2. Armaturaning sortamenti. Armaturaning fizik-mexanik xossalari

21-Mavzu: Armaturaning fizik-mexanik xossalari
Reja: 

---

92 
Armaturaning mustahkamligini oshirish va uzilishdagi uzayishini kamaytirish 
uchun o‘tda toblash yoki mexaniq ishlov berish yoki tarkibiga marganets, kremniy, 
xrom va boshqa qo‘shimchalar qo‘shish orqali erishiladi. 
Armatura po‘latini o‘tda toblash, ya’ni termik mustahkamlash qizdirish (800-
900°S gacha qizdirish va moyda tez sovutish) va yana qisman qizdirish (300-400°S 
gacha qizdirish va asta sovutish) orqali bajariladi. Termik toblangan po‘latlarda 
shartli oqish chegarasi plastik zona tarafiga qarab asta-sekin yuqoriga ko‘tariladi. 
Xuddi shunday holat «

s
- 

s
» diagramma yuqori aralashmali (yuqori legirlangan) 
armatura po‘latlari uchun ham xosdir. Bunday po‘latlarda aniq ko‘rinadigan oqish 
maydonchasi yo‘q. Ular uchun oquvchanlikning shartli chegarasi kuchlanish -

0,2
deb 
belgilanadi, bunda qoldik deformatsiya 0,2% ga teng. Bunda po‘latning uzilishdagi 
uzayishi shartli oquvchanlik chegarasida uzayishi 8% ni tashqil etadi, 

0,2

600

1000 MPa;

u

900

1200 MPa.
Po‘latni mexaniq usulda mustahkamligini oshirish uchun (sovuq xolda cho‘zish)
ichki kristall to‘r tuzilishi holatini o‘zgarishiga bog‘liq bo‘ladi. Po‘latni 

k
- 
kuchlanishgacha uzaytirilganda, 

u
dan ortishi proporsionallik chegarasini 
ko‘tarilishiga olib keladi. Takroriy cho‘zishda kuchlanishning yangi oqish chegarasi 
sun’iy ravishda orttirilgandek bo‘lib qoladi. Natijada, mustahkamligi oshirilgan oddiy 
sim armatura olinadi. Ko‘p karrali cho‘zish po‘latni mexaniq mustahkamligini 
oshirishning boshqa turi hisoblanadi, ya’ni unda «

s
- 

s
» nisbati uzilishgacha chiziqli 
bo‘lib qoladi, bunda mustahkamlik chegarasi anchaga uzayadi. Bunday texnologiya 
asosida mustahkamligi yuqori bo‘lgan armaturali sim olinadi. Qattiq po‘latlarning 
eng ko‘p uzayishi 4-6% ni tashqil etadi, oddiy armaturalar uchun 

u

380

550 MPa 
bo‘lsa, yuqori mustahkam armatura uchun esa 

u

1300

1900 MPa tashkil etadi. 
Armaturalarning elastiklik xususiyati elastik moduli bilan xarakterlanadi va u 
0,15 dan 0,4 gacha oraliqda bo‘ladi. 
Temirbeton konstruksiyalarini yuk ta’sirida me’yorda ishlashi uchun hamda 
armatura ishlarini mexanizatsiyalash uchun uning plastiklik xususiyati, charchash 
natijasida emirilishi va boshqa holatlari katta ahamiyatga ega. Po‘latning plastiklik 
xossasini kamayishi armaturani mo‘rt uzilishiga olib keladi. O‘tda toblangan yoki 
tortish bilan mustahkamlangan po‘lat armaturalarni payvandlash mumkin emas, 
negaki bunda mustahkamlik o‘z samarasini yo‘qoladi. 
Shuni alohida ta’kidlash joizki, seysmik rayonlar uchun armatura po‘latlarini 
plastik xususiyatlari alohida ahamiyatga ega, negaki plastiklik xossasi, masalan statik 
noaniq konstruksiyalarda kuchlanishni tekis taqsimlash imkonini beradi.