2-mavzu. 1-mashg’ulot. Asfaltbeton tayyorlash uchun materiallar va ularga bo‘lgan talablar

m
d
d
m
Fraksiyalar soni: 
2
lg
lg
lg
1
m
d
d
n



---

Sbega koeffitsienti birgina kiymat Bilan chegaralanmaydi, chunki birgina kiymat bilan har kanday 
korishma uchun kerakli bo‘ladigan zarrarlarni aniklash kiyindir. SHuning uchun sobik Butunittifok yo‘l 
ilmiy tekshirish instituti tomonidan ishlab chikkan ko‘llanmlarda asfaltobeton uchun har xil sbega 
koeffitsientlari keltirilgan (masalan asfaltobeton uchun 0,65 dan 0,80 gacha). Fraksiyalar o‘lchami 
topilgach, ularning mikdori va kabul kilingan sbega koeffitsienti asosida kuyidagi tenglama tuziladi 
100
...
1
1
2
1
1
1






n
K
Y
K
Y
K
Y
Y
Bu erda fraksiyalarni: d1, d2, d3, …, dn
massa mikdorlarini Y1, Y2, k Y1 K1U3 k Y1 K2, …, Yn k Y1 Kn-1 ko‘rinishida ifodalash mumkin. 
Bu щolda korishma tarkibidagi birinchi fraksiya mikdori 
100
1
1




n
K
K
Y
ga teng bo‘ladi. 
Yirik zarrarli asfaltobetonlar uchun, fraksiyalarning eng katta diametri 40 mm, eng kichigi 0,071 mm, 
kumli asfaltobeton uchun fraksiyalarning katta diametri 5 (3) mm, eng kichigi 0,071 mm, shuningdek 
betonlarning boshka turlari uchun щam shundaydir.
Sbega koeffitsienti 0,7dan kam bo‘lsa, asfaltobeton korishma tarkibidagi mineral kismda mineral 
kukun kam, 0,9 dan ortik bo‘lsa mineral kukun ko‘p bo‘ladi. 
Asfaltobeton tarkibidagi bitum mikdori mineral skeletning bo‘shlig‘i va asfaltobetonning g‘ovakligi 
asosida topiladi.
Mineral skeletdagi bo‘shlik (Po) ko‘yidagi tenglama orkali topiladi.


100
/
100
100
1
/
m
пр
d
Б
По





bu erda 

- asfaltobeton namunaning щajm og‘irligi; 
Bpr – sinab ko‘rilayotgan namunadagi bitum mikdori, foizda;
d1, d2, d3, dn – chakik tosh, 3-5 mm kattalikdagi toshlar, kum mineral kukunlarning zichligi. 
Bu щolda bitumning mukammal mikdorini topish tenglamasi kuyidagi ko‘rinishga ega: 


100
100
gh
б
о
Б
d
П
Б


bu erda db – bitumning zichligi; 

- berilgan koldik g‘ovaklikka bog‘lik bo‘lgan, mineral korishma bo‘shlig‘ining bitum Bilan 
to‘ldirish koeffitsienti; 
Po – asfaltobeton mineral skeletining g‘ovakligi, foizda; 
P – 20 darajada asfaltobetonning koldik g‘ovakligi, foizda. 
YUkoridagi korishma tarkibini Aniklash va ularni ko‘llash bo‘yicha berilgan tavsiyalarning taщlillari 
kuyidagilarni ko‘rsatadi: 
Har bir korishma o‘z tarkibida kisman kanchadir foiz bog‘lovchiga ega; 
Mayda zarrarli asfaltobetonlar tarkibidagi 25-30 foizgacha 1-5 mm kattalikdagi zarrachalar bo‘lishi kerak, 
chunki issik kunlarda asfaltobetonning siljishi ortadi. 

---

Asfaltobeton korishmaning siljish mustaщkamligini oshirish uchun, fakat chakik toshdan keng 
mikyosda foydalanmasdan, kiyin silliklanuvchi sun’iy kum-toshlardan щam foydalanish mumkin. 
Asfaltobeton tarkibida ortikcha mikdorda bog‘lovchi bo‘lganda, yotkizma yuzasida sho‘rщokliklar paydo 
bo‘ladi. 
Ayrim mamlakatlarda, chunonchi Amerikada, asfaltobeton korishmalarning granulometrik tarkibini 
aniklashda Fuller tenglamasidan foydalaniladi: