2. Havolalar va snoskalar berish tartibi. Internet ma’lumotlaridan to‘g‘ri foydalanishni o‘rganish

---

5 – MA’RUZA. Fanga doirasida adabiyotlarni topish, saralash, 
saqlash, qayta ishlash, havolalar va snoskalar berish, internet 
ma’lumotlaridan to‘g‘ri foydalanishni o‘rganish 
REJA: 
1. Fanga doirasida adabiyotlarni topish. 
2. Havolalar va snoskalar berish tartibi. 
3. Internet ma’lumotlaridan to‘g‘ri foydalanishni o‘rganish. 
Ilmiy maqola yozish 
Ilmiy maqola ma’lum bir kichik mavzu bo‘yicha kichik tadqiqot. Uchta ilmiy 
maqolalar mavjud: 
Ampirik - bu o‘z tajribasi asosida qurilgan maqola. 
Ilmiy-nazariy - bu tadqiqotning aniq natijalarini tasvirlaydigan maqolalar. 
Ko‘rib chiqish - bu tor doirada muayyan sohadagi yutuqlarni tahlil qiluvchi 
maqolalar. 
Ilmiy maqola qanday yoziladi? 
Ilmiy maqola, har qanday boshqa kabi, muayyan tuzilishga ega bo‘lishi kerak. 
Ilmiy uchun, tuzilishning asosiy qoidalari tanlanadi: 
Sarlavha 
Mavhum - qisqa ta’rif; 
Kalit so‘zlar 
Kirish 
Adabiyotlarni o‘rganish 
Asosiy qismi - metodologiya va natijalarni o‘z ichiga olishi kerak 
Xulosalar 
Adabiyotlar ro‘yxati. 
Agar ilmiy jurnalda maqolani qanday yozish haqida gapiradigan bo‘lsak, unda 
uning strukturasiga bo‘lgan talablar umumiy qabul qilingan va yuqorida bayon 
qilinganidan farq qilmaydi, ammo har bir narsani batafsilroq ko‘rib chiqamiz❗️ 
Maqola sarlavhasi 

---

Sarlavha yoki sarlavha butun tananing matnining tarkibiy qismidir. Bu yorqin 
va esda qolarli bo‘lishi kerak. Sarlavha uzunligi 12 so‘zdan oshmasligi kerak. 
Maqola sarlavhasi mazmunli va mazmunli bo‘lishi kerak. 
Kalit so‘zlar 
Kalit so‘zlar o‘qiydiganlar uchun qo‘llanma bo‘lib xizmat qiladi va 
Internetdan maqola topish uchun ham ishlatiladi. Ular maqolaning mavzusi va 
maqsadini aks ettirishi kerak. 
Kirish 
O‘quvchilarning kontseptsiyasini ilmiy maqolada muhokama qilinadigan 
narsalarni berish uchun kirish kerak. Bu erda sizning ishingizning amaliy va nazariy 
ahamiyatini kashf qilishingiz kerak. Shuningdek, iltimos, ishning dolzarbligini va 
yangilanishini ko‘rsating. 
Adabiyotni o‘rganish 
Adabiyotni o‘rganish ilmiy maqola uchun nazariy asos bo‘lib xizmat qiladi. 
Maqsad ushbu mavzudagi mavjud ishlarni baholashdan iborat. 
Asosiy qism 
Ilmiy jurnalda maqola yozish qanday 
Bu erda kirishdan ko‘ra batafsilroq tavsiflangan bo‘lishi kerak. Asosiy qismda 
tadqiqotning natijalari bayon etilishi va natijadan xulosa chiqarish mumkin bo‘ladi. 
Natijalar 
Tadqiqotlar natijalari bo‘yicha xulosalar chiqarish kerak. Bu erda ishning 
asosiy qismida asosiy fikrlarni kiritishingiz kerak. Bundan tashqari, oxirgi qismda 
sizning maqolangizda tegishli masalalarni ishlab chiqish uchun urinishlar kiritilishi 
kerak. 
Xulosa 
Xulosa ilmiy maqolaning qisqacha ta’rifi. Odatda, barcha maqola tugaganida 
asosiy matnning yuqorisida yozilgan. Tavsiya etilgan tezislar rus va ingliz tillarida 
250 dan ortiq so‘zni tashkil qiladi. 
Ilmiy adabiyotlarni mutolaa qilish. mutolaa turlari va qoidalari 
- Ko‘z yugurtirib chiqish - umumiy taassurot olish uchun; 

