati 65°S den tómen bulmagan issik suwlı ekinshi vannada shayıp alınadı hám kuritiladi.
27. Metalldan islengen úskeneler juwılǵannan sung kovurish shkafida ktszdirilib kuritiladi. Go’sh ktsymalagich isletilingennen keyin kismlarga ajıratılıp juwıladı, kaynab turǵan suwda chayiladi hám jaqsılap kuritiladi.
28. İstemol ıdısları awqat koldiklaridan mexanik usılda tazalanǵanınan sung juwıw quralı salınǵan, xarorati 45° S den tómen bulmagan suwda (birinshi vannada) juwıladı, sungra xarorati 65°S dárejeden tómen bulmagan issik suwda chayiladi (ekinshi vanna) hám arnawlı torda (stellajlar) kuritiladi. İdishlarni zıyansizlantirilishi (quralda ivitib kúyiw) epidemiologik kursatmalar tiykarında ámelge asıriladı.
İdishlarni juwıw hám kuritishda elektr ıdıs juwıw mashinalarınan paydalanıw maksadga muvofik. İdishlar arnawlı kuritgichda vertikal xolatda saklanadi.
29. Shay ıdısları kaynok suwda zıyansizlentiriw quralları járdeminde birinshi vannada, sungra oktsb turǵan kaynok suwda ekinshi vannada shayıp kuritiladi.
30. İdish-tovoklarni juwıwda kir juwıw untaqı, suniy sintetik shúberek (dasmal) isletilmaydi. Juwıw ushın kupiruvchi qurallar, metall hám plastmassa shyotkalardan paydalanılıwı múmkin. İdish tovoklarni juwıw ushın metalldan tayarlanǵan shyotkalar, stollarni súrtiw ushın doka yamasa shúberek 15 dakika kaynatiladi yamasa 0, 5 protsentli xlorli eritpede 30 dakikada buktiriladi, taza suwda chayilib kuritiladi hám arnawlı ıdıslarda saklanadi. Yuvuvchi hám zıyansizlentiretuǵın qurallar arnawlı orınlarda saklanadi. Juwıw bulimlarida ıdıs tovok hám buyımlardı juwıw tártibi yuriknomasi arnawlı urındikka osib kuyiladi.
Asxana buyımları mexanik tazalawdan sung juwıw quralları járdeminde juwıladı (birinshi vannada) hám okib turǵan issik suw menen chayiladi (ekinshi vannada). Taza asxana buyımları vertikal túrde metall kassetalarda saklanadi.
31. Asxana daǵı awqat koldiklari kopkokli metall shelek yamasa baklarga yigiladi, 2/3 kismi tulishi menen bushatiladi. X, ar kúni metall shelek yamasa baklar kúnniń aqırında tulish yamasa tulmasligidan katiy názer ıdıs juwıw reti kelgendediń ayrıqsha jayında shlang járdeminde 2 protsentli kaltsiyli soda eritpesinde juwıladı. Sungra issik suwda chayiladi hám kuritiladi.
32. Azıq-awqat bulinmasi bólmeleriniń diywali, pol, radiator, áynek tokchaları xar kúni isdan hám shańdan tazalanıp, yuvuvchi qurallar járdeminde tazalanadı. Hápte aqırında barlıq bólme, buyım, ásbap -úskene hám úskeneler dezinfektsiya kilinib, zıyansizlantirilganidan sung jetilisken tazalaw jumısları utkaziladi.
33. Xar sherekte yamasa zárúriyat tutalganda Azıq-awqatlar bulinmalaridagi shıbın, nangórek hám kemiriwshilerge karshi profilaktikalıq dezinsektsiya xamda deratizatsiya ilajları utkaziladi.
34. Azıq-awqat ónimlerin arnawlı kóliklerde tashib keltiriwde olardıń butligi saklangan xamda zálellanmaydigan sharayatta ámelge asıriladı.
