2-ma’ruza. D. I. Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy qonuni va davriy sistemasi. Atom tuzilishi

N. Bor nazariyasi. Nils Bor 1913 yilda vodorod atomining tuzilish nazariyasini 
taklif qildi. N. Bor o‘zining nazariyasini yaratishda E. Rezerford nuklear 
nazariyasiga va Plankning kvantlar nazariyasiga asoslandi.
N.Borning nazariyasining I postulatiga ko‘ra, elektron yadro atrofida faqat 
kvantlangan, ya’ni ma’lum energiya darajasiga muvofiq keladigan orbitalar bo‘ylab 
aylanadi. Bu orbitalarning qaysi birining elektron bilan band etilishi atomning 
energiyasiga bog‘liq. Agar atomning energiyasi minimal qiymatga ega bo‘lsa 
elektron yadroga eng yaqin birinchi orbita bo‘ylab harakat qiladi; atomning bu 
holatini qo‘zg‘olmagan, normal yoki asosiy holat deyiladi. Bu holda elektron yadro 
bilan eng mustahkam bog‘langan bo‘ladi. Qo‘shimcha energiya qabul qilgan atom 
qo‘zg‘olgan holatga o‘tadi, lekin atomning qo‘zg‘olgan holati nihoyatda qisqa 
muddatlidir. Elektron uzoq orbitadan yaqin orbitaga o‘tganda atom elektromagnit 
nur chiqarib o‘z energiyasini kamaytiradi. 

---

N.Borning II postulatiga ko‘ra, elektron bir orbitadan ikkinchi orbitaga 
o‘tgandagina atom o‘z energiyasini o‘zgartiradi; elektron kvantlangan orbitalar 
bo‘ylab aylanganda, atom energiya chiqarmaydi va energiya yutmaydi.
Elektron yadrodan uzokda to‘rgan orbitadan yadroga yakin orbitaga
utganda atom yoruglikning bir kvantiga teng energiya chiqaradi. Bu kvantning 
kattaligi dastlabki va oxirgi xolatlarning energiyalari orasidagi ayirmaga tengdir: 
E = E
1
- E
2
= h

E
1
va E
2
- dastlabki va oxirgi xolatlar energiyalari ; 
h - Plank doimiysi, 6,624*10
-34
joul* sek ; 

- nurning 1 sekunddagi tebranishlar soni (chastotasi): 

q sG‘

s - yoruglik tezligi; 

- yoruglikning tulkin uzunligi.