2-amaliy mashg`ulot. Mavzu: Turbo Pascal dasturlash muhiti. Pascal tilida ifodalaming yozilishi. Chiziqli operatorlar dastur. Sharti oldindan beriluvchi, sharti keyin beriluvchi operatorlaridan foydalanib dasturlar tuzish

2-AMALIY MASHG`ULOT.

Mavzu: Turbo Pascal dasturlash muhiti. Pascal tilida ifodalaming yozilishi. Chiziqli operatorlar dastur.Sharti oldindan beriluvchi, sharti keyin beriluvchi operatorlaridan foydalanib dasturlar tuzish.

Ishning maqsadi: Matematik ifodalarni Paskal tilida yozilishi. Chiziqli dasturlar tuzish haqida tushunchaga ega bo`lish.

Dars jihohlari: videoproyektor, amaliy mashg’ulot ishlanmasi, shaxsiy kompyuter.

Nazariy qism: Arifmetik amallarni Paskal tilida yozilishi quyidagi jadvalda tasvirlangan:

1) Paskalda chiqarish operatori 2 xil ko`rinishga ega:

Write(chiqarish ro`yxati)

Writeln(chiqarish ro`yxati)

2) Paskalda ma’lumotlarni xotiraga muloqot usulida kiritish operatori 2 xil:

Read(kiritish ro`yxati)

Readln(kiritish ro`yxati)

Chiziqli algoritmlarning dastur shaklida yozilishi chiziqli dastur deyiladi.

3) Paskalda ekran bilan ishlash operatorlari quyidagilar:

1) TextColor(rang) – matn rangini belgilaydi;

2) TextBackGround(rang) – matn foni rangini belgilaydi;

3) ClrScr – ekranni tozalaydi;

4) GoToXY(x,y) –kursorni ekranning (x,y) koordinatasiga joylashtiradi;

Paskalda qo`llaniladigan ranglar va ularning kodlari:

№	Rang	Kodi	Nomi	№	Rang	Kodi	Nomi
	Qora	0	Black	9.	To’q kulrang	8	DarkGray
	Ko’k	1	Blue	10.	Havorang	9	LightBlue
	Yashil	2	Green	11.	Och yashil	10	LightGreen
	Billur	3	Cyan	12.	Och billur	11	LightCyan
	Qizil	4	Red	13.	Och qizil	12	LightRed
	Siyohrang	5	Magenta	14.	Och siyohrang	13	LightMagenta
	Jigarrang	6	Brown	15.	Sariq	14	Yellow
	Och kulrang	7	LightGray	16.	Oq	15	White

Biror shartga ko’ra bajariladigan dasturlar tarmoqlanuvchi dasturlar deb ataladi. Bunday jarayonlarni hosil qilishda shartli o’tish, shartsiz o’tish operatorlaridan foydalaniladi. Shartli o’tish operatorining umumiy ko`rinishi quyidagicha:

If then

Paskalda takrorlanuvchi dasturlar uchun takrorlash operatorlari 3 xil bo`ladi:

1) Parametrli takrorlash operatori - for i:= n1 to n2 Do

2)Sharti oldin tekshiriladigan takrorlash operatori - While Do

3) Sharti keyin tekshiriladigan takrorlash operatori - Repeat Until

Paskalda belgili va satrli miqdorlar bilan ishlash uchun maxsus finksiyalar kiritilgan. Ular:

1)Concat(s1,s2,…sn) - satrlar ketma ketligini birlashtiradi;

2)Length(s) - satrning uzunligi(belgilar soni)ni aniqlaydi;

3)Pos(bs) - s satrdan b belgini izlaydi;

4)Copy(s,n1,n2) - s satrning n1 belgisidan boshlab n2 belgisigacha nusxa oladi;

5)Delete(s,n1,n2) - s satrning n1 belgisidan boshlab n2 belgisigacha o`chiradi;

6)Insert(s1,s,n) - s satrga n-belgidan boshlab s1 satrni joylashtiradi;

7)Str(a,[:n1[:n2]],s) - satrli miqdorni sonli miqdorga o`tkazadi;

8)Val(s,a,c) - satrli miqdorni sonli miqdorga o`tkazadi;

Biror shartga ko’ra bajariladigan dasturlar tarmoqlanuvchi dasturlar deb ataladi. Bunday jarayonlarni hosil qilishda shartli o’tish, shartsiz o’tish operatorlaridan foydalaniladi. Shartli o’tish operatorining umumiy ko`rinishi quyidagicha:

If then

Paskalda takrorlanuvchi dasturlar uchun takrorlash operatorlari 3 xil bo`ladi:

1) Parametrli takrorlash operatori - for i:= n1 to n2 Do

2)Sharti oldin tekshiriladigan takrorlash operatori - While Do

3) Sharti keyin tekshiriladigan takrorlash operatori - Repeat Until

Paskalda belgili va satrli miqdorlar bilan ishlash uchun maxsus finksiyalar kiritilgan. Ular:

1)Concat(s1,s2,…sn) - satrlar ketma ketligini birlashtiradi;

2)Length(s) - satrning uzunligi(belgilar soni)ni aniqlaydi;

