2-ma’ruza Mavzu: Axborotlarni tasvirlash turlari va formalari. Axborotlarning o'lchov birliklari. Sanoq sistemalari. Axborotlarni kodlash. Sanoq sistemalarida arifmetik amallar bajarish

(111 1111 1111 1111₂+1)-1=1000 0000 0000 0000₂-=2¹⁵-1=32767

16-razryadli kompyuterlar qayta ishlashi mumkin bo’lgan eng katta butun son 32767 ga teng.

Agar katta miqdordagi butun sonlarni qayta ishlash kerak bo’lsa, u holda ularni saqlash uchun 2 baytdan ziyod xotira lozim bo’ladi. Prosessor bitta buyruq bilan bunday axborotni qayta ishlay olmaydi. Shuning uchun 32767 dan katta sonlarni qayta ishlash uchun maxsus dastur tuzish kerak bo’ladi.

Butun sonlarni qayta ishlash jarayoni bo’yicha aytilgan fikrlar haqiqiy (kasr) sonlari uchun ham tegishli bo’ladi. Odatda 16-razryadli kompyuter kasr sonlarnini qayta ishlay olmaydi, buning uchun maxsus dastur ishlatiladi.

Kompyuter xotirasida haqiqiy sonlar odatda 4 baytni egallaydi. Haqiqiy sonning o’zi eksponensial (qo’zg’aluvchan nuqtali) ko’rinishda tasvirlanadi. Masalan,

-184.525 soni -0.184525Ye+3 ko’rinishida yoziladi. Bu yerda 184525 sonning mantissasi, 3 esa son tartib (Ye+3 yozuv 10³ni anglatadi.

4 baytdan iborat yacheykada sonning mantissasi ishorasi bilan tartibi ishorasi bilan saqlanishi lozim. Haqiqiy sonlarning saqlanilish sxemasi quyida berilgan.

4 bayt=32 bit
7 bit tartib uchun	25 bit son mantissasi uchun

Bu sxema bo’yicha son eng katta absalyut miqdori 2⁶-1=63 ga teng, mantissasi eng katta qiymati 2²⁴-1=16777215 ga teng. Bundan ko’rinib turibdiki, mantissa 8 tadan ortiq o’nli raqamli haqiqiy sondan iborat bo’la olmaydi. Kompyuter hisoblash jarayonida mantissadagi ortiqcha raqamlarni tashlab yuboradi. Shuning uchun haqiqiy sonlar bilan bajariladigan barcha hisoblashlar har doim taqriban hisoblanadi.

EHM lari bu elektron raqamli qurilma. Elektron qurilma, shuning uchunki – har qanday axborot EHMda elektr signallar yordamida qayta ishla-nadi. Raqamli qurilma shuning uchunki, har qanday axborot sonlar yordamida tasvirlanadi.

Sonlarni yozish uchun qandaydir sanoq sistemalaridan foydalanish kerak bo’ladi.