2-amaliy mashg’ulot mavzusi avtomatlashtirilgan avtomat tizimini yaratish va ekspert tizimlari vazifa

Virtual haqiqat (VR ,inglizcha: virtual reality, VR, sunʼiy haqiqat) — texnik vositalar yordamida yaratilgan, insonga uning his-tuygʻulari orqali uzatiladigan dunyo: koʻrish, eshitish, teginish va boshqalar. Virtual haqiqat taʼsirga ham, reaktsiyaga ham taqlid qiladi. Haqiqat tajribasining mustahkam toʻplami uchun virtual haqiqat va real vaqt reaksiyalarining kompyuter sintezini amalga oshiring.
Virtual obyektlarning kuchi moddiy voqelikning haqiqatiga oʻxshash ob’ektning xavfsizligiga yaqin tutiladi. fizikaning haqiqiy qonunlari (tortishish kuchi, suvning xususiyatlari, jismlar bilan toʻqnashuvlar, koʻzgular va boshqalar) bu obyektlarga samarali yordam berishi mumkin. Biroq, virtual olam foydalanuvchilariga koʻpincha dam olish maqsadlarida (masalan, uchish, baʼzi narsalarni qidirish va h.k.) haqiqiy hayotdan koʻra koʻproq ruxsat beriladi^[1].
Virtual haqiqatni haqiqiy haqiqat bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Ularning asosiy farqi shundaki, virtual haqiqat yangi sunʼiy dunyoni quradi, haqiqatni toʻldirish esa real dunyoni idrok etishga faqat alohida sunʼiy narsalarni kiritadi.

Amalga oshirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

CAVE tizim xonasi
„Virtual haqiqat“ tizimli kompyuter tizimlariga nisbatan inson hissiyotlariga taʼsir qilish orqali virtual muhit bilan oʻzaro taʼsirning bevosita himoyasi sifatida qaraladi.

Rasm[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shu bilan birga, virtual haqiqat tizimlarida joriy va tasvirlarni koʻrsatadigan bir nechta asosiy qurilmalar mavjud:

virtual haqiqat dubulgʻasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zamonaviy virtual koʻzoynaklari (inglizcha: HMD-display) dubulgʻa emas, koʻzoynak boʻlib, chap va oʻng koʻzlar uchun tasvirlarni aks ettiruvchi bir yoki bir nechta displeylarni, tasvir geometriyasini toʻgʻrilash uchun linzalar tizimini va qurilmaning kosmosdagi yoʻnalishini kuzatuvchi kuzatuv tizimini oʻz ichiga oladi. Qoida tariqasida, virtual haqiqat dubulgʻalarini yuklash tizimlari giroskoplar, akselerometrlar va magnitometrlarga asoslangan. Bunday tizimlar uchun keng koʻrinish, foydalanuvchi boshining egilishi va burilishlarini kuzatishda aniqlik, boshning kosmosdagi holatini aniqlash va aniq tasvirni koʻrsatish — oʻrtacha minimaldir.

MotionParallax3D displeylari[tahrir | manbasini tahrirlash]

U baʼzi smartfonlardan tortib virtual haqiqat xonalari (CAVE) gacha boʻlgan koʻplab turli xil qurilmalarni oʻz ichiga oladi. Oʻrnatilgan uchta qurilma foydalanuvchining koʻzlari joylashuvi haqidagi maʼlumotlar asosida bir yoki bir nechta virtual displeylarda maxsus shakldagi proyeksiyalarni koʻrsatish orqali foydalanuvchiga uch oʻlchamli obyekt illyuziyasini beradi. displeylarning oʻzida tasvirlangan samarali koʻzlarning joylashuvi, ulardagi tegishli oʻzgarishlar. Yigʻilgan tasvirning barcha uchta tizimi vizual mexanizmdan uch oʻlchovli idrok etish — harakat paralaksigacha. Bundan tashqari, stereoskopik stereo displeylar uchun stereo tasvirni taqdim etadi. Buning uchun turli xil qoʻshimcha optik texnologiyalar qoʻllaniladi: (foydalanuvchining koʻzining kameradan tasvirdagi koordinatalarini aniqlash, faol yoki passiv markerlarni saqlash), kichik — ultratovush.Koʻpincha kuzatuv tizimlari qoʻshimcha qurilmalarni oʻz ichiga olishi mumkin: giroskoplar, akselerometrlar va magnitometrlar. Masofaviy tizimlar uchun foydalanuvchining kosmosdagi pozitsiyasining aniqligi, boshning kosmosdagi holatining oʻziga xosligi va mos keladigan tasvirni koʻrsatishda minimal kechikish muhim ahamiyatga ega. Bu yerda tizimlar turli shakl va oʻlchamlarda amalga oshirilishi mumkin: virtual xonaga toʻgʻridan-toʻgʻri choʻmishdan uch dyuymli virtual ekranda virtual haqiqatgacha.