3)Pos(bs) - s satrdan b belgini izlaydi;

4)Copy(s,n1,n2) - s satrning n1 belgisidan boshlab n2 belgisigacha nusxa oladi;

5)Delete(s,n1,n2) - s satrning n1 belgisidan boshlab n2 belgisigacha o`chiradi;

6)Insert(s1,s,n) - s satrga n-belgidan boshlab s1 satrni joylashtiradi;

7)Str(a,[:n1[:n2]],s) - satrli miqdorni sonli miqdorga o`tkazadi;

8)Val(s,a,c) - satrli miqdorni sonli miqdorga o`tkazadi;

Paskalda grafik imkoniyatlardan foydalanish uchun Uses Graph ko`rsatmasi beriladi.Ekranni grafik holatga o`tkazish uchun Graph modulining InitGraph(GD,GM,) ko`rsatmasidan foydalaniladi.Grafik holatdan chiqish uchun CloseGraph buyrug’idan foydalaniladi. Graf modulida bir necha turdagi operator va funksiyalar mavjud:

1. PutPixel(x,y,rang)- (x,y) koordinatali nuqtani ranglaydi;

1. 
   GetPixel(x,y) – (x,y) koordinatali nuqtani qanday rangda ekanligini aniqlaydi;
   
2. 
   GetMaxX va GetMaxY- mos ravishda ekranning gorizontal va vertikal yo`nalish bo`yicha koordinatasini aniqlaydi;
   
3. 
   SetColor(rang)- chiziq rangini belgilaydi;
   
4. 
   SetBkColor(rang)- fon rangini aniqlaydi;
   
5. 
   Line(x1,y1,x2,y2)- (x1,y1) va (x2,y2) koordinatalarni birlashtiruvchi kesma chizadi;
   
6. 
   Circle(x,y,R)- markazi (x,y) nuqtada radiusi R bo`lgan aylana chizadi;
   
7. 
   Ellipse(x,y,BB,OB,XR,YR)- markazi (x,y) nuqtada, x va y o`qlari bo`yicha radiuslari mos ravishda XR,YR bo`lgan, BB burchagidan OB burchagigacha yoy chizadi;
   
8. 
   Rectangle(x1,y1,x2,y2)- yuqori chap burchagi (x1,y1) va quyi o`ng burchagi(x2,y2) koordinatali to`gri to`rtburchak chizadi;
   
9. 
   DrawPoly(BS,KM)- sinish nuqtalari soni BS, sinish nuqtalari koordinatalari KM bo`lgan siniq chiziq chizadi;
   
10. 
    SetFillStyle(usul,rang)- shakl ichini bo`yash operatori; - rang bilan sohalarni to’ldirish va ularni ko’rsatilgan uslubda to’ldirish (shtrixovka qilish) uchun ishlatiladi;
    

Sohani turli ranglar bilan to’ldirish o’zgarmaslari:

T/R	Nomi	Kodi	Bo`yash usuli
1	EmptyFill	0	{sohani ekran fonining rangiga bo’yaydi}
	SolidFill	1	{sohani belgilangan rangda uzluksiz to’ldirish}
	LineFill	2	{sohani qalin gorizontal (--) chiziq bilan to’ldiradi}
	LtSlashFill	3	{sohani ingichka"/// " belgilari bilan to’ldiradi}
	SlashFill	4	{sohani qalin "/// " belgilari bilan to’ldiradi}
	BkSlashFill	5	{sohani qalin "\\\" belgilari bilan to’ldiradi}
	LtBkSlashFill	6	{ sohani "\\\" qatlami bilan to’ldiradi}
	HatChFill	7	{sohani to’r bilan to’ldiradi}
	XHatChFill	8	{ sohani egri to’r bilan to’ldiradi}
	InterLeaveFill	9	{ sohani zich egri shtrixovka bilan to’ldiradi}
	WideDotFill	10	{sohani kam uchrovchi nuqtalar bilan to’ldiradi}
	CloseDotFill	11	{sohani zich nuqtalar bilan to’ldiradi}
	UserFill	12	{sohani dasturchi aniqlagan shtrixovka bilan to’ldiradi}

11. 
    Bar(x1,y1,x2,y2) - protsedurasi ekrandagi rang va shtrixovka ustiga to’g’ri to’rt burchak quradi;
    
12. 
    Bar3D(x1,y1,x2,y2,a,b) protsedurasi ham shunday rang va shtrixovka bilan to’ldirilgan parallelepiped chizadi. a o’zgaruvchisi parallelepiped balandligini anglatadi. b mantiqiy o’zgaruvchisi true qiymatli bo’lsa, parallelipipedning yuqori asosi chiziladi aks xolda, chizilmay ochiq qoladi;
    
13. 
    FillEllipse(x,y,XRadius,YRadius) protsedurasi oldin o’rnatilgan rangga to’ldirilgan ellips chizadi. Ellips o’qlari koordinata o’qlariga parallel deb olinadi. XRadius - ellips eni, YRadius - ellips balandligi.
    

1-TOPSHIRIQ

1. Quyidagi ifodalarni paskal ko’rinishida tasvirlang:

	+