2 bosqich talabalari uchun Sport pedagogik mahoratni oshrish fanidan

IV. Jaroxatlanganda birinchi tibbiy yordam kursatish tadbirlari.
Avvalgi mavzularda kayd qilinganidek, sayohatlar jarayonida o‘quvchilar kasallaniShi, yikilib ShikastlaniShi mumkin. Bunday hollarda turistlarga birinchi tibbiy yordami kursatiSh tartib va koidalarini bilishlari, uni amalda ko‘llaShlar talab etiladi, bu erda birinchi tibbiy yordamiga talukli bo‘liShi ayrim holatlargina tuxtalamiz. Turistlarning extiyotsizligi natijasida gulxanda, ovkat piShiriShda kuyiShi mumkin. Bunday hodisalar bulmasligi uchun sayohatda saylangan navbatchilar (oShpazlar, choy kaynatuvchilar va hakazo) doimo to‘la kiyingan, ko‘llarida maxsus moslamalar bo‘liShi Shart. Umuman, kuyganda uni tez uchiriSh chorasini-kuriSh kerak. Buning uchun kiyimlarni tezda echiSh, suvga botiriSh tuprok yoki kum bilan iShkalaSh zarur. Biron joyingizni kuydirib olganda uSha joyni 10-15 dakika sovuk suvga solib turiSh tavsiya etiladi. Undan keyin dokani namlab spirt yoki margantsovka surtib bog‘lab kuyiSh kerak. 1-2 chi darajali kuyiShlarda terini sulьfidin emulьsiyasi bilan moylaSh, kiShlok joylarga kelganda Shifokorga murojat qilish kerak.
TunaSh paytlarida utkir uchli (bolta, pichok, kozik, toSh va boshqalar) narsalarga uriliSh va undan yaralaniShlar yuz beradi. Bunday hollarda yaralangan joyni yuviSh, yod surtiSh va uning ustiga streptotsid kukunini sepib yara ustini plastrь bilan yopiShtirib kuyiSh mumkin.
YAralaniSh natijasida kon tuxtovsiz ketgan takdirda kon tomirini (arteriya) mahkam bosiSh kerak. Kon otilib chikiShi susaymagan paytlarda yaraning yuqorirok qismidan kattik bog‘laSh zarur buladi. YAralangan joy jgut bilan bog‘langan holda 1-2 soat turiShi mumkin. Kon tuxtamagan holda 3-4 dakika buShatib, keyin yana kattik bog‘laSh kerak.
OShkozon zaxarlanganda uni yuviSh, ya’ni bir necha stakan ilik suvga soda solish, to kayt kilib taShlamaguncha davom ettiriSh, bu holni bir necha marta takrorlaSh kerak. Sung parhezga kattik rioya iliSh zarur. Ko‘p yul yurish , og‘ir yuk va yiqilishlar natijasida organizm tiliniShi, tarmalaniShi va avariShi mumkin. Bu hollar ko‘prok oyok, elka va bellarda bladi. Bunday hollarda tez uning oldini olish va bolalar kremi surkaSh kifoya.
Yiqilishlar natijasida oyok va ko‘lning eti eziliShi, ShilliniShi mumkin. Bunday hollarda zaralangan joyga yod kuyib surtiSh, sovu (mo‘z) bilan kompress qilish kerak. Undan keyin kattiro bog‘lab kuyiSh tavsiya etiladi. Bug‘inlarning cho‘ziliShi va ziliShi kattik og‘rik bilan seziladi. Keyin u joy ShiShiShi, kimirlatgandan kattik oriShi mumkin. Bunday hollarda sovuk suvga botirilgan bint (material bilan bosib turiSh, keyinrok elastik bin yoki uning urnini bosadigan biror narsa bilan bog‘lab kuyiSh kerak.
Tirsak, elka tizza va oyok bug‘inlaridan suyaklarning chiiShi, kattik og‘rik turib, harakat qilish mumkin bulmay oladi. Bunday paytlarida bug‘inlarini o‘z joyiga solish uchun ko‘l oyoni uShlab tortiSh, sekinlik bilan joylashtiriSh talab qilinadi. Buginlar joyiga tuShgach, Shina bilan bolab kuyiSh kerak.
