2-ma’ruza Mavzu: Axborotlarni tasvirlash turlari va formalari. Axborotlarning o'lchov birliklari. Sanoq sistemalari. Axborotlarni kodlash. Sanoq sistemalarida arifmetik amallar bajarish

Sanoq sistemalari. Sanoq sistemasilari deganda sonlarni yozish va tanlash qoidalarining majmuasi tushuniladi. Sonoq sistemalari ikki turga bo’linadi: pozision va pozision bo’lmagan.Pozision bo’lmagan sanoq sistemada son yozuvida ishlatiladigan raqam yozuvda egallagan joyidan qat’iy nazar bir xil qiymatni bildiradi. Rim sanoq sistemasi bunga misol bo’ladi: I-bir, V-besh, X-o’n, L-ellik, S-yuz, D-besh yuz, M-ming bildiradi. Masalan 267 quyidagicha yoziladi: CCLXVII

Pazision sistemada sonni ifodalash uchun ma’lum miqdordagi raqamlar ishlatiladi. Bu raqamlar sistemaning elementlarini, ularning soni esa sistemaning asosini tashkil qiladi. Har bir raqam ma’lum bir son qiymatini beradi. Pozision sistemada sistema elementlarining ketma ketligi ko’rinishida ifodalanadi.

Sanoq sistemasida raqamlar soni uning asosi deb yuritiladi.

Kundalik hayotimizda ishlatiladigan sonlar o’nlik sanoq sistemasida ifodalanadi. Bu sistemasning asosi R=10 bo’lib, son yozuvida 10 ta {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9} raqam ishlatiladi. Bu sistemada har qanday son o’nta 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 raqamlar orqali ifoda qilinadi. (o’nlik sanoq sistemasi qadimda insonlarning hisoblash ishlarida ikki qo’lning 10 ta barmog’idan foydalanish orqali kelib chiqqan). Bundan tashqari boshqa sanoq sistemalari ham mavjud bo’lgan.

Masalan. Beshlik- asosi 5ga teng, ya’ni qo’lning 5 barmog’i, rim sanoq sistemasi: XXI asr, Qadimgi Vavilonda kishilar asosi 60ga teng bo’lgan 60lik sanoq sistemasidan foylanishgan. Bu sistema hozirgi vaqtda ham burchak yoki vaqtni o’lchash uchun ishlatiladi. Masalan. 1 soat 60 minut, 1 minut 60 sekund.

Yil hisoblarini hisoblashda 12 lik sanoq sistemasidan foydalanamiz. Bir yilda 12 oy. Angliyada kun vaqtini yozish ish sistemasi olib boriladi. Yarim kungacha 12 soat va yarim kundan keyin 12 soat.

EHMda sonlarni yozish uchun ikkilik sanoq sistemasi ishlatiladi. Bu sistemada bor yo’g’i ikkita: 0 va 1 raqamlari bo’lib, uning asosi 2 ga teng. Kompyuterda elektr signallarini 0-signal yo’q va 1- signal bor ko’rinishida ifodalash mumkin bo’lganligi uchun, ikkilik sanoq sistemasi ishlatiladi.

Har qanday son raqamlar ketma-ketligi ko’rinishida yoziladi:

1.