2. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining shakllanishi. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining tarkibi va muddati bo‘yicha tahlili. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish
Debitorlik va kreditorlik qarzlarining tarkibi va muddati bo‘yicha tahlili
Download 150.5 Kb.
|
Mavzu Debitorlik va kreditorlik qarzlari tahlili
|
3. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining tarkibi va muddati bo‘yicha tahlili
Debitorlik va kreditorlik qarzlarining tarkibi deganda ularning yuzaga chiqish qatorlari tushuniladi. Qatorlarning yagona tarkibini buxgalteriya balansining tegishli qatorlariga mos ravishda tuzib chiqish mumkin. Debitorlik qarzlari: xaridor va buyurtmachilarning qarzi, ajratilgan bo‘linmalarning qarzi, sho‘ba va qaram xo‘jalik jamiyatlarining qarzi, xodimlarga berilgan bo‘naklar, mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bo‘naklar, budjetga soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari, maqsadli davlat jamg‘armalari va sug‘urtalar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari, ta’sischilarning ustav kapitaliga ulushlar bo‘yicha qarzi, xodimlarning boshqa operatsiyalar bo‘yicha qarzi va boshqa debitorlik qarzlari. Kreditorlik qarzlari: mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga qarz, sho‘ba va qaram xo‘jalik jamiyatlarga qarz, soliq va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha kechiktirilgan majburiyatlar, olingan bo‘naklar, budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz, sug‘urtalar bo‘yicha qarz, maqsadli davlat jamg‘armalariga to‘lovlar bo‘yicha qarz, ta’sischilarga bo‘lgan qarzlar, mehnatga haq to‘lash bo‘yicha qarz va boshqa kreditorlik qarzlari. Debitorlik va kreditorlik qarzdorlik tahlilida qarzlarning tarkibi, muddati, hajmigagina yemas, balki ularning balansiga ham muhim ahamiyat qaratiladi. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining tarkibi bo‘yicha tahlili
Korxonada hisobot davri oxiriga qarz balansi 651 211 265 ming so‘mga teng bo‘lgan. Shundan: 468 253 903 ming so‘mi debitorlik majburiyatlari, 651 211 265 ming so‘mi kreditorlik majburiyatlaridir. Kreditorlik majburiyatlarining debitorlik majburiyatlarining ortgan qismi 182 957 362 ming so‘mni tashkil qilgan. Hisobot davri boshiga debitorlik va kreditorlik majburiyatlari orasidagi farq 163 680 100 ming so‘mni tashkil qilgan. Debitorlik kreditorlik balansi 623 266 697 ming so‘mga teng bo‘lgan. Debitorlik va kreditorlik qarzlari balansi davr boshiga nisbatan 27 944 568 ming so‘mga ortgan. Debitorlik va kreditorlik qarzlari tarkibida muddati o‘tgan, to‘lov muddati kelgan va to‘lov muddati o‘tmagan majburiyatlarni alohida tarkiblash lozim. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining muddati o‘tgan sifatida tan olish tartiblari qonunchilik normalari asosida belgilanadi. Korxona va tashkilotlarning moliyaviy ahvolini mustahkamlash, yetkazib berilgan mahsulot, bajarilgan ishlar va xizmatlar uchun iste’molchilarning o‘z vaqtida hisob-kitob qilishlarini ta’minlash, xalq xo‘jaligida to‘lov intizomining ahvoli uchun rahbarlarning mas’uliyatini oshirish maqsadida qabul qilingan “Xalq xo‘jaligida hisob-kitoblar o‘z vaqtida o‘tkazilishi uchun korxona va tashkilotlar rahbarlarining mas’uliyatini oshirish borasidagi chora-tadbirlari to‘g‘risidaˮgi PF-1154 sonli 1995-yil 12-maydagi Prezident farmonida