Ko‘l, oyok suyaklari singanda ham xuddi chikkandagidek kilib Shinalar bilan kuShib bog‘laSh, og‘rini oldiradigan dori berish va tezda vrachga yuboriSh Shart. Ayrim hollarda buginlarning chiiShi, suyaklarning siniShi yoki kattik uriliSh natijasida turistlar xuShdan ketishi, esankiraShti mumkin. Bunday hollarda bemor yotaziliShi, boSh oyokka nisbatan pastrok kuyiliShi lozim. Kiyim tuShmalari echiliShi kerak. Bemor huShiga kelgach, achchirok choy, kofe va yurakka malham buladigan dori berish lozim
KiShki poxod yoki yozgi poxodlarning mo‘zlik zonalarida ko‘l, oyok, ko‘lok yoki yuzni sovu uriShi mumkin. Bunday hollarda iShkalaSh, tez harakat kildiriSh, turli gimnastika maShklarni bajartiriSh, yurish holatini yuk otganda esa ukalaSh (massaj qilish) biron material (odeyal, kurpa va hokazo) bilan urab dumalatiSh, bu ham foyda bermaganda spirt bilan artiSh kerak buladi. Issik choy ichiriSh, bir necha bulak glyukoza tablekatsini S vitamin bilan kuShib ichiriSh ancha foyda beradi. Sovuk urgan joyda pufakchalar paydo bulsa, penitsilin mazi yoki sintomitsin emulьsiyasi, surkab, bog‘lanadi. Bemorga tetraktsiklin ichiriSh, agar ahvoli oirlaShsa, analgin, amidopirin, kofein ichiriSh va bemorni tibbiy punktiga etkaziSh lozim.
Quyosh nuri urmasligi uchun avvalo tegiShli kiyimlarni, ko‘zoynakni olib yurish va o‘z vaqtida iShlatiSh kifoya. Korin och bulganda, Shuningdek, issik ob-havoga urganmagan turistlar yarim yalonoch yoki yalong‘och bulib yurish , isskida toblanib yotiSh mumkin emas. Quyosh vannasini fakat asta-sekinlik bilan kabul qilish kerak.
Korning yarkiraShi, aks nurdan ko‘z tez zararlanadi. SHuning uchun orkali zonalarda doimo bir nuktaga karaSh ko‘z oynaksiz yurish man etiladi. Bunday hollarda zaralangan ko‘z borniy kislota aralaShmasining kam midorli, sodalar, margantsovka, kalining okkizg‘iSh holatiga kelgan suyukligi hamda choy bilan yuviladi, turist bir necha kun yurish dan ozod qilinadi.
YOvvoyi mevalarni yuvmasdan yoyiSh, har bir gul va daraxtlarni uShlaSh, hidlaSh yaramaydi. Ko‘ziori, zamburug‘ va boShqa yopiladigan narsalar solingan idishlarni ham yuviSh kerak.
Tog‘ va chul zonalarida kuturgan evvoiy chuchka yoki burilar duch kelishi mumkin. Ular odamga xujum qiladigan bulsa, ko‘log‘ini kisib irillab orkaga tisariladi. Bunday hollarda turistlar juft holda bo‘liShi, ko‘llarida tayok va qurollarini tayyorlab turiShi kerak.
Tog‘lik va chullar zonasida zaharli ilonlar,xavfi buladi. Ilonni kurganda unga tegmaslik, uldirmaslik kerak. Buning sababi Shundaki iboratki, avvalo zaharli ilonlar meditsina uchun kerakdir. Keyingi paytlarida zaxarli ilonlarni ko‘paytiriSh tadbirlari kurilmokda.
Turistlar ehtiyosizlik natijasida utlar, Shohlar, butalar orasida yotgan ilonni kurmasligi va uni bosib utib ketishlari mumkin. SHu sababli kahr - g‘azaba tulgan ilonlar albatta chakiShga intildi. Uch oladi. Dam olish yoki utiriSh joyida tusatdan ilonga ko‘z tuShsa, u kochmasa, bunday hollarda chup yoki tayok yordami bilan uni olib o‘zoqrokka eltib taglaShSh kerak. Agar ilon chakkanligi tezda sezilsa, birinchi navbatda uSha joyni surib taShlaSh kerak. Kon aralaSh zaharni og‘izdan tezda tuflab taShlaSh lozim. Agar og‘izda yara izi bulsa, boShqa kiShi suriShi kerak. CHakkan joyning yuqorirok joyidan mahkam kisib, Shina kuyib bog‘laSh kerak va zudlik bilan Shifokorga murojat qilish lozim. Birinchi yordam kursatiliShida bemorga suyuk va issikrok ichimlik, ovkat egiziSh tavsiya etiladi. CHunki zahar suyuliklarga aralaShib, o‘z kuchini kamaytiradi. Siydik va oShkozon yullari orkali zahar chikib ketishi mumkin.
Tajribaga ko‘ra, ilon chakkan joyni ortikcha kisib bog‘laSh (ayniksa jgut bilan) mumkin emas. CHunki zahar kon tomirlari bilan emas, balki limfa suyukliklari orkali tarkaladi. SHuningdek, chakkan joyni kuydiriSh yoki kesib taShlaSh ham kutgandagidek natija bermaydi. CHunki kuydirilgan ilon chakkan joy yaralaniShi, yiringlab ketishi natijasida tezda og‘ir avolga tuShib kolish mumkin. CHakkan joyni kesib taShlaSh esa juda xavfli. Konni tuxta olmaslik natijasida bemor og‘ir Sharoitga tuShib olishi mumkin. Zahar konni suyultirishini yodda saklaSh kerak.