---

- matn bilan tanishib chiqish - umumiy mazmunni bilib olish uchun; 
- o‘rganuvchi mutolaa - mavjud ma’noning eng ko‘p hajmini o‘zlashtirish uchun. 
Matn bilan tanishib chiqish va o‘rganishdan oldin odatda kitobga ko‘z 
yugurtirib chiqiladi. Kitobning mazmuni, boblar yoki paragraflar nomlari, asar 
muallifi bilan tanishib olish uchun shunday qilinadi. 
Matn bilan tanishib (tanlangan joylarni o‘qish) bir necha manbalardan ayrim 
masalalarni ajratib olish, shuningdek, mazkur masala bo‘yicha o‘zining nuqtai 
nazarini xos il qilish maqsadida olingan axborotlarni qiyoslash va solishtirish uchun 
qo‘llaniladi. 
O‘rganish uchun mutolaa - mutolaaning faol turi. O‘quvchi tomonidan asarni 
diqqat bilan, ayrim joylari ustida biroz to‘xtalib va axborotlarni mushohadadan 
o‘tkazib o‘qish hollarida bunday tur. 
Ilmiy adabiyotlarni mutolaa qilishda: 
* O‘qib chiqilgan matnni tahlil etish kerak; 
* Notanish atamalar va tushunchalar ma’nosini bilib olish lozim, 
* O‘zingizga ahamiyatli bo‘lgan savollarga javob izlash zarur; 
* Axborotlarni markirovkalash - belgilar qo‘yish kerak. 
Ilmiy maqola tayyorlash uslubiyoti 
Maqola - publisistik janr. Maqolada ijtimoiy xayot xodisalari chuqur tahlil 
qilinib, nazariy va amaliy jixatdan umumlashtiriladi, davlat siyosati, iqtisodiyot, 
texnika, fan va madaniyatda erishilgan yutuqlar, ilg‘or ish tajribalari 
ommalashtiriladi, xalq xo‘jaligidagi nuqsonlar tanqid qilinadi. 
Ilmiy maqola - bu mustaqil ilmiy tadqiqot bo‘lib, u dolzarb muammo bo‘yicha 
o‘z fikrlarini bayon qiladi. Ilmiy maqola vazifasi fan, madaniyat, texnika yutuqlarini 
tushuntirish, ommalashtirish, o‘quvchining intellektual saviyasini oshirishdan 
iborat. Ilmiy maqola yozishdan oldin maqola nima uchun yoziladi, ish mazmuni 
nimadan iborat bo‘ladi, maqoladan qanday xulosa chiqarish kerak degan savollarga 
javob o‘ylash lozim va maqola yozishdan oldin aniq bir maqsadni ko‘zlash kerak 
bo‘ladi. 

---

Ilmiy maqola yozishda birinchi bo‘lib mavzuni belgilash, uning taxlili, reja 
tezislarni tuzish kerak, hamda ilmiy uslubda yozilishi lozim. Maqolaning mantiqiy 
tuzilmasi kirish, asosiy qism va xulosadan iborat bo‘ladi. Kirish qismida mavzu 
asoslanishi, ilmiy nazariy jihatdan uning istiqboli berilishi, bugungi kun talablari 
asosida ko‘rib chiqilishi kerak. Asosiy qismda dalillar, ilgari surilgan ilmiy xabarni 
tasdiqlaydigan faktlar bo‘lishi, bunda induksiya va deduksiyadan foydalanish, ya’ni 
aniqdan umumlashtirishga, umumiydan batafsil ko‘rib chiqishgan o‘tish lozim 
bo‘ladi. Xulosada asosiy fikrni ixchamlab, tezislar shaklda bayon qilinishi, ilgari 
surilgan tezisni tasdiqlaydigan umumlashmalar berilishi va muammoni 
davomiyligini ko‘rsatish kerak. 
Ilmiy maqolaning natijasiga qo‘yiladigan asosiy mantiqiy-uslubiy talablar deb 
quyidagilarni aytish mumkin: 
1) natija aniq va ishonchli bo‘lishi kerak; 
2) natijani haqiqiyligi asoslangan bo‘lishi kerak; 
3) ilmiy maqolani tadqiqot natijasi yangi va dolzarbligi ko‘rsatib berilishi lozim. 
Maqolalar quyidagicha yozilishi kerak: 
- umumiydan xususiyga; 
- soddadan murakkabga; 
- muhimligi, mashhurligi, ishonchliligi, xajmi, joylashuvi bo‘yicha tartibda; 
- xronologik tartibda - tarixiy ma’lumot sifatida; 
- mavzu tartibida - iererxik ro‘yxatlar uchun; 
- alifbo tartibida, agar boshqa tartiblashlar mos kelmasa. 
Ilmiy maqola - bu nima? Savolini yechishda biz Albert Eynshteynning 
"intellekt butun faoliyatimizning maqsadi qandaydir bir "mo‘jizani" ro‘yobga 
aylantirishdir" fikrini yodga olamiz. 
Ilmiy maqolani baholash mezonini fan tizimidan izlash kerak. Ma’lumki, 
yangi bilimlarning yaratilishi va ularni amaliyotda qo‘llanilishi yo‘llarini topish eng 
asosiy hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda fundamental natijalar va amaliy 
tadqiqot ilmiy maqolalarining qimmatbaho ekanligini aytib turadi. Muhim 
savollardan yana biri bu ilmiy maqolaning sarlavhasidir. 