35. Tez buziluvchi Azıq-awqat ónimlerin kóliklerde tashib keltiriw markirovkalangan, ústi tuyıqitiladigan (kopkokli) ıdıslarda ámelge asıriladı. Jıldıń issik mawsimlerinde sapası tez buz'latuǵın Azıq-awqat ónimlerin sholan urnatilgan, +2-+6°S xaroratni saklab turıwǵa muljallangan transport qurallarında tashib keltiriledi. Ónim artılgan orından mektepke shekemgi talim shólkemine shekemgi yul vakti 2 saattan aspawı kerek.
36. Azıq-awqat ónimleri hám sheki onimlerdi jetkizip beretuǵın shaxstıń ónimlerdi júklew hám túsiriw ushın arnawlı kiyimi (xalat, kulkop) bulishi, medicinalıq kurikdan xamda laborator tekseriwinen utgan bulishi, sonıń menen birge jeke gigiena talaplarına ámel etiwi shárt.
37. Azıq-awqat tasılatuǵın transport taza xolatda bulishi kerek, ol jaǵdayda insanlar yamasa boshka júklerdi tasıw múmkin emes.
38. Azıq-awqat ónimleri tasılatuǵın transport xar kúni xaydovchi tárepinen tazalanadı, xujalik jurgiziwshi subekt tárepinen 10 kúnde 1 marotaba zıyansizlantiriladi.
39. Azıq-awqat ónimi tasılatuǵın ıdıslarǵa arnawlı belgiler kuyiladi, olardan boshka maksadlarda paydalanıw múmkin emes.
Azıq-awqat ónimi tasılatuǵın ıdıslar isletilingennen keyin 2 protsentli kaltsiy soda eritpesi menen juwıladı (1 litr suwda 20 g zıyansizlentiretuǵın qurallar eritiladi), kaynatilgan suwda buglanadi, kuritiladi hám pataslanmaydigan orınlarda saklanadi. Olarǵa qayta islew ónim jetkizip beretuǵın tárepinen arnawlı bólmelerde utkaziladi. Sheki onimlerdi tasıw ushın asxana buyımlarınan paydalanıwǵa ruxsat etilmeydi.
40. Barlıq alıp kelinip atırǵan Azıq-awqat ónimleriniń muvofiklik gigienik sertifikatları bulishi kerek.
Go’sh kárxana, fermer xujaliklari hám isbilermenler menen aldınan dúzilgen shártnama tiykarında epizootik barkaror bulgan aymaqlardan, tamgalangan, veterinariya xızmetiniń kategoriyasi kursatilgan malumotnomasi hám sertifikatqa iye bulgan túrde alıp kelinedi.
Qus go’shi 1 háptede balalarǵa 3 retten artık berilmaydi.
Palız eginleriler, miyweler hám palız eginlerindegi pestitsid hám mineral ugitlarning mikdori tugrisida malumotnomasi bulishi shárt.
Keltirilgen sút veterinariya xızmetiniń fermer xujaliklaridagi epizootik jaǵday tugrisida juwmaǵı menen kabul kilinadi.
Máyekler veterinariya xızmetiniń fermer xujaliklarida salmonellyoz joqlıǵı tugrisida malumoti menen kabul kilinadi.
Tez buz'latuǵın azıq-awqat ónimleriniń gúzetiw hújjetlerinde islep chikarilgan sáne belgilengen bulishi shárt.
41. Keltirilgen azıq-awqat ónimleriniń sapasın mektepke shekemgi talim shólkemi brakeraj komissiyasınıń barlıq azolari tekseredi, tekseriwden sung medicina jumısshısı juwmaqtı brakeraj jurnalına kayd etedi, usı Talaplardıń 8-qosımshasına muvofik. Ruxsatı berilmegen, hújjeti bulmagan, sapası aynıǵan, saklash xarorati buzılǵan hám múddeti utgan Azıq-awqat ónimleri kabul kilinmaydi.
