2-ma’ruza: yaxlit qobirg‘ali orayopmalar yaxlit qobirg‘ali konturi bo‘ylab tiralgan orayopmalar

Yaxlit qobirg‘ali yopmalarning tarhi

2 – rasm. Yaxlit qobirg‘ali konstruksiya (a) va yopma qobirg‘ali konstruksiyasining tarhi (b): 1 – plita; 2 – ikkinchi darajali to‘sin; 3 – asosiy to‘sin; 4– ustun

Ikkinchi darajali to‘singa konturi bo‘ylab tiralgan to‘sinli plitalarni hisoblashda eni 1 m bo‘lgan tasma (polosa) ajratiladi. (2b–rasm). Shu polosaning 1 m dagi yuk konstruksiyaning 1 m² ga to‘g‘ri keladigan hisobiy yuk bo‘ladi. Tayanch oldi uchastkada l₂ /2 (2b–rasm) plita bosh to‘singa qistirilgani uchun u 3 tomoni bo‘yicha tayangan plita sifatida ko‘riladi.

Yopma elementlarining hisobi plastik deformatsiyalar oqibatida zo‘riqishlarning qayta taqsimlanishini e’tiborga olgan holda bajariladi.
Ikkinchi darajali to‘sinlar ko‘p oraliqli tavr shaklli uzluksiz to‘sin sifatida hisoblanib, asosiy to‘sin va devorlar ular uchun tayanch vazifasini o‘taydi. Hisob jarayonida, plitalar singari, bularning ham yuk ko‘tarish qobiliyati aniqlanadi. Ikkinchi darajali to‘singa ta’sir etuvchi yuk ikki to‘sin orasida joylashgan yuk maydonchasida to‘tarhadi (2–rasm). Yuklarni jadval ko‘rinishida hisoblash tavsiya etiladi.
Ikkinchi darajali to‘sinlarning hisobiy uzunliklarini aniqlash uchun asosiy to‘sinning kesim o‘lchamlarini quyidagi tengliklar asosida tanlaymiz:
h_gl.b = (1/8 – 1/15)l_gl.b , b_gl.b = (0,3…0,5)h_gl.b .
Ikkinchi darajali to‘sinlar devorga 25 sm kirib turadi. Shunga ko‘ra ularning hisobiy uzunligi quyidagi formulalardan aniqlanadi:
a) chetki oraliq uchun l₀₁=l₁–d+25/2 – b_gl.b; b) o‘rta oraliq uchun l₀₂=l₂–b_gl.b.
Ikkinchi darajali to‘sinning balandligi odatda h_vt.b. = (1/12...l/20)l_{vt.b. ,} eni b = (0,3...0,5)h_vt.b.. qabul qilinadi. Qobirg‘ali konstruksiyalar doimiy g va muvaqqat  yuklarga hisoblanadi.
Plita va to‘sinlardagi zo‘riqishlarni aniqlash. Oraliqlari teng bo‘lgan ko‘p oraliqli plita va to‘sinlarni hisobi plastik deformatsiyalar oqibatida zo‘riqishlarning qayta taqsimlanishini e’tiborga olgan holda bajariladi (3-rasm).
Hamma oraliqlardagi (birinchidan tashqari) oraliq momentlar va hamma tayanchlardagi (birinchi oraliq tayanchdan tashqari) tayanch momentlar
M_pr= – M_op= pl²/16. (1)
Plita va to‘sinlardagi birinchi oraliqdagi oraliq momentlar hamda plitani o‘ramli sim to‘r bilan armaturalaganda birinchi oraliq tayanchdagi oraliq momentlar
M_pr= – M_op= pl²/11. (2)
To‘sin va plitalarni yassi sim to‘rlar bilan armaturalaganda birinchi oraliq tayanchlardagi tayanch momentlari
M_pr= – M_op= pl²/14. (2)
To‘la yuk r doimiy g va muvaqqat  yuklardan tashkil topadi.
Muvaqqat yuk to‘singa ixtiyoriy joylashishini e’tiborga olib, hisoblashlarda umumlashma epyuralar quriladi.
Umumlashma epyuralar – oraliqlarini eng nobop yuklanganda tashqi kuchlar va konstruksiyaning xususiy og‘irligidan hosil bo‘lgan eguvchi momentlar grafigidir. Umumlashma eguvchi momentlar epyurasini qurish uchun hisobiy momentning qiymatlari quyidagi formuladan aniqlanadi.
M=_1i(g+p)l_0i², (3)
bu yerda l_0i–ikkiinchi darajali to‘sinni hisobiy uzunligi; _1j – jadvaldan olinadigan koeffitsient.
Kesim tanlanayotganda, ikkinchi darajali to‘sinning birinchi oraliqdagi o‘ng tayanch kesimi, aniqlik kiritish maqsadida Shu tayanch ta’siri qayta hisoblanadi, chunki bu joyda plita cho‘zilishga ishlaydi. Bunda kesim to‘g‘ri to‘rtburchakli deb qaraladi.
h_o,vt.b=1,8(M/_biR_bb_vt.b)^1/2, (4)
bu yerda b_vt.b – to‘sinning kengligi (ilgari uning qiymati konstruktiv ravishda qabul qilingan edi).
Ikkinchi darajali to‘sinnig to‘liq balandligi quyidagicha aniqlanadi:
h_vt.b=h_0,vt.b+a_s+d/2, (5)
bu yerda a_s – betonning himoya qatlami (a=25–30 mm); d–ishchi armaturaning diametri (d=16–40 mm). Ishning so‘ngida QMQda bayon etilgan ko‘rsatmalarga amal qilib, kesimni uzil kesil o‘lchamlari qabul qilinadi.
Qabul qilingan o‘lchamlarning talabga javob berish–bermasligi quyidagi shart asosida tekshiriladi:
Q  0.3_1, _b1R_bb_{vt.b, h, vt.b}. (6)
O‘lchamlari uzil–kesil qabul qilingach, ilgari topilgan hisobiy eguvchi momentlar bo‘yicha to‘rtta normal kesim uchun ishchi armaturaning kesim yuzasini aniqlaymiz: bunda to‘sin birinchi va o‘rta oraliqda (M₁,M₃) tavr kesimli to‘sin sifatida, birinchi oraliq va o‘rta tayanchlarda (M₂, M₄) to‘g‘ri to‘rtburchak kesimli to‘sin sifatida qaraladi. Bunda tavr shakli kesimning kengligi b_f¹ ikkinchi darajali to‘sin o‘qlari orasidagi masofaga teng qilib olinadi; ammo h_pl/h_vt.b 1 bo‘lganda to‘sinning hisobiy uzunligi 1/3 qismidan oshib ketmasligi, h_pl/h_vt.b<0,1 bo‘lganda kesim kengligi b^'_f 12h_pl+b_vt.b bo‘lishi zarur.