---

Sarlavhaning o‘zidayoq maqolaning asosiy mazmunini aks ettiradigan biror 
bir narsa bo‘lishi kerak qat'iy ko‘rsatmalar yo‘q. Sarlavhaning "kalit so‘zi"ni birinchi 
o‘ringa qo‘ygan ma’qul. 
Adabiyotning keltirilishi to‘g‘ridan - to‘g‘ri (qo‘shtirnoq qo‘yiladi va 
keltirilgan manba haqida ma’lumot beriladi) yoki bevosita bo‘lishi mumkin, 
qachonki foydalanilayotgan manbadan olingan bir yoki bir qancha fikrlarning 
maqola muallifi tomonidan "o‘z so‘zlari bilan" aytilganda asl holatiga yaqin bo‘lsa. 
Bunday taqdirda maqolada mualliflik va shunga yondosh fikrlar aniq ko‘rib 
o‘tiladi.Adabiy manbalar alfavit bo‘yicha raqamlangan bo‘lishi kerak. Birinchi 
bo‘lib o‘zbek tilidagi manbalar keyin chet tilidagi manbalar ko‘rsatiladi. Ularning 
maqolada mavjudligi muallifning to‘g‘riligini va "xalol"ligidan dalolat beradi. 
Adabiy manbalarni keltirilishi uch xil shaklda amalga oshirilishi mumkin: 
1) ushbu matnni ichida yumaloq qavslardan foydalanib (bu ro‘znoma yoki jurnaldan 
olingan ma’lumot bo‘lishi mumkin) 
2) sahifaning eng pastki qismiga tushirib ma’lumotni to‘laligicha keltirish 
3) to‘rtburchak qavsda manbaning raqami va alfavit ro‘yxatidagi adabiyotning 
sahifasini ko‘rsatish. 
Ilmiy maqolada muallifning adabiy tili yaqqol ko‘zga tashlanishi kerak. Matn 
grammatik, orfografik, uslubiy va boshqa xatolarni to‘g‘rilash uchun qayta o‘qib 
chiqiladi. U oson o‘qiladigan va boshqa doiradagi odamlar tushunishi uchun 
imkoniyat darajasida bo‘lishi kerak. I. Kantning "Antropologiya programatik nuqtai 
nazardan" asarida to‘g‘ri talqin qilinishining asosiy qonun - qoidalari keltirilgan, 
ko‘pincha bi zilmiy maqola yozishda ularni esdan chiqaramiz: 
1. O‘zi fikrlashning zarurligi 
2. Doimo o‘zining ichki dunyosi bilan kelishgan xolda fikr yuritishning zarurligi 
3. Shunday fikrlash kerakki, o‘sha fikrga chetdan turib boshqa ko‘z bilan qaray olish 
zarur.
Nazorat savollari: 
1. Ilmiy maqola yozish nimadan boshlanadi? 
2. Ilmiy maqola turlarini sanang? 

---

3. Maqolaning tarkibiy qismi qanday? 
Ilmiy adabiyotlarni mutolaa qilish haqida gapiring.