42. Tez buz'latuǵın azıq-awqat ónimleri sanitariya koidalariga ámel kilingan túrde sholan kameraları hám sholanlarda +2-+6°S xaroratlarda saklanadi. Sholan kameralarında hám sholanlarda xaroratini qadaǵalaw etiw ushın usı Talaplardıń 9 -qosımshasına muvofik termometrler urnatiladi.
Sholan kamerası bir bulgan takdirda go’sh, balık hám sút ónimleri saklash jayları arnawlı jasalǵan polkalar menen ajratıladı, olar kiyim-kenshek juwılıwı ushın uyqas bulishi kerek.
43. Tovuk hám balık jetkizip beretuǵındıń arnawlı taralarida belgilengen stellajlarda saklanadi.
44. Sút kaynatilguncha keltirilgen ıdısında saklanadi.
45. Sariyog kárxananıń arnawlı kadogida yamasa bulingan túrde pergament kogoziga urab, konteyner hám lotoklarda saklanadi. Iri pishloklar taza stellajlarda (pishloklar taxlanayotganda karton yamasa faner menen ajratıladı ), kishi kólem degi pishloklar tokchalarda, tutınıw taralarida saklanadi.
46. Smetana hám tvorog kopkokli taralarda saklanadi. Qasık yamasa gúrekshelerdi smetana hám tvorog saklanayotgan ıdıslarda koldirilishi takiklanadi.
Máyekler shiyki go’sh ushın sholanlarda alouida tokchalarda polimer ıdıslarda 14 kúnden artık bulmagan múddette saklanadi, kishda olar kuruk salkin teleklerde arnawlı tagliklardagi kutilarda yamasa kassetalarda, alouida tokchalarda, salamatda qatarlarılarda +20°S den artık bulmagan uaroratda saklanadi.
Máyekler fakat isletiwden aldın tazalap juwıladı. Máyeklerge qayta islew arnawlı orında, belgilengen vannalar hám (yamasa) ıdıslar járdeminde ámelge asıriladı. Máyekler tulik eritpege batırıladı, bunda arnawlı konteynerlardan paydalanıw múmkin. Bunda 1-2 protsentli jilik soda eritpesine solinadi, ruxsat etilgen zıyansizlantiruvi qurallar eritpesinde zıyansizlantiriladi (islep chikaruvchining yuriknomalariga muvofik), keminde 5 dakika dawamında okar suwda chayiladi hám belgilengen taza ıdıslarǵa teriledi. Máyekti juwıw hám zıyansizlantirishda boshka qurallardan paydalanilganda onıń kullanmasiga ámel kilgan uolda isletiledi.
Tazalanǵan máyekler asxanada belgilengen ıdıslarda saklanadi. Máyeklerdi alıp kelingen kassetalar asxanada saklanmaydi.
47. Jarmalar, un hám makaron mausulotlari kuruk bólmelerde, koplarda yamasa Azıq-awqat mausulotlari ushın arnawlı ıdıslarda taglik yamasa tor ústinde poldan 15 sm biyiklikte, diywal menen Azıq-awqat mausulotlari arası 20 smdan kem bulmagan aralıqta saklanadi.
48. Nan stellaj hám shkaflarda tómengi kavati poldan 35 smdan kem bulmagan uolda saklanadi. Shkaflarning qapılarında uavo utishi ushın tesikler bulishi kerek. Nan saklash jayları tazalanǵanda nan uvoklari arnawlı shyotkalar menen supirilib, polkalar 1 foizli sirke menen atalǵan matoda artiladi.
49. Kartoshka hám túbirli palız eginleriler kuruk, koronru bólmelerde saklanadi. Kapusta telek salamatda qatarlarılarında, Kukat hám miyweler saklash ıdıslarında salkin orınlarda uarorati +12°S den yukori bulmagan uolatda saklanadi.
50. Qolaysız uidi bulgan Azıq-awqat mausulotlarini uziga uid tartiwshı Azıq-awqat mausulotlaridan (sariyor, qumsheker, duz, máyek, shay, pishlok) alouida saklanishi kerek.
