2 I. Bob. Iqtisodiy о‘sish shariotida urbanizatsiya masalalar

3. Urbanizatsiyaning ijobiy va salbiy tomonlari
Shahar hayotining sifati aholi punktlarining o'sish darajasi qanchalik asosli ekanligi, urbanizatsiyaning ijobiy va salbiy tomonlari bilan bevosita bog'liq. Agar bu daraja keskin ko'tarilsa, shahar hayotining sifati sezilarli darajada pasayadi, shaharda ish o'rinlari yo'qoladi. Shuning uchun bu erda muhim o'rinni shahar infratuzilmasi va savdo darajasi, shahar aholisining daromad darajasi, ularning xavfsizligi egallaydi. Shuningdek, shahar hayotining yana bir omili ekologik xavfsizlik, uning darajasidir.

Urbanizatsiya nima ekanligini tushunish uchun uning ijobiy va salbiy tomonlarini ko'rib chiqish kerak. Misol uchun, Rossiya hozirda og‘ir o‘tish davrini boshidan kechirmoqda, qishloqda qaytarilmas jarayonlar sodir bo‘lmoqda. Muayyan davlat siyosati, aholini shaharlarga mutanosib joylashtirish orqaligina milliy an’ana va madaniyatni saqlab qolish mumkin.

Urbanizatsiyaning ijobiy tomonlari
—Aholining katta qismi yirik shaharlarda istiqomat qiladi va buning sababi urbanizatsiyaning ijobiy tomonlari edi:
—Mehnat unumdorligini oshirish;
—Ilmiy tadqiqotlar va dam olish uchun joylarni yaratish;
—Malakali tibbiy yordam;
—Sanitariya-gigiyena sharoitlari.
Urbanizatsiyaning salbiy tomonlari
Bugungi kunga kelib aholi punktlari keskin o'sishni boshladi. Bu jarayon yirik shaharlarning ko'payishi, atrof-muhitning ifloslanishi, hududlarda turmush sharoitining yomonlashishi bilan birga keladi. Katta shaharlarning atmosferasida qishloq joylariga qaraganda ko'proq zaharli moddalar mavjud. Bularning barchasi urbanizatsiyaning salbiy tomonlarini keltirib chiqardi va quyidagilarga olib keldi:
—hududda aholining taqsimlanishidagi nomutanosiblik;
—sayyoramizning eng unumdor va samarali qismlarini yirik shaharlar tomonidan so'rilishi;
–atrof-muhitning buzilishi;
–shovqin ifloslanishi;
–transport muammolari;
—binoning siqilishi;
—tug'ilish darajasining pasayishi;
—ishsizlikning o'sishi.
Urbanizatsiya va uning oqibatlari
Qishloq aholisining ko'pchiligi katta shaharlarga ko'chib o'tganligi sababli qishloq xo'jaligi aholining barcha ehtiyojlarini qondirishni to'xtatdi. Tuproq hosildorligini oshirish uchun esa sun'iy o'g'itlardan foydalanish boshlandi. Bunday mantiqsiz yondashuv tuproqning og'ir metall birikmalari bilan to'yinganligiga olib keldi. Yigirmanchi asrda aholi o'sish jarayonida barqarorlikni yo'qotdi. Urbanizatsiya ta'siri energetika, sanoat va qishloq xo'jaligining keng ko'lamli rivojlanishiga olib keldi.
Urbanizatsiyaning atrof-muhitga ta'siri
Urbanizatsiya atrof-muhit ifloslanishining asosiy omili hisoblanadi, katta shaharlar aholisi ularni smogopolis deb atashadi, ular atmosferani 75% ga ifloslantiradi. Olimlar urbanizatsiyaning tabiatga kimyoviy ta'sirini o'rganishdi va katta shaharlarning ifloslantiruvchi ta'sirini ellik kilometr masofada kuzatish mumkinligini aniqladilar. Kerakli mablag‘larning etishmasligi shahar atrof-muhitini yaxshilash, kam chiqindili texnologiyalarga o‘tish, qayta ishlash korxonalarini qurish yo‘lida jiddiy to‘siq bo‘lmoqda.
Avtomobil havoni ifloslantiruvchi eng katta manba hisoblanadi. Asosiy zarar uglerod oksididan kelib chiqadi, bunga qo'shimcha ravishda, odamlar uglevodlar, azot oksidlari, fotokimyoviy oksidlovchilarning salbiy ta'sirini his qilishadi. Shaharlashgan odam har kuni kislorod tanqisligi, shilliq pardalar, chuqur nafas yo'llarining tirnash xususiyati bilan ta'sirlanadi, buning natijasida o'pka shishi, shamollash, bronxit, o'pka saratoni, yurak-qon tomir kasalliklari, tug'ma nuqsonlar paydo bo'ladi.
Urbanizatsiyaning biosferaga ta'siri
Shahar aholi punktlarining o'sishi biosferaga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda va bu ta'sir yildan-yilga ortib bormoqda. Avtotransport vositalarining chiqindi gazlari, sanoat korxonalari, issiqlik va elektr stantsiyalari chiqindilari - bularning barchasi urbanizatsiya oqibatlari bo'lib, atmosferaga azot dioksidi, vodorod sulfidi, ozon, to'yingan uglevodorodlar, benzapiren, chang kiradi. Dunyoning yirik shaharlarida ular allaqachon tutunga e'tibor berishni to'xtatdilar. Urbanizatsiya nima ekanligini va u qanday xavf tug'dirishini ko'pchilik to'liq tushunmaydi. Agar shahar ko‘chalari ko‘kalamzorlashtirilsa, biosferaga salbiy ta’sir kamaygan bo‘lardi.
Texnosferizatsiya kuchaygani sari Yerda hayotning koʻpayishi va tarqalishi uchun javobgar boʻlgan biosferaning tabiiy asoslari yoʻq boʻlib ketadi. Shu bilan birga, insoniyat asta-sekin texnogenezga o'tishi bilan biosfera biologik moddasi sezilarli darajada o'zgaradi, bu esa undan hosil bo'lgan organizmlarga salbiy ta'sir qiladi. Sun'iy ravishda yaratilgan texnosfera-biologik komponentlar mustaqil ravishda rivojlanishi mumkin va ularni tabiiy muhitdan chiqarib tashlab bo'lmaydi.