belgilanishicha, barcha mulkchilik shakllaridagi xo‘jalik yurituvchi subyektlarning iste’molchilar va buyurtmachilarga, agar ular yetkazib beriladigan (bajariladigan ishlar, xizmatlar) qiymatining kamida 15 foizini oldindan to‘lamasalar, mahsulot jo‘natishi, ishlarni bajarishi va xizmatlar ko‘rsatishi ta’qiqlanishi belgilangan. Mazkur farmonga ko‘ra, tovarlar amalda jo‘natilgan, ishlar bajarilgan, xizmatlar ko‘rsatilgan kundan boshlab to‘qson kun o‘tgandan keyin, yetkazib berilgan tovarlar, ko‘rsatilgan xizmatlar va bajarilgan ishlar uchun mablag‘lar kelib tushmaganligi muddati o‘tib ketgan debitorlik qarzi deb hisoblanadi. Muddati o‘tib ketgan debitorlik qarzi mavjud bo‘lgan taqdirda barcha mulkchilik shaklidagi korxona va tashkilotlarning rahbarlariga, shuningdek‚ mazkur korxonalarning bosh buxgalterlariga intizomiy choralar, hatto jinoiy javobgarlikka tortish choralari qo‘llanishi lozimligi qayd yetiladi. Hukumat qarori bilan muddati uzaytirilgan debitorlik va kreditorlik qarzlariga, respublika tashqarisidagi hamda korxona faoliyatiga aloqador bo‘lmagan sabablar tufayli vujudga kelgan qarzlar summasi albatta bundan mustasno hisoblanadi. Debitorlik va kreditorlik majburiyatlarining muddat bo‘yicha tahlili
Korxonada debitorlik majburiyatlarining joriy qismi 468 253 903 ming so‘mni tashkil qilgan. Ushbu majburiyat hisobot davri boshiga 459 586 597 ming so‘mga teng bo‘lgan. Davr boshiga nisbatan o‘zgarish 8 667 306 ming so‘mga ortgan. Debitorlik majburiyatlari tarkibida muddati o‘tgan majburiyatlar hajmi hisobot davri boshiga 61 242 836 ming so‘mni, hisobot davri oxiriga 24 341 057 ming so‘mga teng bo‘lgan. Mutlaq o‘zgarish 8 667 306 ming so‘mga teng bo‘lgan. Ya’ni hisobot davri boshiga nisbatan muddati o‘tgan majburiyatlar summasi shunchaga ortgan. Joriy majburiyatlarning davr boshiga nisbatan o‘zgarishi 20 140 515 ming so‘mga ortganligini ko‘rish mumkin. Shundan kreditorlik majburiyatlari hajmi hisobot davri boshiga nisbatan 27 276 076 ming so‘mga ortgan. Joriy majburiyatlar tarkibida muddati o‘tgan majburiyatlar hajmi hisobot davri boshiga 61 242 836 ming so‘mni, hisobot davri oxiriga 24 341 057 ming so‘mni tashkil yetgan. Muddati o‘tgan majburiyatlar hajmi hisobot davri boshiga nisbatan 36 901 779 ming so‘mga kamayganligini ijobiy baholash mumkin. 4. Qarzdorlik dinamikasining natijaviy va samaradorlik ko‘rsatkichlari bilan qiyosiy tahlili (qarzlarning aylanuvchanligi va qoplanuvchanligi tahlili) Foydalanuvchilar tomonidan qabul qilinadigan iqtisodiy qarorlar, xo‘jalik yurituvchi subyektlarning debitorlik va kreditorlik qarzlarini to‘g‘ri boshqarish orqali pul mablag‘lari va pul yekvivalentlarini hosil qilish qobiliyatiga, uning muddati va aniqligiga baho berishni talab yetadi. Xo‘jalik yurituvchi subyektning debitorlik va kreditorlik qarzlari yuzasidan sodir bo‘lgan o‘zgarishlarni chuqur tahlil qilish, davr mobaynida ularning hajmi, muddati, so‘ndirilishi, aylanuvchanligi bo‘yicha real holatni o‘rganishni talab yetadi. Qarzdorlik korxonaning moliyaviy holatini baholashda yeng murakkab masala hisoblanadi. Negaki, uning hal yetilishi doimo ham korxonaning o‘z ixtiyorida yemas. Ayniqsa, debitorlik majburiyatlari va ularning undirilishi, muddatlarga amal qilinishi, qarzdorlik bo‘yicha yuzaga keladigan qo‘shimcha majburiyatlarning paydo bo‘lishi korxona rahbariyatining sa’y-harakatlari bilangina amalga