Virtual retinal monitor[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ofis jihozlari tasvirni toʻgʻridan-toʻgʻri retinada yaratadi. foydalanuvchi oʻzining oldida havoda „Osilgan“ tasvirni koʻradi. Ishlaydigan qurilmalar toʻgʻridan-toʻgʻri real tizimlarga yaqin, chunki foydalanuvchi koʻradigan virtual ob’ektlar haqiqiy obyektlarning tasvirlaridir. Amalga oshirish muayyan sharoitlarda (qorongʻi xona, retinal qoplama va kuzatuv tizimi bilan ulanish) foydalanuvchini ushbu qurilmalarda virtual haqiqatga choʻmdirish uchun mumkin.
Turli xil gibrid variantlar ham boʻlishi mumkin: masalan, tasvirning tekislikka toʻgʻri proyeksiyasini olish proyektorlarni toʻgʻridan-toʻgʻri koʻrish orqali erishiladi, sirtdagi stereoskopik chiqish aksi yordam beradi. proyeksiyani amalga oshirdi. Ammo hozirgacha bunday mahsulotlar keng qoʻllanilmagan va faqat prototiplar shaklida ishlab chiqariladi.
Bunday tizim 3D stereo tasvirni barcha devorlarga aks ettiradigan xonadir. Foydalanuvchining holati, uning boshining aylanishi kuzatuv tizimlari tomonidan nazorat qilinadi, bu esa maksimal suvga choʻmish samaradorligini taʼminlaydi. Ushbu tizimlar marketing, harbiy, ilmiy va boshqa maqsadlarda faol qoʻllaniladi.

Ovoz[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻp kanalli dinamik tizim foydalanuvchiga virtual dunyoda harakat qilishiga yordam berish uchun ovozni lokalizatsiya qiladi.

Skydiving simulyatsiyasi
Taktil yoki sensorli hislarni ulash virtual haqiqat tizimlarida allaqachon qoʻllanilgan. Ular fikr-mulohazalar doʻkonlari hisoblanadi.
Ular virtual prototiplash va ergonomika, turli simulyatorlar, tibbiy simulyatorlar, robotlarni masofadan boshqarish, bir xil mikro va nano, virtual haykalni taʼmirlash muammolarini hal qiladi.

VR qoʻlqoplari[tahrir | manbasini tahrirlash]

VR qoʻlqoplari UC San-Diego tomonidan sotib olingan robot qutisida. Loyiha muallifi — muhandislik maktabining mashinasozlik professori Maykl Tolli.
Qoʻlqoplar sinovli virtual pianino simulyatorida va VR ob’ektlari bilan oʻzaro aloqada boʻlganda taktil aloqani taʼminlaydigan virtual klaviaturada yangilangan. Ushbu qoʻlqoplardan farqli oʻlaroq, bu qoʻlqoplar robotlar uchun moʻljallangan mushak boʻlagi bilan olib tashlanishi mumkin boʻlgan ekzoskeletdan yasalgan boʻlib, ularni ancha engilroq va qulayroq qiladi. Taktil uchta umumiy komponentdan iborat:

• 
  Leap Motion sensori (uning vazifasi foydalanuvchi qoʻllarining holatini va harakatini aniqlashdan iborat);
  
• 
  Makkibben mushaklari — toʻqilgan material bilan lateks boʻshliqlari — foydalanuvchi barmoqlarining harakati bilan yaratilgan harakatlarga javob beradi;
  
• 
  kommutator, uning vazifasi mushaklarning oʻzini nazorat qilishdir, bu esa teginish hissi yaratadi.
  

Virtual haqiqat qoʻlqoplari nafaqat video oʻyinlar va raqamli oʻyin-kulgilar uchun, balki jarrohlik uchun ham moʻljallangan.

Boshqaruv[tahrir | manbasini tahrirlash]

Foydalanuvchi interfeyslari atrof-muhit bilan samarali aloqani eng aniq tiklash uchun eng mos interfeyslardan eng simulyatsiya qilinganiga qadar olinadi: pedallar bilan kompyuter rul gʻildiragi, qurilma boshqaruv tutqichlari, toʻpponcha koʻrinishidagi nishon belgisi va boshqalar.
Obyektlarni kontaktsiz boshqarish uchun virtual haqiqat qoʻlqoplari, shuningdek, videokameralar yordamida amalga oshiriladigan yordamchi harakatlardan foydalanish. Ikkinchisini kichik maydonda amalga oshirish foydalanuvchidan qoʻshimcha jihozlarni talab qilmaydi^[2].
Qoʻlning virtual holatidagi oʻzgarishlarni kuzatish transmitterning ajralmas qismi, taktil harorat, tebranish hissi va virtual haqiqat kostyumi boʻlishi mumkin.
Samarali harakatlarni qurish uchun qurilma erkin aylanadigan toʻp boʻlishi kerak, uni faqat havoda oʻrnatilgan virtual reallik skafandisi yordamida ishlatish mumkin. Hidni modellashtirish uchun texnik vositalar ham ishlab chiqilmoqda^[3].
Microsoft Mise-Unseen koʻz harakati virtual dunyoni boshqarish va virtual obyektlarning koʻz harakati bilan harakat qiladi^[4][5].

Nerv tizimiga bevosita aloqasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yuqorida tavsiflangan odam oʻz his-tuygʻulariga taʼsir qiladi, ammo maʼlumotlar toʻgʻridan-toʻgʻri asab tugunlariga va hatto miya interfeyslari orqali bevosita miyaga uzatilishi mumkin^[6]. Shunga oʻxshash texnologiya tibbiyotda yoʻqolgan hissiy qobiliyatlarni almashtirish uchun qoʻllaniladi^[6], lekin hozirgacha u kundalik foydalanish uchun juda qimmat va virtual haqiqatni uzatish uchun maqbul boʻlgan maʼlumotlarni uzatish sifatiga erisha olmaydi. Turli xil fizioterapevtik asboblar va asboblar bir xil printsipga asoslangan boʻlib, oʻzgartirilgan ong holatida haqiqiy dunyo hissiyotlarini takrorlaydi („Radioson“ va boshqalar.).