2. dala tajribasi bo‘yicha umumiy qoidalar

Variantlarning joylashtirilishi. Sug„orma dehqonchilik sharoitida bo„laklarning qulay shakli-cho„ziq to„g„ri to„rtburchak, tomonlari nisbati tahminan 1:20; 1:25; va undan kattaroq, odatda, uzun tomoni nishablik bo„yicha tuproq hilma-hilligini baravar qamrab olishi bilan izohlanadi.
Variantlar tajriba dalasi bo„laklari bo„yicha 3 guruhdagi usullar asosida joylashtiriladi: standart (andozali), sistemali (tartibli) va rendomizatsiyalangan (tasodifiy).
Standart (andozali) usulda har 1-2 variantdan so„ng nazorat-standart joylashtiriladi.
Sistemali (tartibli) usulda variantlar asosan tartib bilan joylashtiriladi. Masalan, birinchi takrorlanishda ular, 1,2,3,4,5 va 6 tarzda raqamlangan bo„lsa, bu tartib boshqa takrorlanishlarda ham saqlanadi.
Rendomizatsiya (tasodifiy) usulida variantlar har bir takrorlanishda tasodifan, ya‟ni qur‟a tashlash asosida joylashtiriladi. Bu usul quyidagicha amalga oshiriladi:
Tajriba variantlari raqami bir hil hajmdagi qog„ozchalarga yozilib, bir idishga solinadi-da, yahshilab aralashtirilgach, birma-bir tortib olinadi. Shunday tarzda tegishli variant olingan qog„ozda ko„rsatilgan raqam bilan belgilanadi, birinchi takrorlanish, so„ng boshqa takrorlanish variantlari shu tartibda joylashtiriladi.
Dala tajribasi natijalarining ishonchlik darajasini belgilash uchun statistik (matematik) baholash talab etiladi. Buning uchun variantlarni joylashtirishda rendomizatsiyaga asoslangan zamonaviy usuldan foydalaniladi.
Bir takrorlanishning barcha variantlari hududiy jihatdan birlashtirilgan, ya‟ni bir qator (yarus)da joylashgan bo„lishi kerak. Tajribaning barcha takrorlanish va variantlari bir qatorda joylashsa, yanada yahshi bo„ladi (2.1-chizma). Ammo, ko„pgina hollarda hudud va dalaning joylashish holati tajribani bir qatorga qo„yish imkonini bermaydi. Shuning uchun takrorlanish (qaytariq)larni qator (yarus)lar bo„yicha joylashtirish mumkin (2.2 va 2.3-chizmalar). Ikki va undan ortiq parallel qatorlardagi variantlarning joylashish tartibi turli qatorlardagi takrorlanishlarda shunday o„zgartirilishi kerakki, toki, bir hil raqamli variantlar hududiy yonma-yon joylashib qolmasin.

1	2	3	4	5	I		I				II
5	1	2	3	4	II		1	2	3	4	1	2	3	4
3	4	5	1	2	III		3	4	1	2	3	4	1	2
2	3	4	5	1	IV		III				IV