2. Biologik keksayish 3

Uzoq umr kо‘ruvchilarning psixologik xususiyatlari 
Yirik jahon psixologlari S.Pako, G.Offre, L.Bine, U.Maynot, E.Medavir, 
A.Komfort, I.V.Davidovskiy, B.G.Ananev, N.V.Nagorniy, E.D.Aleksandrova va 
boshqalar uzoq umr kо‘rish sirlarini ekologak omillar orqali tushuntirishga harakat 
qila- dilar. Aksariyat olimlarning fikricha, ekologik omillar insonning yashash 
sharoitiga, kamol topishiga, bevosita yoki bilvosita ta’sir qiladigan omillardir. 

---

Insonning ijtimoiy muhiti sharoitlari ichiga kasb mehnati, turmush tarzi, madaniyati 
va ma’naviyati kabilar kiradi. 
Jahon fani tо‘plagan ma’lumotlarga kо‘ra, ochiq havoda ortiqcha zо‘riqishsiz 
jismoniy mehnat bilan shug‘ullangan odamlarda harakatningtezligi, qad-qomatning 
tikligi, ma’naviy tetiklik, ruhiy faollikuzokroq saqlanadi. Mana shu holat jismoniy 
tarbiya bilan doimiy shug‘ullanuvchi kishilarda ham bо‘ladi. 
"Umrni uzaytirish muammolari" nomli (1952) kitobda dog‘is- tonliklarda uzoq 
umr kо‘rishnipg asosiy sabablary quyidagilar ekani ta’kidlangan: 1) Respublikaning 
tog‘li qismidagi iqlim sharoiti va jо‘g‘rofiy omillar; 2) sutkasiga 3—4 marta iste’mol 
qilinadigan gо‘shtli, о‘simlik moyli va sutli oziq-ovqatlar, chekishning, ichish va 
ortiqcha jinsiy aloqaning taqiqlangani; 3) avloddan-avlodga asrlar davomida о‘tib 
kelayotgan madaniy an’analar, о‘ziga xos turmush tarzi va uning xususiyatlari; 4) 
gigiyena- ning barcha qonun va qoidalariga rioya qilinishi va butun umr bо‘yi 
jismoniy mehnat bilan shug‘ullanish; 5) bir maromda ham passiv, ham aktiv 
hordiqchiqarish; 6) aholi turmush darajasining moddiy-maishiy jihatdan yaxsh 
ilanishi va hokazolar. 
S.Pako va uning izdoshlari ta’kidlaganidek, keksayish jarayonida ayrim 
psixofiziologik va psixologik jarayonlarning barqarorlashuvi inson umrining 
uzayishiga, unda ijodiy faollik uzluksiz davom etishiga yordam beradi, aqliy mehnat 
bilan doimo shug‘ullanuvchi keksa odamlarda mantiqiy xotira saqlanadi. Shu bilan 
birga iqgidorli va akdni peshlash mashqlari bilan shug‘ullangan kishilarda ham 
intellektning yuksak darajasi saqlanib, boshqa bilish funksiyalarining faoliyati bir 
tekis harakatni vujudga keltiradi. 
Uzoq umr kо‘rishning, umr uzayishining muhim omillaridan yana bittasi kasb-
korlik faoliyatiga bog‘liq psixik holatning barqarorlashuvidir. Ana shu holatga 
insonning kо‘rish idrokida fazoni farqlash (fazoviy tasavvur) qobiliyati kiradi. 
Fransuz gerontologi va oftalmologi G.Offre о‘zining "Gerontologiya asoslari" (1960) 
kitobidan joy olgan "Kо‘zning keksalarga xos о‘zgarishi" asarida ilmiy-amaliy 
ahamiyatga ega bо‘lgan ma’lumotlar keltiradi. Uning fikricha, keksalikda 
presbioniya (grekcha, qarilikda kо‘rishning zaiflashuvi) hodisasi rо‘y berib, yaqinni 
kо‘rish yomonlashadi. G.Offreningfikricha, 10 Yoshdan kо‘rish akkomo- 
datsiyasining kuchi pasayishi kuzatiladi, agar 10 Yoshda akkomodatsiya kuchi 16 
dioptriyaga (grekcha optik о‘lchov) teng bо‘lsa, 40—45 Yoshda — 4, keyinchalik 
esa 1 dioptriyaga tushib ketishi mumkin. 50—60 Yoshlarda aqqomodatsiya о‘zining 
eng quyi darajasiga tushadi, biroq shundan keyingi Yosh davrlarida barqarorlashib 
boradi. Jahon psixologiyasi fani ma’lumotlariga qaraganda, akkomodatsiyaning 
kuchi shunchalik kamayib boradiki, yaqinni faqat kо‘zoynak bilan kо‘riladigai 
bо‘ladi. 
Ba’zi manbalarda mayda narsalar bilan shug‘ullanmaydigan, kо‘zi uzoqni 
kо‘rishga о‘rgangan odamda akkomodatsiya yuksak darajada saqpanishi, kо‘z 
xiralashuvi juda sekin, goho butunlay rо‘y ber- masligi mumkin. 
M.Y.Lojechnikova va L.N.Kuleshovaning aniqlashicha, haydovchi- lar, 
temiryо‘lchilar, ovchilarningkо‘rish sezshrligi Yoshligada 1 yoki 1,5 birlikka teng 
bо‘lsa, uzoq yillardan keyin ham о‘zgarmasligi mumkin. 

---

I.V.Davidovskiy va B.G.Ananyev ta’kidlaganidek, qarish va uzoq umr kо‘rish 
о‘ziga xos xususiyatlarga ega. Binobarin, umrni uzaytirishning juda kо‘p omillari bor. 
Yuqorida uzoq umr kо‘- rishning ekologak omillari ifodalandi, lekin uning 
psixologik, ijtimoiy-psixologak omillari, manbalari va mexanizmlari ham mavjuddir. 
Umuman aytganda, insonning umrini uzaytirish uchun shaxslararo yaxshi munosabat, 
shirin muomala, samimiy muloqot, oilaviy totuvlik, asab sistemasini asrash, barqaror 
his-tuyg‘u, hamdardlik, psixik faollik, irodaviy tetiklik bо‘lishi zarur.