oshadigan oddiygina jarayon yemas. O‘z navbatida debitorlik majburiyatlaridagi holat korxonaning qarshi tomon oldidagi, kreditorlik qarzlarining ham to‘lanishiga, ularning tizimli algoritmiga ta’sir yetadi. Negaki, debitorlik va kreditorlik qarzlari bu faoliyatning ikki qirrasi ularning bittasidagi buzilish ikkinchisiga, ikkinchisidagi buzilish birinchisiga ta’sir qiladi. O‘z navbatida bitta korxonada qarzdorlikning hal yetilishi, tarmoq va bo‘g‘inda, yakunida mamlakatdagi to‘lov intizomiga ham ta’sir yetadi. Qarzdorlikni so‘ndirish albatta pul mablag‘lari va ularning yekvivalentlari yordamida amalga oshiriladi. Korxonada pul va pul yekvivalentlarining asosiy oqimi bu operatsion faoliyatda kuzatiladi. O‘z navbatida majburiyatlarning ham asosiy qismi ushbu faoliyat yuzasidan kelib chiqadi. Shu sababli, korxona rahbarlari doimo pul va pul yekvivalentlarini qisqa muddatli majburiyatlarni qoplashga tegishli qismini ushlab turishga harakat qiladilar. O‘z navbatida ularning faoliyat va qarzdorlikdan ortiqcha qismini ushlab turish ham korxona uchun maqbul hisoblanmaydi. Negaki, bu aktivlarning oborotdan chetlanishiga sabab bo‘ladi. Ortiqcha pul mablag‘larini ularning yekvivalentlariga investitsiya qilish bu pul mablag‘larini boshqarish bo‘lib hisoblanadi. Pul yekvivalentlari deganda ko‘pincha qisqa muddatli moliyaviy qo‘yilmalar ham nazarda tutiladi. Moliyaviy qo‘yilmalarning qisqa muddatli shakli pul yekvivalenti deb tan olinishi uchun, u belgilangan summadagi pul mablag‘iga oson aylantiriladigan va qiymatidagi o‘zgarishlar riski sezilarsiz darajada bo‘lishi lozim. Qarzdorlikning dinamikasi uning yillar bo‘yicha o‘zgarishlariga baho berishni ifoda yetadi. Bu qarzdorlikning retrospektiv tahlili hisoblanib, kelajakdagi prognozlarini belgilash uchun ham zarur hisoblanadi. Qarzdorlikni muddat bo‘yicha o‘rganishda ularning muddati o‘tgan majburiyatlar sifatida foyda va zararlarga olib borilishiga muhim ahamiyat qaratish lozim. Qarzlarni foyda va zararlarga olib borish ularning to‘la nazorat qatoridan chiqarilishini anglatmaydi. So‘ndirilgan qarzlar albatta balansdan tashqari hisobvaraqlarida 5 yilga qadar saqlanishi lozim. Debitorlik majburiyatlarini qiymat ifodasida o‘rganish doimo ham korxona moliyaviy ahvoli haqida aniq xulosalar chiqarish uchun yetarli bo‘lmaydi. Shu sababli‚ bu jarayonlarni samaradorlik va natijaviylik ko‘rsatkichlari bilan uzviy bog‘liqlikdagi nisbiy ifodalariga ham baho beriladi. Bunday ko‘rsatkichlar sifatida debitorlik va kreditorlik qarzlarining aylanuvchanlik koeffitsiyentlari o‘rganiladi va tahlil qilinadi. Debitor va kreditor qarzdorlikni o‘rganishda aylanuvchanlikning ikki jihatiga muhim ahamiyat qaratiladi. Aylanuvchanlik koeffitsiyentlari va ularning o‘zgarishiga; Aylanuvchanlik davri va ularning o‘zgarishiga. Debitor va kreditor qarzdorlikning aylanuvchanlik koeffitsiyentlari va aylanish davri ko‘rsatkichlarini tahlili
Korxonada debitorlik majburiyatlarining aylanuvchanligi o‘tgan yilga nisbatan 0.18 ga ortgan. Aylanish davri 1.70 kunga tezlashgan. Kreditorlik majburiyatlarining aylanish koeffitsiyenti yesa 0.02 ga ortgan. Aylanish davriyligi yesa 0.3 kunga tezlashgan. Muddati o‘tgan debitorlik majburiyatlarini undirish, muddati o‘tgan kreditorlik majburiyatlarini qoplash imkoniyatlari korxonada to‘la mavjud. 1 2 3 4 5 6 7 Download 150.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|