Urbanizatsiyaning aholi salomatligiga ta'siri

Shahar tizimini yaratish orqali odamlar o'z atrofida hayotning qulayligini oshiradigan sun'iy muhitni yaratadilar. Ammo bu odamlarni tabiiy muhitdan uzoqlashtiradi va tabiiy ekotizimlarni buzadi. Urbanizatsiyaning inson salomatligiga salbiy ta’siri jismoniy faollikning kamayishi, ovqatlanishning noratsional bo‘lib ketishi, sifatsiz mahsulotlarning semirish va qandli diabetga olib kelishi, yurak-qon tomir kasalliklarining rivojlanishida namoyon bo‘ladi. Shahar muhiti odamlarning jismoniy va psixosomatik salomatligiga salbiy ta'sir qiladi.
Xulosa:
O'zbekistonda urbanizatsiya jarayoni o'ziga xos xususiyatlarga ega. So'nggi paytlarda mamlakatda ancha murakkab iqtisodiy vaziyat vujudga keldi va bu jarayonga salbiy ta'sir ko'rsatdi. Ma'lum bo'lishicha, qishloq aholisi uchun shaharliklarga emas, elektr energiyasi, suv, kommunal xizmatlar tariflarining oshishi bilan bog'liq bo'lgan barcha qiyinchilik va qiyinchiliklarga dosh berish ancha oson. Shuning uchun Rossiyaning kichik shaharlarida aholi soni asta-sekin kamayib bormoqda, ular shahar tipidagi aholi punktlariga aylanmoqda.
Bunday hodisalar Evropa turar -joylari uchun mutlaqo odatiy emas, shuning uchun ularni haqli deb hisoblash mumkin o'ziga xos xususiyatlari bizning mamlakat.
So'nggi paytlarda mamlakatda tug'ilishning ko'payishi bilan bog'liq ijobiy o'zgarishlar yuz berdi. Bu iqtisodiy ahvoli og'ir bo'lgan hududlarda ham shaharliklar sonining biroz oshishiga olib keladi.
Yosh onalarga ko'rsatiladigan ijtimoiy qo'llab -quvvatlash choralari ularning ikkinchi, uchinchi farzand tug'ilishiga bo'lgan intilishini rag'batlantiradi. Albatta, biz hali ham urbanizatsiya tez sur'atlar bilan davom etmoqda, deb ayta olmaymiz, lekin XX asr oxiriga xos bo'lgan inqirozli vaziyat amalda tugadi.
Yaqinda yangi shaharlar paydo bo'lmadi, ayni paytda mavjud aholi punktlarini birlashtirish davom etmoqda. Mamlakatning iqtisodiy o'sishida urbanizatsiya muhim ahamiyat kasb etadi bunda aholi ko'pashi orqali ishchi kuchi ko'payishi kuzatiladi va mamlakat Yaim hajmining o'sishiga olib keladi.
Hozirgi kunda shaharlar er maydonining atigi 1% ini egallaydi, lekin ular dunyo aholisining yarmini va sanoatning ko'p qismini jamlagan, shuning uchun urbanizatsiya atrof -muhit o'zgarishining asosiy omilidir. Uning ifloslanishining 3/4 qismi urbanizatsiya bilan bog'liq. Katta shaharlar, shahar aglomeratsiyalari va megapolislar atrof -muhitga eng kuchli ta'sir ko'rsatadi. Ularning faoliyati birinchi navbatda atmosferani ifloslantiradi. Dunyoning barcha shaharlari havoga 1 milliard tonnaga yaqin turli xil aerozollarni tashlaydilar, ular Yerni ortiqcha ultrabinafsha nurlaridan himoya qiluvchi ozon ekranini yo'q qiladi. Er shaharlari atrof -muhitga 3 milliard tonna qattiq sanoat chiqindilarini tashlaydilar, bu esa dunyodagi barcha yirik vulqonlarning otilishidan oshib ketadi.

