2-mavzu. Antik davr psixologiyasi. Jon xaqidagi psixologik bilimlarning vujudga kelishi Reja

A) S u b ‘ e k t i v i d e a l i z m;
B) O b ‘ e k t i v i d e a l i z m;
Idealizm-ongning borliqqa munosabati masalasida materializmning qarama-qarshi ularoq ong, ruh-birlamchi, moddiy dunyo. Borliq-ikkilamchi, ong-sezgi. Tasavvur va tushunchalarning mahsulidir da’vo qiluvchi g’ayri ilmiy falsafiy oqim.
Sub’ektiv idealizm-fan va ijtimoiy amaliyotning dalillariga qarama-qarshi o’laroq moddiy dunyoning ob’ektiv ravishda mavjudligini inkor qilib, reallik deb faqat individual ong sub’ektiv (ichki) sezgi obrazlarini tan oluvchi idealistik oqim.
Sub’ektiv idealizmning antik falsafadagi eng yirik vakili Sakrat hisoblanadi. Uning shogirdi Platon, o’zining dastlabki qarashlarida sub’ektiv idealizm g’oyalarini targ’ib qilgan bo’lsa ham, keyinchalik o’zining dunyoqarashi bilan ob’ektiv idealizm namoyondalariga aylanadi. Masalan: Platonning «Teatet» asarida uning ob’ektiv idealizm haqidagi fikrlari o’z ifodasini topadi. Platon o’zining dunyoqarashi bo’yicha ilohiy substantsiya sodiq bo’lsa ham, o’z qarashlarida materiaya haqidagi g’oyalarni ham targ’ib qiladi. Antik falasafadagi bu ikkita vakildan tashqari qolgan yirik vakillarining hammasi materialistik oqim vakillari hisoblanadi.


2. ANTIK MATERIALIZM CHUQQISI, ATOMISTIK MATERIALIZM
Antik falsafaning eng yirik nomoyondalaridan psixologiya haqidagi 
dastlabki ilmiy mulohazalarni keltirgan Aristotel’ hisoblanadi. 
Platonning shogirdi bo’lgan Aristotel’ o’z ustozining fikrlariga tayanib tanqidiy yondoshib o’zining «Jon haqidagi ta’limot asari bilan psixologiyaga asos soldi. U ruhni «tan bilan uzviy bog’liq» dedi. Uning fikricha ruh moddiy ham emas, jismoniy ham emas, balki moddiy narsalarga xos bo’lgan hodisadir. 
Aristotel’ birinchi bo’lib ruh va jonni tananing ajralmas ekanligi g’oyasini surdi. 
Ruh haqidagi materialistik falsafa doirasida rivojlandi. Antik materializmning yuqori cho’qqisi Demokrit va uning ustozi Levkipp asos solgan atomistik materializm edi. Demokritning ta’limotiga ko’ra, ko’rinmaydigan zarrachalaridan moddalardan tashkil topgan. Barcha atomlar doimo harakatlanib turadi. Ular faqat shakl jihatidangina bir-biridan farq qiladi. Shunga ko’ra qattiq, 
suyuq, gazsimon suyuqliklr paydo bo’ladi. 
Demokritning fikricha tana va ruh egasi bo’lgan inson, xuddi shu atomlardan tarkib topadi. Odamning tanasi qo’pol, g’adir-budir, sekin
harakatlanadigan atomlardan tashkil topadi. Ruh esa silliq, dumaloq, sirpanchiq, eng harakatchan atomlardan tashkil topadi. 
Odamning tanasi qo’pol, g’adir-budir, sekin harakatlanadigan atomlardan 
tashkil topadi. Ruh esa eng silliq, dumaloq, sirg’anchiq, harakatchan, atomlardan tashkil topadi. 
Ruhni tashkil qiluvchi atomlar tanamizdan chiqib ketmaguncha biz o’zimizni aniqlaymiz. Shu atomlardan bir qismi tanamizdan chiqib uyqu va shunga o’xshash ongsiz holat ro’y beradi. Agarda deyarli barcha atomlar tanamizdan chiqib ketsa behushlik holati ro’y beradi. Barcha ruhiy atomlarning tanadan 
butunlay ajralib chiqishi ,o’limga olib keladi. Demokrit ruhning abadiyligini inkor qiladi.