2 Bolalardagi nutq nuqsonlarini bartarf etishda logoped faoliyati va ota-onalar bilan hamkorlik ishlarini tashkillashtirish yo`llari

TAJRIBA SINOV NATIJALARI

Respublikamizda ta’lim tizimini isloh etish bo`yicha olib borilayotgan ishlar bir qancha bo`lib, ular yosh avlodning jamiyat rivojiga hissa qo`shishga xizmat qiladi. Yosh avlodga kichik yoshidan boshlab to`g’ri ta’lim-tarbiya berish, bu yurtimizning gullab-yashnashiga olib keladi.

Bugungi kunda maktabgacha yoshdagi bolalarda ayrim nutq nuqsonlari kuzatilib, ularni bartaraf etish bo`yicha logopedik ishlar tashkil etilgan. Shular jumlasidan, maktabgacha yoshdagi dizartrik bolalarning nutq nuqsonini bartaraf etish ishlari bir qancha bo`lib, ulardan biri ovoz modulyasiyasining baland-pastligi bo`yicha tadqiq etish yo`llari sanaladi.

Tadqiqotning maqsadi – musiqani, asta-sekinlik bilan pastdan balandlashayotgan, balanddan pastlashayotgan harakatini aniqlay olishi va uni qaytara olish ko`nikmasini aniqlashdir, Ovoz tebranishining baland-pastligi bo`yicha tadqiq etishda bola o`z ovozini qanchalik boshqara olishini, uni baland-pastligi bo`yicha o`zgartira olishni, ovoz diapazoni qanchalik keng ekanligini aniqlash uchun muhimdir.

Tadqiqot uchun jihozlar: tovushlar, taqlid so`zlar, hayvon va ularning bolalari tasvirlangan predmetli rasmlar.

1. Turli xil balandlikdagi ovoz bilan talaffuz qilingan ayrim tovush va taqlid so`zlarni idrok etilishini tadqiq etish.

Jarayonning borishi: Bolaga turli xil balandlikdagi tovush yoki taqlid so`zlarni eshitish va eshitganlarini, ularning bolasi tasvirlangan rasm yoki turli xil kattalikdagi predmet bilan bog’lash, moslash tavsiya etiladi. Bolaga oldindan qonun-qoidalari tushuntiriladi. Masalan, itning ovozi "yo`g’on", ya’ni past, kuchuk bolasining ovozi esa "ingichka", ya’ni jarangdordir.

Ko`rsatma: "Eshit va qaysi hayvon qanday ovoz chikarishini ko`rsat (ayt).

DUD - katta (past) ovoz DUD - kichik (jarangdor) kema

O - O -

MO` - sigir MU - buzoqcha

VOV - it VOV - kuchuk bolasi

MYaU-mushuk MYaU - mushuk bolasi

2. Ayrim tovush va taqlid so`zlarni baland va past ovoz bilan talaffuz qilish.

Ko`rsatma: "Qani katta kema, samolyot va X-K., Hamda ularning kichkinasi qanday ovoz chikarishini, hayvonlar va ularning bolalari qanday ovoz chikarishlarini ko`rsat".

VOV - it VO V - kuchuk bolasi

MU - sigir MU - buzoqcha

MYaU - mushuk MYaU - mushuk bolasi

DUD - katta kema DUD - kichik kema A ayiq, A -ayiq; bolasi

3. Unli tovushlarni talaffuzda ularning grafik tasviri yoki qo`l harakatiga tayanib ovozni balandlatish va pastlatishni amalga oshirish.

yuqoriga - ovozni balandlatish;

pastga - ovozni pastlatish.

1-ko`rsatma: "Sen oyoqlaring bilan emas, balki ovozing bilan zinapoyalardan yuqoriga, keyin esa Yana ovoz bilan zinapoyalardan pastga tushishga harakat

qilib kur. Ovoz zinapoyalardan yuqoriga ko`tarilayotganda, u balandlashadi va
ingichkalashadi. Ovoz zinapoyalardan pastga tushayotganda esa, u pasaya boshlaydi. Avval A tovushi, keyin esa O, U tovushlari Bilan talaffuz qilamiz.

,

2-ko`rsatma:

"Qo`g’irchoq chaqaloqni
alalab ko`rsat"., A A A A A
Soat qanday yurishini ko`rsat .

ChIQ tebratishlarini chiq, chiq, chiq, chiq;

\ / \ / \ / „,,~ - din

Qo`ng’iroq qanday jaranglashini \ / \ /

ko`rsat".

din

din

Din, Dilin, din, Dilin

Eslatma: Ovoz balandlashayotganini yoki pasayayotganini ko`rsatish uchun logoped qo`lining harakati bilan faol ravishda yordamlashadi.

Baxolash mezonlari:

4-ball - topshiriq ovozning etarli modulyasiyasi bilan bajarilganda qo`yiladi;

3-ball - topshiriq ovoz modulyasiyasi unchalik etarli bo`lmagan xolatda bajarilganda qo`yiladi;

2-ball - topshiriq ovoz balandligini o`zgartirmagan xolda bajariladi, biroq topshiriq turli usullarda bajartirilsa, ovoz balandligi o`zgarishiga erishish mumkin;

1-ball - topshiriq ovoz balandligini o`zgartirmagan xolda bajariladi, biroq topshiriq turli usullarda bajartirilsa ham ovoz balandligi o`zgarmaydi;

0-ball - topshiriq bajarilmaydi.

Ushbu ovoz modulyasiyasini baland-pastligi bo`yicha tadqiq etish yo`li orqali nafaqat maktabgacha yoshdagi dizartrik bolalarni balki boshqa nutq nuqsonlariga ega bo`lgan bolalarda ham qo`llaniladi. Bu metodika orqali ovoz kamchiligini bartaraf etiladi va rivojlantirishga xizmat qiladi.