2-Laboratoriya: Gorizontal tindirgichlarning texnologik ko`rsatgichlarini
topish.
Ishning maqsadi: Gorizontal tindirgichlarning texnologik ko`rsatgichlarini
topishni aniqlashni o‘rganish.
Ishni o‘tkazish uchun kerakli asbob-uskunalar, jihozlar va ko‘rgazmali
qurollar:
Tindirgichlarning vazifasi va tasnifi
Tindirgichlarning vazifasi. Daryodan suv irrigatsiya, suv ta’minoti va
gidroenergetika ehtiyojlari uchun olinganda tindirgichlar o'matiladi. Irrigatsiya
tindiigichlari bosh va taqsimlash kanallarini loyqa
bosishini oldini oladi, energetika
tindiigichlari esa gidraviik turbinalar parraklarini suvdagi yirik fraksiyali
cho'kindilar bilan ishqalanib yedirib yuborishdan saqlaydi. Tindirgichlarda
shuningdek, muz parchalari kanalga o'tib ketmasligi uchun ushlab qolinadi.
Kanallar oldida ushlab qolinadigan cho'kindilar hajmi,
ularning tarkibi,
kanallarning, gidromashinalarning tavsifi va boshqa sharoitlar cho‘kindilarga
qarshi kurash strategiyasini aniqlab beradi. Odatda yirik cho'kindilar gidrouzel
pastki bef
*
iga chiqarib tashlanadi.
*
Suv o'tkazgich devorigacha bo'lgan soha – yuqori bef (YuB), devordan
keyingi soha – pastki bef (PB) deb ataladi.
Ammo bir yeiga to'plangan zararli cho'kindilaming hamma fraksiyalarini
chiqarib tashlash ko'p hollarda maqsadga muvoflq bo'lmaydi. Cho'kindilar to'liq
tozalanganda
kanallar yuvilishi mumkin, ya’ni kanallar deformatsiyalanadi va
cho'kindilar bilan suv ikkinchi marta to'yinadi, bu esa maqbul bo'lmagan
jarayondir.
Cho'kindilarni ortiqcha tindirish ham zarar keltirishi mumkin: kanal tubini
quyosh nuri qizdiradi, suv o'simliklari o'sadi va kanalning suv o'tkazish qobiliyati
kamayadi. Tog'
daryolarida, katta suv omborlarida ortiqcha tindirilgan suv,
sug'orish maydonlarida tuproqning eroziyasini keltirib chiqarishi mumkin.
Daryoning suv olish inshooti yaqin yerida joylashgan
tindirgichlar bosh
tindirgichlar, suv olish joyidan uzoqda bosh kanalda hamda taqsimlovchi
kanallardagisi esa ichki tizimdagi tindirgichlar deb ataladi (2.1-rasm).
Ulami
to'g'onsiz va to'g'onli suv olishda qo'llaniladi.