51. Flyagada keltirilgen sút isletiwden aldın 2-3 dakika kaynatiladi. qaynatilgandan keyin sút salamatıpıladı hám kopkokli ıdıslarda saklanadi.
52. Azıq-awqat mausulotlarining ozukaviy kiymatini saklash hám olardan zauarlanishning aldın alıw ushın tamaq tayarlaw texnologiyasına ámel kilinishi kerek.
Azıq-awqat mausulotlarini Menyu taksimoti tiykarında kozonga solinishi medicina jumısshısı qadaǵalawında ámelge asıriladı. Donali tamaqlar tayarlanayotganda issiklik ishlovi berilmasdan aldın ogirligi tárezinde ulchanadi. Pishiriklar, omlet, rulet Menyu taksimotida kursatilgan ogirligi buyicha kesiledi. Suyuk tamaqlar mikdoriga karab, garnir bolsa ogirligiga karab tarkatiladi.
53. Tamaq pishirilishida kaynatish, pısırıw, toblab pısırıw, jazlash, qapırıqlap pısırıw, bir bólek pısırıwdıń uziga tán bulgan texnologiyalıq processga ámel kilinishi kerek. Tamaq tayarlawda yogda chumdirib kovurish usılı kullanilmaydi.
54. Azıq-awqat mausulotlariga aspazshılıq ishlovi beriwde taǵamdıń texnologiyalıq kartasında kórsetilgen tayarlanıw texnologiyasına tulik ámel kilinadi.
55. Awqatlardi tayarlaw processinde aspazlar mausulotlarga kulini tekkizmay arnawlı kolkoplardan, asxana ánjamlarınan paydalanıwı maksadga muvofik.
56. Jarmalarda biygana qospalar bulmasligi kerek. Jarmalar isletiliwinen aldın kuzdan keshiriledi hám okib turǵan suwda juwıladı.
57. İssik awqatlardi (suyuk tamaqlar, souslar, kaynok ishimlikler, ekinshi tamaqlar hám garnirlar) uarorati tarkatilish waqtında +60 -65°S dárejede, salatlar, ishimliklerdi uarorati +15°S dárejeden tómen bulmasligi kerek.
58. Tayın birinshi hám ekinshi awqatlardiń plitada saklanish vakti 2 saattan aspawı kerek. Awqatlardi kayta qizdırıwǵa ruusat etilmeydi.
59. Palız eginlerilerge qayta islewde kuyidagi talaplarǵa ámel etiw kerek:
- palız eginleriler saralanadı, juwıladı, tazalanadı, tazalanǵan palız eginleriler kem mikdorda qalash hám setkalarda okib turǵan suwda 5 dakika kayta juwıladı ;ok boshli kapustalardı tashki yaproklari tazalanadı ;
- palız eginleriler kozonga salıwdan 30 dakikadan aldın pustlogini tazalanadı ;
- tazalanǵan kartoshka, túbirli palız eginleriler hám boshka palız eginleriler korayib kolmasligi ushın sovuk suwda 2 saattan artık saklanishi múmkin emes.
60. vitaminlar dáregi bulgan yaprokli palız eginleriler hám Kukatlar isletiliwinen aldın kuyidagi ishlovlar beriledi:
- suwda tazalap juwıladı ;
- 3 protsentli sirke yamasa 10 protsentli palaw duzı eritpesinde 10 dakika ustap turıladı ;
- okib turǵan suwda chayiladi;
- kuritiladi;
- birinshi tamaq pısıwınan 5 dakika aldın kozonga solinadi.
61. Salatlarni tayarlaw hám aralastırıw olardıń tarkatilishidan aldın atqarıladı.
62. Salat moyi tarkatilishidan aldın kushiladi.
63. Salatlarni tayarlanishida usimlik moyidan paydalanıladı.
64. Salatlarga smetana hám mayonezlar solinishi múmkin emes.
65. Tayarlanǵan salatlar 4 (±2) °S dárejede 30 dakikadan aspaǵan múddette saklanishi múmkin.
66. Miyweler, sonday-aq, tsitruslar sovuk tsexlarda yamasa ekinshi márte palız eginlerilerge qayta islew tsexlarida tazalap juwıladı.
