2-mavzu. Adolat va qonun ustuvorligi – xalqparvar davlat poydevori Reja

1.Mustaqil va odil sud tizimi.

Buyuk Sohibkiron Amir Temur bobomiz Shahrisabzdagi Oqsaroy peshtoqiga yozdirgan "Adolat - davlatning asosi va hukmdor - shioridir", Alisher Navoiy bobomizning esa "Zulm qilma, insofli bo‘l, xalq uchun adl qasri, ya’ni adolat qo‘rg‘onini bunyod et", deb aytgan hikmatli so‘zlarida aks etgan ulug‘vor g‘oyalar insonning qadr-qimmatini oliy darajaga ko‘tarish borasidagi amaliy harakatlarimiz poydevoriga aylanmoqda.

Jamiyatimizda "Qonun va adolat - ustuvor", "Jinoyatga jazo muqarrar" degan muhim prinsiplarni ta’minlash, sud, prokuratura, ichki ishlar organlari, advokatura tizimi faoliyatini takomillashtirish, ularni tom ma’noda inson huquq va manfaatlari himoyachisiga aylantirish bo‘yicha salmoqli ishlar qilinmoqda.
Ana shunday o‘zgarishlar tufayli biz yillar davomida deyarli unutib qo‘ygan tartib-intizom, qonun-qoida, odamlarning haqli talablari bilan hisoblashish kabi eng muhim tamoyillar hayotimizda tobora chuqur o‘rin egallamoqda.Sud ostonasiga qadam qo‘ygan har bir inson O‘zbekistonda adolat hukm surayotganiga to‘la ishonch hosil qilishi kerak. Aks holda, buyuk nemis faylasufi Immanuil Kant aytganidek, "Adolat yo‘qolgan paytda hayotning qadrini belgilaydigan boshqa hech narsa qolmaydi".Bu haqiqatni hech qachon unutmasligimiz zarur. Sudyalar qonunlarning tolmas himoyachilari, adolatning mustahkam ustunlari bo‘lishi lozim.
Insonni faqat jazolash bilan, faqat repressiv usullar bilan tarbiyalab bo‘lmaydi. Buni hayotning o‘zi ko‘p bor isbotlagan. Insonni tarbiyalash uchun butun jamiyat harakat kilishi, avvalambor, jinoiy holatlarni tug‘diradigan sabab va omillarni hayotimizdan bartaraf etishimiz kerak. Yaqin o‘n yillikda sud tizimini yanada takomillashtirish za mustahkamlash, adolatli sudlovdan foydalanish imkoniyatini oshirishga qaratilgan quyidagi vazifalarni bajarish zarur:
- avvalo, xalqaro huquqning umume’tirof etilgan qoidalari ustunligi borasidagi konstitutsiyaviy tamoyilni hayotga izchil tatbiq etish, sudlar faoliyatida xalqaro huquq va O‘zbekiston Respublikasining xalqaroshartnomalaridagi tamoyillar va normalarning kengroq ko‘llanishiga erishish;
- xususiy mulk daxlsizligini, tadbirkorlik va tadbirkorlarni ishonchli himoyalashni ta’minlashdasudlarning rolini kuchaytirish, jismoniy va yuridik shaxslarning ko‘chmas mulklarini buzish, davlat va jamiyat ehtiyojlari uchun yer uchastkalari va xususiy mulk obyektlarini olib qo‘yish hamda tadbirkorlik subyektlariga berilgan litsenziyalarni bekor qilish bo‘yicha qarorlarningfaqat sud tomonidan qabul qilinishiga erishish;
- tadbirkorlik subektlarining davlat organlari harakati yoki harakatsizligi oqibatida ko‘rgan zararlari borasidagi da’vo muddatlarini bekor qilish va muddatsiz ekanligini kafolatlash maqsadida "Sudlar to‘g‘risida" kodeks qabul qilish;
- "Xabeas korpus" institutining qo‘llanishsohasini yanada kengaytirish, sud mustaqilligini ta’minlash maqsadida huquqni muhofaza qiluvchi organlar vakolatlarini optimallashtirish;
- prokurorlarning maqomi, ularning mustaqilligini ta’minlash masalalari, tanlash va xizmat pog‘onalaridan o‘stirishning xolis mezonlari qonunda aniq belgilangan bo‘lishiga erishish, hokimiyatlar bo‘linishining konstitutsiyaviy tamoyilidan kelib chiqib, bu boradagi uslub va mezonlarni takomillashtirish;
- viloyatlar miqyosidagi sudlarni optimallashtirish, birlashtirish, yagona sud raisi bo‘ysunuviga o‘tkazish. Xususan, Ma’muriy sudlar tomonidan ommaviy, moddiy huquqqa oid ishlar ham amalda ko‘rib chiqilayotganini inobatga olib, ularning maqomini yanada oshirishga qaratilgan ishlarni davom ettirish;
- sud buyrug‘i institutini takomillashtirish, uning ayrim turlari o‘rniga sudgacha hal etish mexanizmlarini joriy etish hamda boqimanda qarzdorlikni sud orqali undirish masalasi va mexanizmlarini takomillashtirish;
- sud tergovi institutini takomillashtirish, sudyalar vakolatlari va maqomini yangi talablardarajasiga olib chiqish, ularning qaror va xulosalariganisbatan nomzodlarning shikoyat qilish huquqini yanada
oshirish.
Yangi O‘zbekiston strategiyasi mustaqil advokatura faoliyatini samarali tashkil etishni nazarda tutadi. Maqsadimiz - sud-tergov faoliyatida fuqarolarning huquq, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini himoyalash, tergov va sudning barcha bosqichlarida jinoiy, fuqarolik, ma’muriy va xo‘jalik ishlarini ko‘rib chiqishda advokatning rolini yanada oshirishdan iborat. Sud-tergov faoliyatida fuqarolarning hukuqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoyalash bugungi kunning dolzarb vazifasidir. Bu borada "Mustaqil advokatura konsepsiyasi"ishlab chiqiladi va amaliyotga joriy etiladi. Tergov va sudning barcha bosqichlarida advokatning roli yanada oshiriladi, Advokatlar akademiyasi faoliyati yo‘lga qo‘yiladi.
Advokatura va yuridik xizmatlar ko‘rsatish institutlarini rivojlantirish maqsadida kuyidagilarga e’tiborni kuchaytirish lozim:
♦ Advokatlar palatasining mustaqilligini amalda ta’minlash, uning huzurida Advokatlar akademiyasini tashkil etish, advokatlik maqomini olish uchun qo‘yilgan stajirovka muddati haqidagi talabni bekor qilish, adliya tizimining advokatura sohasiga aralashuvini bartaraf etish;
♦ advokatura instituti mustaqilligi, advokatlarning haq-huquqlari va qonuniy manfaatlarining samarali himoyasini ta’minlash, huquqni muhofaza qilish organlari tomonidan ularning haq-huquqlari buzilganligi to‘g‘risidagi shikoyatlarini ko‘rib chiqilishi va tegishli baho berilishi bilan bog‘liq masalalarda parlamentning roli va ahamiyatini oshirish.
♦ Shu maqsadda Oliy Majlis quyi palatasida advokatura institutini mustahkamlash komissiyasi faoliyatini samarali tashkil etish;
♦ notariat instituti faoliyatini qaytatiklash va foliyatini keng yo‘lga qo‘yish, notarialharakatlarning masofadan turib, interaktiv - elektron
xizmat ko‘rinishidagi faoliyat sohasini kengaytirish,notariuslarning nodavlat birlashma shaklidagixamjamiyati faoliyatini tizimli tashkil etish;
♦ Bolalar ombudsmani institutini yanada kuchaytirish, Bola huquqlari kodeksini qabul kilish, Media-ombudsman institutinituzish alohida ahamiyat kasb etadi.