2-ma’ruza. Matematikani o‘qitishdagi ilmiy usullar. Ilmiy tadqiqot uslublarining umumiy xarakteristikasi Reja

Maxsuslashtirishda  o’rganilayotgan  obyekt  xossalari  to’plamidan  birorta 

xossa  fikran  ajratishdan  iborat.  Maslan,  romblar  to’plamidan  teng  diagonalli 

romblarni ajratib kvadratlar to’plamini hosil qilamiz. 

Maxsuslashtirish  –  berilgan  to’plamdan  bunda  yotuvchi  to’plamga 

qarashga  o’tishdan  iborat.  Masalan,  musbat  kasr  sonlar  to’plamini  qarashdan 

natural  sonlar  to’plamini  qarashga  o’tish  maxsuslashtirishdan  iborat.  Bunda 

o’zgaruvchi  miqdorni  o’zgarmas  bilan  almashtirish  yoki  o’rganish  obyektiga 

cheklashni  kiritishni  (uchburchak–teng  yonli  uchburchak)  maxsuslashtirish  deb 

hisoblanadi. 

Abstraksiya  analiz  va  umumlashtirish  kabi  ikki  xil  shaklda  bo’lishi 

mumkin.  Birinchi  shakli,  predmetni  hissiy  bilish  bo’lib,  bunda  predmetning  bir 

---

xossasiga qaramasdan boshqa uning xossalarini ajratishdir. Geometrik jism sifatida 

qarab predmetning shakli, o’lchovlari, tekislikda yoki fazodagi vaziyatiga qaraladi. 

Ikkinchi  shakli  abstraksiya  hissiy  bilishdan  umuman  olganda  kelib  chiqadi. 

Masalan,  uchburchakning  turli  burchaklar  bo’yicha  sinflashda  abstraktlashtirib 

uchburchakning  turlicha  tomonga  egaligi  xossasiga  e’tibor  bermay,  abstrakt 

uchburchak  tushunchasi  bilan  ish  ko’riladi.  Salbiy  tomoni  shundaki, 

o’rganilayotgan  obyekt  ba’zi  xossalariga  e’tibor  bermaydi.  Lekin  bu  xossalardan 

tashqari bizga muhim bo’lgan xossalari ajratib qaraladi. Demak, abstraksiyalash – 

o’rganilayotgan  obyekt  ba’zi  muhim  bo’lmagan  xossalariga  fikran  e’tibor 

bermasdan xossani tadqiq etish uchun muhim xossa ajratib qaraladi.