67. Qadoklangan katik hám kefirlar tutınıwǵa beriliwinen aldın tugridan-tugri keselerge salınǵan uolda taksimlanadi.
68. Profilaktikalıq maksadida mikronutrientlar (vitamin hám mineral elementlar ) etiwmovchiligining aldın alıwda balalardıń awqatlanishida vitamin hám minerallarǵa bay bulgan nan (burdoy, sulı, makkajuxori, sulı unidan tayarlanǵan nanlar ), tábiyiy kuritilgan mıywe hám palız eginlerilerden tayarlanǵan ishimlikler isletiledi.
69. Azanǵı shay issik taǵamnan (butka, pishiriklar, tvorog hám máyekli tamaqlar ), buterbrod, kakao, kisel hám sutli shaydan ibarat boladı.
İkkinchi azanǵı shayǵa mıywe, palız eginleriler, katik yamasa kefir, súzbe, shıpabaxsh demlemeler beriledi.
Túslıq uz ishine salat (salat yamasa palız eginleriler), birinshi tamaq (suyuk awqat), ekinshi tamaq (garnir, go’shli, balıkli, tovuk go’shli yamasa palız eginlerili, jarmalı tamaqlar ), ishimliklikler (sherbet, kisel, kompot, kaynatilgan, filtrlegen yamasa kadoklangan suw) ni aladı.
İkkinchi túslıqta sút, katik yamasa kefir, shay, bulochka eki dawıslı kandolat mausulotlari (kremsiz), tvorogli, pishlokli, go’shli, jarmalı pishirik hám
tamaqlar beriliwi múmkin.
Keshki awqat kuyidagi tamaqlardan ibarat bulishi múmkin: balıkli, go’shli, palız eginlerili hám tvorogli tamaqlar, salatlar hám issik ishimlikler.
Keshki tamadiga: katik yamasa kefir, miywelerdi beriw usınıs etiledi.
70. Azıq-awqat mausulotlariga aspazlıq ishlovini beriwde tamaq tayarlaw texnologiyası talaplarına katiy ámel kilinishi kerek:
- shurva hám bulonlar buyım, nama, qus hám balık go’shidan tayarlanadı ;
- go’sh, qus, kuyon, balık kiymasidan tayarlanǵan kotletning eki tárepi kizdirilgan yogda 5 dakika dawamında 150 — 160°S kovurilib, sonnan sung 250 — 280°S uaroratda 5 — 7 dakika dawamında kovurish shkafida tayın uolatga keltiriledi;
- kaynatilgan go’shdan (qus, túyetawıq, kuyon, balık go’shi) den tayarlanǵan ekinshi tamaqlar, sonıń menen birge, birinshi tamaqlarǵa kushib beriletuǵın maydanlanǵan go’shni 5 — 7 dakika bulonda kaynatib ekinshi termik ishlov beriledi uamda 75°S uaroratda bulon tarkatilgunga qayǵı-uwayım kupi menen 1 saat saklanadi;
- kuymok 2, 5 — 3 sm katlamda tayarlanıp, 180 — 200°S uaroratda 8 — 10 dakika dawamında kovurish shkafida tayın uolatga keltiriledi.
- máyek suw kaynaganidan sung 10 dakika kaynatiladi, máyek uar kanday taǵamǵa isletiwden aldın sanitariya koidalarga ámel kilgan túrde jaqsılap juwıladı ;
- garnir ushın makaron hám gúrish mausulotlari juwılıp mikdoriga salıstırǵanda 6 ese kup mikdordagi suwda kaynatiladi, kaynatilgan garnir kayta juwılmaydı ;
- tvorogli zapekankalar kovurish shkafida 220 — 280°S xaroratda 20 — 30 dakika dawamında tayarlanadı, tayın taǵamdıń kalinligi 3-4 sm den artık bulmasligi kerek.