So'nggi yillarda rivojlangan davlatlar hokimiyati shahar atrof -muhitini muhofaza qilish va yaxshilash uchun turli choralar ko'rdi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda mablag 'etishmasligi sharoitida vaziyat yanada og'irroq.

Insonning barkamol rivojlanishi, uning tabiat bilan doimiy o'zaro ta'sirisiz mumkin emas, shuning uchun uni himoya qilish va boyitish jamiyatni oqilona hududiy tashkil etishning eng muhim vazifasidir. Aholining rivojlanishi, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va atrof -muhitni muhofaza qilish samaradorligi ko'p jihatdan bir -birini belgilaydi. Iqtisodiyot, texnologiya va sayyoramizdagi odamlar sonining o'sishi atrof -muhit holatiga faol ta'sir ko'rsatadi.
Havo va suvning ifloslanishi, tuproq eroziyasi, hayvonlarning shikastlanishi va o'simlik bir qator hududlarni o'zlashtirish jarayonida er, neft, gaz va ko'mir zaxiralari, metall rudalari va boshqa foydali qazilmalardan iqtisodiy jihatdan etarli darajada foydalanilmasligi. Ehtiyojlarning kengayishi bilan sanoatning har xil turdagi xom ashyolarga bo'lgan talabi oshadi. Shu bilan birga, ko'plab tabiiy resurslar, garchi katta bo'lsa -da, cheksiz emas. Aholining salomatligi, mehnat va yashash sharoitlari ko'p jihatdan tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va atrof -muhitni muhofaza qilish muammolarini hal qilishga bog'liq.
Sanoat issiqlik almashinuvining iqlim va boshqa jarayonlarga ta'siri ekologik muvozanatni jiddiy ravishda buzishi mumkin, ba'zi tiklanmaydigan tabiiy resurslar esa tugashi mumkin. Eng yirik shahar aglomeratsiyalarida allaqachon kuzatilgan keskin ekologik vaziyat insoniyat uchun jiddiy ogohlantirish bo'lib xizmat qilishi mumkin. Inson va tabiat o'rtasidagi global muvozanatni saqlash, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan ekologik inqirozning oldini olish, asosan, insoniyatning mas'uliyat darajasiga, uning tabiiy muhit bilan munosabatlarini tartibga solish qobiliyatiga bog'liq.
Tabiiy resurslar va aholi nisbati muammosi, albatta, nafaqat ishlab chiqarishning o'sishi, balki aholi sonining ko'payishi bilan ham bog'liq. Bu o'sishning asosiy qismi oziq -ovqat, ishlab chiqarish vositalari va moliyaviy resurslarning keskin tanqisligini boshidan kechirayotgan rivojlanayotgan mamlakatlar hissasiga to'g'ri keladi. Aholi sonining o'sish dinamikasining nisbati va iqtisodiy resurslar ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal qilish bilan bog'liq. Shu bilan birga, zamonaviy sharoitda "aholi - resurslar" nisbatini yaxshilash bo'yicha chora -tadbirlardan biri davlat suvereniteti va davlatlarga hurmat asosida amalga oshirilgan Uchinchi Dunyoda aholining o'sishini cheklashga ko'maklashish choralari bo'lishi mumkin. oila huquqlari.
Mustaqil ish tayyorlash paytida men zamonaviy urbanizatsiya muammolarini ko'rib chiqdim. Amalga oshirilgan ishlar, bugungi kunda shaharlar haqiqatan ham juda ko'p va bundan tashqari, juda jiddiy muammolarga ega degan xulosaga kelishimizga imkon beradi. Bu demografik tartib, ekologiya, transport, ijtimoiy muammolar: jinoyatchilik, ishsizlik va boshqa ko'plab muammolar. Bu muammolarni bilib, odamlar ularni hal qilishni o'rganadilar va shu bilan ularning kelajakda butun insoniyat uchun halokatli oqibatlarini oldini oladilar.