2. Korxonaning qisqacha texnologik jarayoni tavsifi

Oʻchirgich tanlash

У-110A-2000-40 У1 markali oʻchirgich tanlanadi
Un=110 kV	Un=110 kV
In=2000 A	In=2000 A
Ioʻchir= 40 kA	Ioʻchir= 40 kA
Io’t cheg= 40 kA	Io’t cheg= 40 kA
Razryadnik tanlash
PBC-110 У1 markali razryadnik tanlanadi
Utesh=200-250 kV
PBM-10 У1 markali razryadnik tanlanadi PBM-10 У1 markali razryadnik tanlanadi
Utesh=25-30 kV
BPP ning yuqori kuchlanish qismiga
ТФЗМ-110Б-1-У1 markali tok transformatori tanlanadi
Ma’lumotnoma parametrlari	Ma’lumotnoma parametrlari
Un=110 kV	Un=110 kV
In=100 A	In=100 A
izar=20 kA	izar=20 kA
BPP ning pastki kuchlanish qismiga
ТПОЛ-10-1000/5 markali tok transformatori tanlanadi
Un=10 kV	Un=10 kV
In=1000 A	In=1000 A
izar= 20 kA	izar= 20 kA
Seksiyalararo__ТПОЛ-10-800/5_markali_tok_transformatori_tanlanadi'>Seksiyalararo
ТПОЛ-10-800/5 markali tok transformatori tanlanadi
Un=10 kV	Un=10 kV
In=800 A	In=800 A
izar= 20 kA	izar= 20 kA
Kabel liniyalari uchun
ТПОЛ-10-150/5 markali tok transformatori tanlanadi
Un=10 kV	Un=10 kV
In=150 A	In=150 A
izar=14,8 kA	izar=14,8 kA
Oʻchirgichlar tanlash
BPP chiqishlariga
ВМПЭ-10-1000-20 Уз markali oʻchirgich tanlanadi
Un=10 kV	Un=10 kV
In=1000 A	In=1000 A
Ioʻchir= 20 kA	Ioʻchir= 20 kA
Iskvoz= 25,5 kA	Iskvoz= 25,5 kA
Seksiyalararo
ВМП-10A-630-10 У2 markali oʻchirgich tanlanadi
Un=10 kV	Un=10 kV
In=630 A	In=630 A
Ioʻchir= 10 kA	Ioʻchir= 10 kA
Iskvoz= 25,5 kA	Iskvoz= 25,5 kA
Kabel liniyalari uchun
ВМП-10A-630-10 У2 markali oʻchirgich tanlanadi
Un=10 kV	Un=10 kV
In=630 A	In=630 A
Ioʻchir=10 kA	Ioʻchir=10 kA
Iskvoz=25,5 kA	Iskvoz=25,5 kA
Yuklama oʻchirgichini tanlash
ВНА-10/630 У2 markali yuklamani oʻchirgich tanlandi
Un=10 kV	Un=10 kV
In=630 A	In=630 A
Ioʻchir= 20 kA	Ioʻchir= 20 kA
Eruvchan saqlagichlar tanlash
SN.TR=2500 kVA boʻlgan TP uchun
ПКT-104-10-160-20 У3 markali eruvchan saqlagich tanlanadi
Un=10 kV	Un=10 kV
In.vst.=160 A	In.vst.=160 A
Ioʻchir= 20 kA	Ioʻchir= 20 kA
SN.TR=1600 kVA boʻlgan TP uchun
ПКT-104-10-100-31,5 У3 markali eruvchan saqlagich tanlanadi
Un=10 kV	Un=10 kV
In.vst.=100 A	In.vst.=100 A
Ioʻchir= 31,5 kA	Ioʻchir= 31,5 kA
SN.TR=1000 kVA boʻlgan TP uchun
ПКT-103-10-80-31,5 У3 markali eruvchan saqlagich tanlanadi
Un=10 kV	Un=10 kV
In.vst.=80 A	In.vst.=80 A
Ioʻchir= 31,5 kA	Ioʻchir= 31,5 kA
Avtomatik oʻchirgich tanlash
SN.TR=2500 kVA boʻlgan TP uchun
Э40В markali avtomatik oʻchirgich tanlanadi
Un=0,4 kV	Un=0,4 kV
In=4000 A	In=4000 A
SN.TR=1600 kVA boʻlgan TP uchun
Э25В markali avtomatik oʻchirgich tanlanadi
Un=0,4 kV	Un=0,4 kV
In=2500 A	In=2500 A
SN.TR=1000 kVA boʻlgan TP uchun
Э16В markali avtomatik oʻchirgich tanlanadi
Un=0,4 kV	Un=0,4 kV
In=1600 A	In=1600 A
Kuchlanish transformatori tanlash
НТМИ-10-66 УЗ markali kuchlanish transformatori tanlanadi.
Uyuk=10 kV	Uyuk=10 kV
Xususiy ehtiyoj uchun transformator tanlash
ТМ-100/10 markali transformator tanlanadi