71. Palız eginlerilerge aspazlıq ishlovi beriwde olardıń quramındaǵı vitaminlarni saklab kolish ushın kuyidagi koidalarga ámel kilinadi:
- palız eginlerilerdiń pustlogi tikkeley tamaq tayarlawdan aldın archiladi;
- palız eginleriler kaynab turǵan suwǵa solinadi;
- palız eginlerilerdi kozonga salıwdan aldın ivitib kúyiw múmkin emes.
Birinshi tamaq ushın palız eginleriler juwılıp bulaklangach kaynab turǵan kozonga solinadi. Kukatlar tamaq pısıwına 5 dakika kolganda kozonga solinadi; Miyweler tutınıw kilinishidan aldın jaqsılap juwılıp tarkatiladi.
Utgan yilgi paydadan kolgan shiyki palız eginlerilerden paydalanıp salatlarni tayarlawǵa fakat usı jıldıń 31 mart kúnine qayǵı-uwayım ruxsat etiledi.
Salatlarni tayarlawǵa muljallangan palız eginleriler daslep juwıladı, sungra pustlogi menen kaynatilib salamatıpıladı keyin kaynatilgan palız eginlerilerdi pustlogi archilib, kaynatilgan ónimlerge qayta islew stolida bulaklarga ajratıladı.
Tamaq tayarlaw ushın isletiletuǵın palız eginlerilerdi aldınan kaynatib kuyilishi múmkin emes.
72. Tamaq tayarlaw ushın fakat mámleket standartı talapları muvofik bulgan yodlangan tuzdan paydalanıladı.
73. Xamshira tayarlanǵan awqatlardiń organoleptik qásiyetlerin usı Talaplardıń 10 -qosımshasına muvofik urǵanıp, taǵamdıń tami, sapası talap dárejesinde ekenligi tugrisida usı Talaplardıń 8-qosımshasına muvofik tuldiriladigan awqatlardi sapasın qadaǵalaw jurnalına kayd kilganidan sung tarkatishga ruxsat beriledi. Menyu taksimotida kursatilgan 1 portsiyaning kolemi hám ogirligi Menyuda belgilengen mikdorga muvofik bulishi kerek. Tamaqlar tayarlanishining texnologiyalıq procesi buzılǵanda, sonıń menen birge, tamaqlar sapasız tayarlanǵanda, onıń sebebi maydanınan kayd etilip, aniklangan kemshilikler jónge salıw etilgeninen keyin tarkatishga ruxsat beriledi.
74. Xar kúni tayarlanǵan tamaqlardan kúnlik sinama kuyidagi mikdorda alınıwı kerek:
- portsiyali tamaqları tulik kólemde;
- birinshi tamaq, garnirlar, úshinshi tamaqlar 100 gr den kem bulmasligi kerek.
Kúnlik sinamalar qolaysız epidemiyalıq jaǵdaylarda mikrobiologik tekseriw utkazish maksadida steril shıyshe ıdıslarǵa alınadı. Kúnlik sinamalar kopkokli ıdıslarǵa (garnir hám salatlar ayrıqsha ıdıslarǵa ) alınadı hám 24 saat dawamında arnawlı sholanlarda yamasa sút ónimlerin saklashga muljallangan suvutgichlarning sinama saklash ushın arnawlı ajıratılǵan kismida +2-6°S xaroratda saklanadi.
Juma hám shembi kúnleri alınǵan kúnlik úlgiler dúyshembi kúnineshe saklanadi. Mukaddam alınǵan kúnlik úlgiler búgin alınǵan sinamalar (azanǵı shay, túslıq, ekinshi túslıq, keshki awqat) menen almastırıladı.
Kúnlik sinamalarni alıw hám olardıń saklanishini qadaǵalawı medicinalıq xızmetkerler tárepinen ámelge asıriladı.