2-amaliy ish Klassik shifrlash algoritmlarini ishlash tartibini o‘rganish Ishdan maqsad

---

2-amaliy ish 
Klassik shifrlash algoritmlarini ishlash tartibini o‘rganish 
Ishdan maqsad: Klassik shifrlash algoritmlarini ishlashi haqida nazariy va 
amaliy bilim ko‘nikmalarni shakllantirish. 
Nazariy qism 
Sezar usuli. Sezar shifri oddiy siljitish shifrining bir qismi hisoblanadi. Bu 
shifrni rimlik imperator Gole Yuliy Sezar o‘ylab topgan. 
Shifrlashda matnning har bir harfi boshqa harf bilan quyidagi qoida asosida 
almashtiriladi. Harflarni almashtirishda kelayotgan yozuv harflarini k-ga siljitib 
almashtiriladi. Bu yerda M – butun son hisoblanib, ochiq matni belgisini biror 
alfavitdagi o‘rni, S – butun son bo‘lib, shifr belgini biror alfavitdagi o‘rni. 
C=(M+k)modm, m - alfavit uzunligi. Deshifrlash ifodasi esa M=(C-k)modm ifoda 
bilan ifodalanadi. Yuliy Sezar bevosita k = 3 bo‘lganda ushbu usuldan foylangan. 
Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarning o‘z navbatida, bir xil 
harflarga almashishidir. 
Masalan, matn sifatida T
0
=KOMPUTER so‘zini va K=3 deb oladigan bo‘lsak 
Sezar usuli natijasida quyidagi shifrlangan yozuv hosil bo‘ladi: T
1
= NRPSXWHU. 
Vijiner shifri. Birinchi bo‘lib, Vijiner tizimi 1586-yilda chop etilgan va u ko‘p 
alifboli tizimga nisbatan Yuqoriroq o‘rinda turadi. Bleza Vijinera o‘zini XVI asrning 
fransuz diplomati deb hisoblaydi. Bunday ko‘p alifboli almashtirish shifrini shifrlash 
jadvali orqali ifodalash mumkin. Quyidagi jadvallarda Vijinerning ingliz alifbosi va 
kiril alifbolari uchun mos keluvchi qiymatlar ko‘rsatilgan. 
2.1-jadval 
Vijiner ingliz alifbosi 
Kalit 
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 
1 
A B C D E F G H I 
J K L M N O P Q R S T 
U V W X Y Z