2-мavzu: Axborot. Axborot turlari. Axborot

2-мavzu: Axborot. Axborot turlari.
Axborot (lotincha informatio, tushuntirish, taqdim etish, xabardorlik) - bu taqdim etish shaklidan qat'i nazar, biror narsa haqida ma’lumot.
Hozirgi vaqtda axborotning ilmiy atama sifatida yagona ta’rifi mavjud emas. Turli xil bilim sohalari nuqtai nazaridan, bu tushuncha o‘ziga xos xususiyatlar to’plami bilan tavsiflanadi. Masalan, axborot" tushunchasi informatika kursida asosiy hisoblanadi va uni boshqa "sodda" tushunchalar orqali aniqlash mumkin emas (shuningdek, geometriyada, masalan, "nuqta", "nur", "tekislik" asosiy tushunchalarining mazmunini sodda tushunchalar orqali ifodalash mumkin emas). Har qanday fandagi asosiy, tayanch tushunchalar mazmunini misollar bilan tushuntirish yoki boshqa tushunchalar mazmuni bilan solishtirish orqali aniqlash kerak. “Axborot” tushunchasiga kelsak, uni aniqlash muammosi yanada murakkabroq, chunki u umumiy ilmiy tushunchadir. Bu tushuncha turli fanlarda (informatika, kibernetika, biologiya, fizika va boshqalar) qo‘llaniladi va har bir fanda «axborot» tushunchasi turli xil tushunchalar tizimi bilan bog'liq.
Axborot taqdimotning mazmuni va shakliga ega.
Axborotdagi asosiy narsa uning ma'nosi, mazmuni. Axborotning mazmuni ma'lumotlarning qanday va qanday maqsadlarda ishlatilishini belgilaydi. Axborotni qabul qiluvchi ma’lumotlarning yangiligi, mazmunliligi, qisqaligi, foydalanish mumkinligi, o'zgaruvchanligi va boshqalar kabi xususiyatlarini baholaydi. Axborotning har bir xususiyati baholanishi mumkin. Demak, agar axborotning o'zgaruvchanligi kabi xususiyat haqida gapiradigan bo'lsak, unda axborot statik (doimiy, o'zgarmas) va dinamik (o'zgaruvchan) bo'lishi mumkin.
Axborot bilan ishlash usullari
Birinchi bosqich - boshlang'ich bosqich
Qiziqish muammosi bo‘yicha barcha mavjud bilimlar faollashtiriladi. Axborotga bo‘lgan ehtiyojni shakllantirish mumkin bo‘ladi.
Ikkinchi bosqich-tushunish
Axborotni idrok etish sodir bo‘ladi, ya’ni.uning umumiy mazmuni alohida qismdan iborat bo‘lganda, dekodlashning bir turi bo‘ladi. Olingan ma’lumotlarning talqini amalga oshiriladi. Aytishimiz mumkinki, ushbu bosqichda ma’no olinadi.
Uchinchi bosqich-refleksiv
Yangi tajriba yangi bilimlar shaxsiy ma’nolar tizimiga qurilgan, inson uchun o‘ziga xos bo‘lib qoladi.
Axborot ma’lum xususiyatlarga ega. Axborotning asosiy xususiyatlariga ishonchlilik, ob’ektivlik, to‘liqlik, dolzarblik, tushunarlilik va foydalanish mumkinligi kiradi.
Ma’lumotlar haqiqiy vaziyatni aks ettirsa, ishonchli bo‘ladi. Noto‘g’ri ma’lumotlar noto‘g’ri qaror qabul qilishga olib kelishi mumkin. Masalan, internetda e’lon qilingan reklama har qanday mahsulotning xususiyatlari to‘g’risida noto‘g’ri ma’lumotlarni o‘z ichiga olishi mumkin. Bunday e’longa ishongan va mahsulotni sotib olgan xaridor pulni behuda sarflashi mumkin. Axborot, agar u boshqa birovning fikri yoki mulohazasiga bog’liq bo‘lmasa, ob’ektiv hisoblanadi. Ob’ektiv ma’lumotni, masalan, ishchi o‘lchov asboblari yordamida olish mumkin. “Avtomobil yuqori tezlikda harakatlanayotgan edi” xabarida sub’ektiv ma’lumotlar mavjud. Agar tezlik o‘lchagich ishlayotgan bo’lsa, “Avtomobil 100 km/soat tezlikda harakatlanardi” xabari ob’ektiv bo‘ladi.
Agar ma’lumotlar qaror qabul qilish uchun etarli bo‘lsa, to‘liq hisoblanadi. To‘liq bo‘lmagan ma’lumotlar noto‘g’ri xulosalar va harakatlarga olib kelishi mumkin. Misol uchun, “issiqlik” yoki “sovuq” ko‘rsatilmagan “tashqaridagi harorat 10 daraja” xabari odamni tashqi kiyimni noto‘g’ri tanlashga olib kelishi mumkin.
Agar ma’lumot olish imkoniyati mavjud bo‘lsa, ma’lumot mavjud. Turli xil to‘siqlar ma’lumotni mavjud bo‘lmasligi mumkin. Masalan, arxivda saqlanadigan maxfiy hujjatlarni bunday arxivlarga kirish taqiqlangan odamlar olishlari mumkin emas. Shuning uchun, bu odamlar uchun ushbu hujjatlardagi ma’lumotlar mavjud bo‘lmaydi.
Har bir inson o‘zi uchun olingan ma’lumotlarning foydaliligi va ahamiyati masalasini ushbu ma’lumotlarning sanab o‘tilgan xususiyatlarga mos kelishi yoki qoniqmasligiga qarab hal qiladi. Axborotning asosiy xususiyatlarini bilish odamga olingan ma’lumotni to‘g’ri baholashga va har bir holatda to‘g’ri qaror qabul qilishga yordam beradi.