2-mavzu. 1945-2015 yillarda Turkiya, Eron, Afg

iqtisodiy qiyinchilik kuchaydi. Aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash qiyinlashdi. Mamlakatda kuchaygan ijtimoiy-iqtisodiy muammolar oxir-oqibatda hukmron doiralarda bo‘linish yuz berishiga olib keldi. Shunday sharoitda, 1973-yilning 17-iyulida harbiylar davlat to‘ntarishi
o‘tkazdilar. Hokimiyat Afg‘oniston markaziy qo‘mitasi qo‘liga o‘tdi. Uning tarkibi, harbiylardan tashqari: fuqaro arboblaridan ham iborat edi. Ularga sobiq bosh vazir Dovud rahbarlik qildi. Markaziy qo‘mita Dovudni davlat boshlig‘i va bosh vazir etib tayinladi. Shu tariqa monarxiya quladi. Afg‘oniston Respublika deb e’lon qilindi. To‘ntarish ro‘y bergan vaqtda Zokirshoh chet el (Italiya) safarida edi. U avgust oyida o‘zining taxtdan voz kechganligini e’lon qildi. Dovud 5 yil davlatni boshqardi. Biroq u mamlakat hayotida tub o‘zgarishlar qila olmadi. Uning siyosati eski tartib manfaatlariga to‘la javob beradigan qatlamlar — ruhoniylar, katta yer egalari, davlat amaldorlarining qattiq qarshiligiga duch keldi. Ikkinchidan esa, Dovud mamlakatda o‘z rejimini o‘rnatishga intildi.
Chunonchi, u 1964-yilgi Konstitutsiyani bekor qildi. Parlamentni tarqatdi va yakka partiyaviy tizimni joriy etdi. Bu rasmiy partiyaga uning o‘zi rahbarlik qildi. 1976—1978-yillarda hukumat mavjud tartibga qarshi kuchlarni qatag‘on qilishni kuchaytirdi. Terror va qatag‘ondan mamlakat harbiylari orasida ham ta’sirga ega bo‘lgan Afg‘oniston xalq-demokratik partiyasi ham chetda
qolmadi (AXDP 1965-yilda tuzilgan edi).
Dovud rejimi diniy-ekstremistik kuchlar bilan yaqinlashdi. Rejim bu kuchlardan o‘z raqiblariga qarshi kurashda foydalandi. Bu yo‘l Dovud rejimiga qarshi ikki guruh muxolifatini vujudga keltirdi. Ularning biri diniy muxolifat, ikkinchisi harbiy muxolifat bo‘ldi. Harbiy muxolifat AXDP bilan
yaqin aloqani o‘rnatishga erishdi. Armiya qismlari 1978-yilning 27-aprelida AXDP
rahbarligida davlat to‘ntarishi o‘tkazdilar. To‘ntarishni polkovnik Abdulqodir boshqardi. Hokimiyat Inqilobiy Kengash qo‘liga o‘tdi. Bu Kengashga AXDP rahbari N. M. Taraqqiy rahbarlik qildi. B. Karmal unga o‘rinbosar bo‘ldi. Dovud o‘ldirildi. 1977-yilgi Konstitutsiya bekor qilinib, 1978-yil 30-aprelda mamlakat Afg‘oniston Demokratik Respublikasi deb e’lon qilindi. Taraqqiy o‘z mavqeyini mustahkamlash maqsadida SSSR bilan munosabatni yaxshilay boshladi.
Yangi hukumat Afg‘onistondagi real hayotni hisobga olmay islohotlar o‘tkazishga kirishdi. Bu islohotlar SSSRda o‘tkazilgan islohotlar andozasiga o‘tish edi. Shuning uchun ham Afg‘oniston xalqi bu islohotlarni qabul qilmadi. Ruhoniylar hukumat siyosatini islom asoslaridan qaytish, deb baholadi. Ular aholini sovetparast hukumatga qarshi kurashga chaqirdi. Millionlab xalq Pokiston va Eron hududiga qochib o‘tdi. Hukumatga qarshi kuchlar ittifoqi vujudga keldi. AXDPda birlik bo‘lmadi. 1978-yil 17-avgustda B. Karmal, Abdulqodir va boshqalar fitnada ayblanib qamoqqa olindi. Bu omil mamlakatda fuqarolar urushi boshlanishini muqarrar qilib qo‘ydi. Bu e’lon qilinmagan urushni G‘arb rag‘batlantirdi.
Buning ustiga AXDP ichida hokimiyat uchun kurash boshlandi. Shunday sharoitda, 1979-yil sentabr oyida Taraqqiy o‘ldirildi. Hokimiyatni uning o‘rinbosari, suiqasd tashkilotchisi H. Amin egalladi. Mamlakatda terror va zo‘ravonlik avj oldi. Aprel inqilobi shu bilan barham topdi.