2. 01 Лирик мероси. Девонлари 21-15-12 ma'ruzaga

„Xazoyin ul-maoniy“ kulliyotining yaratilish tarixi. Kulliyotning 
tarkibiy tuzilishi 
Alisher Navoiy 1492-1498-yillarda Husayn Boyqaroning taklifi bilan 
o‘zining barcha she’rlari, jumladan, avvalgi rasmiy devonlariga kirgan 
she’rlarini ham to‘plab, „Xazoyin ul-maoniy“ („Ma’nolar xazinasi“) nomli 
yirik kulliyot yaratadi. Kulliyot to‘rt devonni o‘z ichiga olganligi uchun „Chor 
devon“ deb ham yuritiladi. Kulliyotning Sankt-Peterburg (1498-1499, inv. 
Xanikov-55; 1592-1596, inv. Dorn-558), Istanbul (1495-1497, xattot Darvesh 
Muhammad Toqiy ko‘chirgan, inv. № 808), Parij (1525-1527, kotib Hijroniy 
ko‘chirgan, inv. № 316-317) nusxalari mavjud bo‘lib, ular asosida 1959-1960-
yillarda professor H.Sulaymonov kulliyotning ilmiy-tanqidiy matnini yaratdi. 
Mazkur matn MATning 3-6-jildlarini tashkil etuvchi devonlar uchun asos 
bo‘lgan. 
Alisher Navoiy to‘rt devonning har biriga inson umrining fasllariga 
moslab nom berdi. Shu ma’noda, 7-8 yoshdan 20 yoshgacha bo‘lgan davrni 
inson umrining bahori deb atadi va kulliyotning birinchi devonini „G‘aroyib 
us-sig‘ar“ („Bolalik g‘aroyibotlari“) deb nomladi. 20 yoshdan 35 yoshgacha 
bo‘lgan davrni inson umrining yozi deb belgiladi va „Navodir ush-shabob“ 
(„Yigitlik nodirliklari“) deb atadi. 35-45 yoshni umrning kuziga qiyos etdi va 
„Badoyi’ ul-vasat“ („O‘rta yosh go‘zalliklari“) deb nomladi. 45-60 yoshini 
umrining qishiga o‘xshatib, „Favoyid ul-kibar“ („Keksalik foydalari“) deb 
atadi. Har bir devonga 650 tadan g‘azal kiritdi, shunga muvofiq boshqa she’riy 
janrlarga (jami 16 janr) ham joy ajratdi. 

---

8 
Mazkur janrlarning kulliyotdagi tartibi va o‘zaro nisbatini H.Sulaymonov 
tuzgan quyidagi jadvalda ko‘rish mumkin: 
 
Navoiy 
foydalan-
gan lirik