2 ma’ruza mavzu: Ichki kuchlar va ularni aniqlash. Kesish usuli. Reja

2.4. Ichki kuch faktorlari (IKF) bilan kuchlanishlar orasidagi bog’lanishlar 

 

Yuqorida nuqtadagi kuchlanishni ikkita tuzuvchilarga  - normal va urinma kuchlanishlarga 

ajratgan edik (2.5 - , 2.6 - shakl, a). 

 

2.6 - shakl. 

Bahzi  hollarda  to’la  kuchlanish  vektorini  koordinata  o’qlariga  parallel  bo’lgan  uchta 

tuzuvchiga ajratish qulay bo’ladi. 2.6, b shaklda brus ko’ndalang kesimidagi ixtiyoriy nuqtadagi 

kuchlanishlarning  koordinata  o’qlariga  parallel  bo’lgan  tuzuvchilari  ko’rsatilgan.  Bu 

tuzuvchilarning indekslari quyidagi qoida asosida qo’yilgan: normal kuchlanishning indeksi kesim 

normali  parallel  bo’lgan  o’qni,  urinma  kuchlanishning  birinchi  indeksi  shu  nuqtadagi  normal 

kuchlanish  indeksi  bilan  mos  bo’lib,  kesim  normali  parallel  bo’lgan  o’qni,  ikkinchi  indeksi 

kuchlanishning qaysi o’qqa parallelligini ko’rsatadi. 

To’la kuchlanishni normal va urinma kuchlanishlarga ajratish ma’lum fizik mahnoga ega. 

Zo’riqqan material zarralari bir - birlaridan uzoqlashish yoki yaqinlashishga intilgan holda normal 

kuchlanishlar  hosil  bo’ladi.  Urinma  kuchlanishlar  material  zarralarining  ko’rilayotgan  kesim 

bo’yicha siljishi bilan bog’liqdir. 

Endi brusning ko’ndalang kesimidagi IKF bilan kuchlanishlar orasidagi munosabatlarini 

tuzamiz. Elementar yuzachadagi elementar ichki kuchlar quyidagiga teng: 

;

dF

dN

z



=

 

;

dF

dQ

zx

x



=

 

.

dF

dQ

zy

y



=

 

Elementar  ichki  kuchlarni  brusning  ko’ndalang  kesim  yuzi  bo’yicha  yig’ib,  bosh 

vektorning tuzuvchilari uchun quyidagi ifodalarni hosil qilamiz: 

;



=

F

z

dF

N



 

;



=

F

zx

x

dF

Q



 

.



=

F

zy

y

dF

Q



   

 

(2.5) 

Elementar ichki kuchlarning tegishli o’qlarga nisbatan elementar momentlarini topamiz: 

;

;

xdF

dM

ydF

dM

z

y

z

x



=



=





 

---

.

xdF

ydF

dM

zy

zx

z



+



=





 

Bundan 

(

)









+



=



=



=

F

zy

zx

z

F

z

y

F

z

x

dF

x

y

M

xdF

M

ydF

M

.

;

;









  

 (2.6) 

Bu formulalar yordamida IKF ma’lum bo’lganida kuchlanishlarni topish mumkin.