2. dala tajribasi bo‘yicha umumiy qoidalar

Bo‘laklarning o‘lchami va variantlar takroriyligi. Variantlar uchun ajratilgan er bo„laklari o„lchami va takroriyligi dala tajribasi aniq va to„g„riligini belgilovchi muhim omillardir. Tajribalarni katta o„lchamli maydonlarda o„tkazish yuzasidan tavsiya berish uchun nazariy asos mavjud emas (B.A.Dospehov, 1979 y.).
Ma‟lum chegaradan keyin bo„laklar maydonini ko„paytirish tajribaning aniqlik darajasi pasayishiga olib kelishi aniqlangan. Buning sababi shundaki, har bir variant maydoni kengaytirilishi bilan tajriba o„tkazilayotgan umumiy maydon ham ortib boradi. Maydon kengaytirilishi hisobiga umumiy maydon unumdorligi bir hil bo„lgan tuproq maydonchasi chegarasidan chiqib ketish mumkin. Bu holda bo„lakning katta o„lchami butun tajribani unumdorligi bir hil maydon chegarasida joylashtirish zarurati bilan cheklanadi. Demak, variant kattaligini belgilashda tajriba dalasi tuprog„ining hilma-hillik darajasi etiborga olinishi zarur. Shu bilan birga bo„laklar o„lchamini belgilashda tajribaning yo„nalishi va vazifalari, agrotehnikasi, qo„llaniladigan mehanizmlar, ishlov berish, sug„orish-oziqlantirish tizimi va b.q. lar e‟tiborga olinishi kerak.
Bo„laklar o„lchamini shunday tanlash kerakki, ular ekinlarga ishlov berishda va hosilni yig„ishda mehanizmlardan keng foydalanish imkonini bersin. Chopiqtalab ekinlar joylashtiriladigan bo„laklar kengligini belgilashda traktorlar, turli moslamalar va mashinalar bir, ikki va h.k. marta kiraolishi ko„zda tutilishi kerak.
To„rt qatorli mashinalar uchun bo„lakda kamida 4 hisob qatori, bo„lakdagi umumiy egatlar soni esa 8-12 ta bo„ladi. Shulardan 2 va 4 tadan qator hisobli egatlarning ikki tomonidan himoya yo„lakchasiga qoldiriladi. Maydon ohiridagi himoya yo„laklari dala shakliga qarab ajratiladi. Terim mashinalari qaytib olishi uchun dalaning ikki boshida 6-8 metrli himoya yo„laklari qoldiriladi.
Shuni unutmaslik zarurki, bo„laklar o„lchamining oshirilishi tajriba dalasi kengayib ketishiga, dala tanlashda qiyinchilik tug„ilishiga va daladagi barcha bo„laklarda bir hil ishlovlarni baravariga, tez amalga oshirib bo„lmasligiga olib keladi. Shuning uchun bo„laklarni juda kattalashtirmay, dala ishlarini ishlab chiqarishda joriy etilgan usullar va qurollar yordamida qisqa muddatda o„tkazishni mo„ljallab rejalashtirish maqsadga muvofiqdir.
Variantlarning ma‟lum bir takrorlanishida tajriba bo„yicha yakuniy natijalarga tasodifiy notekis ta‟sir etadigan tashqi muhit omillari turli-tumanligi, tuproq unumdorligi, relef noteksligi, sho„rlanish va eroziyalanish darajalari, ishlov berish, ekish, sug„orish va h.k. lar tufayli yuzaga keladigan kamchiliklar to„liq bartaraf etilmasa-da, biroz kamaytirilishi mumkin.
Takrorlashlar soni tajribaning vazifalari, davomiyligi, unda o„rganilayotgan tadbirlar ta‟siri, tuproq hilma-hilligi, bo„lak kattaligidan kelib chiqib belgilanadi.
Sug„oriladigan sharoitda agrotehnik dala tajribalari paykallarida 3-4 dan kam bo„lmagan takrorlanishda o„tkazilgan ma‟qul, chunki bunda tajribaning yuqori darajadagi aniqligi va hosildorlik haqidagi ma‟lumotlarni matematik tahlil qilish ta‟minlanadi (2.1-chizma).

	I						II							III							IV
1	2	3		4		1		2	3		4		1		2	3		4		1		2	3		4

2.1-chizma. Tajribaning barcha variantlari va takrorlanishlarini bir qatorda joylashtirish.
Biroz farqlanadigan kichik bo„lakchalarda joylashtirilgan, ayniqsa, tuproq qatlami bir hil bo„lmagan sharoitda variantlar takrorlanishi 5-6 martani va undan ham ortiqni tashkil etadi.