ZAVOD ELEKTR TA’MINOTI TIZIMIDA REAKTIV QUVVATNI KOMPENSATSIYALASH
Reaktiv quvvatni kompensatsiyalash xalq xo‘jaligi uchun katta ahamiyatga ega bo‘lib, elektr ta’minoti tizimining foydali ish koeffitsientini oshirish, uning iqtisodiy va sifat ko‘rsatgichlarini yaxshilashda asosiy omillardan biri hisoblanadi. Hozirgi vaqtda reaktiv quvvat iste’molining o‘sishi aktiv quvvat iste’molining o‘sishidan ancha yuqori bo‘lib, ayrim korxonalarda reaktiv yuklama aktiv yuklamaga nisbatan 130% tashkil etadi. Reaktiv quvvatni liniyalar bo‘ylab uzoq masofaga uzatish elektr ta’minoti tizimining texnik-iqtisodiy ko‘rsatgichlarini yomonlashuviga olib keladi.
Agar iste’molchi sinusoidal man’baga ulansa, ya’ni bo‘lsa, qabul qilinadigan sinusoidal tok kuchlanishdan  burchakka siljigan bo‘ladi. U holda iste’mol qilinayotgan oniy quvvat quyidagicha aniqlanadi:

Bu erda quvvat ikki miqdorning yig‘indisidan iborat bo‘lib, biri vaqt bo‘yicha o‘zgarmas qiymatni, ikkinchisi esa 2 chastota bilan o‘zgaruvchan sinusoidal miqdorni tashkil etadi.
Quvvatini o‘rtacha qiymatini aniqlash uchun ushbu ifodani manba kuchlanishining to‘la davri T oralig’idagi integralining ifodasini topamiz.

Quvvatning o‘rtacha miqdori foydali ish bajarish uchun sarf bo‘ladi.
P_o’rt=U∙I cosφ
Bu erda ekanligini e’tiborga olsak
Demak, I²r aktiv qarshilikda sarf bo‘ladigan quvvat, shuning uchun o‘rtacha quvvatni aktiv quvvat deb ataladi va R bilan belgilanadi, ya’ni
R=UI cos
4 munosabatdagi U∙I=S miqdorni to‘la quvvat deyiladi. Buning ma’nosi shuki, biror liniya orqali iste’molchilar guruhiga normal rejimda energiya uzatilganda, iste’molchilarning qabul qilayotgan aktiv quvvati eng ma’qul sharoitda (iste’molchilar guruhi uchun cos =1 bo‘lganda), to‘la quvvatga teng bo‘ladi.
Iste’molchining kirish qismidagi to‘la quvvat kompleks ko‘rinishda quyidagicha yoziladi

Bu erda U- kompleks kuchlanish, I- qo‘shma kompleks toki, - reaktiv quvvat. Kompleks quvvatning moduli to‘la quvvatni beradi:

Iste’molchilar uchun R va S hamma vaqt musbat hisoblanadi, reaktiv quvvat musbat (>0, iste’molchi induktiv xarakterli bo‘lsa) yoki manfiy (<0, iste’molchi sig‘im xarakterli bo‘lsa) qiymatlarga ega bo‘lishi mumkin. Reaktiv quvvatining musbat qiymatlarida reaktiv quvvat iste’mol qilinadi, manfiy qiymatlarida esa reaktiv quvvat ishlab chiqariladi (generatsiya qilinadi). Sanoat korxonalarida reaktiv quvvatni asosiy qismini asinxron yuritgichlar (iste’mol qilinayotgan umumiy reaktiv quvvatning 60-65%), transformatorlar (20-25%), havo elektr liniyalari, reaktorlar, o‘zgartgichlar (10% atrofida) iste’mol qiladilar.
Reaktiv quvvatni liniya va transformatorlar orqali uzatish elektr energiyasini qo‘shimcha nobudgarchiligiga, kuchlanish yo‘qotuvini oshishiga va ta’minot tizimiga ketadigan xarajatlarni ortishiga olib keladi.

1. 
   Liniya va transformatorlardan reaktiv quvvat o‘tishi natijasida qo‘shimcha aktiv quvvat va energiya nobudgarchili sodir bo‘ladi. Agar R qarshilikga ega bo‘lgan liniya orqali R va Q quvvatlari uzatilsa, aktiv quvvat nobugarchiligi quyidagicha aniqlanadi:
   

Demak, reaktiv quvvatni liniyadan uzatishi natijasida qo‘shimcha aktiv quvvat nobudgarchiligi ( ) sodir bo‘lib, uning qiymati Q ning kvadratiga to‘g‘ri proporsionaldir. Shuning uchun elektr stansiyalari generatorlaridan iste’molchilarga reaktiv quvvat uzatish maqsadga muvofiq emas.

2. 
   Aktiv va reaktiv qarshiliklari R va X bo‘lgan energetik tizimi elementidan xisoblanadigan P va Q quvvatli enegiya uzatilganda kuchlanishning yo‘qotuvi quyidagicha topiladi:
   

Bu erda U_a - aktiv quvvatni uzatishi bilan bog‘liq bo‘lgan kuchlanishning yo‘qotuvi; U_r - reaktiv quvvatni uzatish bilan bog‘likk bo‘lgan kuchlanishning yo‘qotuvi.
Demak, reaktiv quvvat uzatilishi natijasida elektr ta’minoti tizimi elementida qo‘shimcha kuchlanish yo‘qotuvi (U_r= Q∙X/U ) sodir bo‘lib, uning miqdori Q va X larga to‘g‘ri proporsionaldir.

3. 
   Korxona elektr ta’minoti tizmining katta miqdorda reaktiv quvvat bilan yuklanishi havo va kabel liniyalarini kesimini oshishiga va transformatorlarning quvvatlarini ortishiga olib keladi. Ma’lumki, liniyalarning kesimlari va transformatorlarning quvvatlari hisobiy tok va to‘la quvvat bo‘yicha qabul qilinadi.
   

ekanligini e’tiborga olsak, S_x va I_x qiymatlarni Q ning hisobiga qo‘shimcha ortishini ko‘ramiz. Shuning uchun, reaktiv quvvat elektr ta’minoti tizimi elementning o‘tkazish qobilyatini kamaytiradi deyiladi.
Yuqorida aytilgan mulohazalardan ko‘rinadiki, reaktiv quvvatni elektr ta’minoti tizimida kamaytirish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqish zarur ahamiyatga ega ekan. Sanoat korxonalarida reaktiv quvvatni energosistemadan kam qabul qilishning ikki yo‘li mavjud:

1. 
   Tabiiy usul;
   
2. 
   Maxsus kompensatsiyalovchi kurilmalarni ishlatish usuli.