2-mavzu. Duradgorlikda ishlatiladigan yog‘och turlari va xossalari

Yog‘ochlarning mexanik xossalari

Yog‘och turlari	Namligi%	Mustahkamlik chegarasi kg/sm^2			Kattiqligi kg/sm^2
		Tolalar yunalishi buyicha sikilishdagi	tolalar yo‘nalishi buyicha cho‘zilishdagi	statikaviy egilishdagi		ko‘ndalang qirqimda	radial qirqimda	tantental qirqimda
Qarag‘ay	12 30 va urta	485 212	1035 792	860 495		285 135	240 112	250 115
Archa	12 30	445 196	1030 788	795 439		260 122	180 85	180 86
Tilog‘och	12 30	645 253	1250 964	1115 617		435 204	290 137	290 138
Oqqarag‘ay	12 30	390 175	670 515	685 404		285 135	170 80	- -
Kedr	12 30	420 185	905 694	735 423		220 104	- -	- -
Zirk	12 30	440 236	1010 758	805 494		400 240	275 162	280 172
Arg‘umon	30 va urta	155 242	1210 912	880 542		260 153	170 202	180 106
Oqqayin	12 30	550 224	1680 1267	1095 597		465 276	370 219	330 196
Qoraqayin	12 30	555 259	1230 926	1085 646		610 363	435 257	445 263
Tog‘ teragi	12 30	425 192	1255 946	780 454		265 147	190 114	205 119
Terak	12 30	390 178	910 684	690 403		265 157	185 118	- -
Eman	12 30	577 311	- -	1075 678		675 400	560 333	490 290
SHumtol	12 30	590 325	1450 1095	1230 743		590 348	670 397	124 88

Yog‘ochning texnologik xossalariga quyidagilar kiradi:
1) Yog‘ochning metall mahkamlagichlarni ushlab turish xususiyati;
2) Yog‘ochning egilishga chidamlilik xossasi;
3) Yog‘ochning eyilishga chidamliligi;
4)Yog‘ochning yoriluvchanligi;
Ana shu xossalardan masalan, eyilishga chidamliligini olib qaraylik.
Yog‘ochning eyilishga chidamliligi uning ishqalanish jarayonida eyilishga qarshilik ko‘rsatish xossasi bilan xarakterlanadi. Sinash usulida (GOST 14347-69) pollar, to‘shamalarda haqiqiy emirilish sharoitlari yaratilib sinaladi. Bunday sinashlar uchun Yog‘ochning ilgarilama-qaytma harakat kilishi bilan bir vaqtda namunaning buriladigan emirilishini ham ta’minlaydigan maxsus mashinadan foydalaniladi. Yog‘ochning qattiqligi va zichligi ortishi bilan eyilishi kamayadi. Nam yog‘och ko‘p eyiladi.







Yog‘och turlari va teksturasi.
Igna bargli qarag‘ay va pixta yumshoq qolganlari qattiq yog‘och beradi. Yaproqli daraxtlar ham yumshoq, qattiq yoki mо‘rt yog‘och hosil qiladi. Ulardan imoratsozlikda va turli buyumlar yasashda foydalaniladi. Masalan, terakning bir turi bо‘lgan tog‘terak yog‘ochidan gugurt, chang‘i, bо‘chkalar tayyorlashda va boshqa maqsadlarda foydalaniladi. Yaproqlidaraxtlarniig qattiq yog‘och beruvchi turlaridan О‘zbokistonda yong‘ok, nok,tut, qayrag‘och, о‘rik, shaftoli, zarang, jо‘ka, buk, akatsiya va boshqalar ham da mо‘rt yog‘och beruvchi turlaridan chinor, eman kabilar о‘sadi. Ular mebel va boshqa buyumlar yasashda, ular yog‘och о‘ymakorlikda ishlatiladi.
Har qanday yog‘ochningishlatilishi uning fizik va mexanik xossalariga, ishlatilishsharoitiga, miqdoriga va boshqalarga bog‘liq bо‘ladi. Texnikaning taraqqiy etishi natijasida yog‘och materiallardan foydalanish soxasida doimiy о‘zgarishlar rо‘y bermoqda. Yaqin kunlarda ham yog‘och asosiy qurilish materiali xisoblanadi. Qurilish va inshoatlarda yig‘ma temir beton kopstruksiyalarning ishlatilishi yog‘ochga bо‘lgan extiyojnianchakamaytiradi. Shunga qaramasdan, yog‘och sellyuloza sanoatida xozirgi vaktda asosiy material xisoblanadi.
Shuningdek ayrim yog‘ochlarning xо‘jalik aham iyati ortib bormoqda. Oqqayin yaqin yillargacha faqat о‘tin sifatida ishlatilib kelingan bо‘lsa, xozirgi kunda faner ishlab chiqarish korxonalarida va sanoatning boshqa soxalarida qimmatbaho material xisoblanadi.
Ham ma yog‘ochlar ular olinadigan daraxtlarning turiga qarab bargli vanina bargli gruppalarga bо‘linadi.
Qurilishlarda kо‘pincha nina bargli qarag‘ay, archa, puxta, kedr kabi daraxtlardanolinganyog‘ochlar ishlatiladi.
Birqator afzalliklariga kо‘ra nina bargli daraxtlardan olinganyog‘ochlar qurilish va duradgorlik ishlarida asosiy material xisoblanadi. Uningafzalliklari quyidagilardan iborat: nina bargli yog‘ochlarning tarkibida smolali moddalar bо‘lgani uchun xizmat muddati uzoq bо‘ladi, chirimaydi. Nina bargli о‘rmonlar bargli о‘rmonlarga qaraganda kо‘p,nina bargli yog‘ochlar bargli daraxtlar yogochlariga qaraganda yengilbо‘lgani uchunbirjoydan ikkinchi joyga tashish oson. Nina bargli daraxt yog‘ochlari barglidaraxt yog‘ochlaridan yumshoq bо‘lgani uchun ularga ishlov berishoson.
Nina bargli daraxtlarning tanasi tо‘g‘ri, silliq bо‘lib, ulardan yaxshi sifatli xoda tayyorlanadi.
Qurilish va duradgorlik ishlarida nina bargli daraxt yog‘ochlari bilan bir qatorda ba’zi bargli daraxt yog‘ochlari ham ishlatiladi. Masalan eman, shumtol, arguvon, terak, chinor, zirk na boshqalar. Eman daraxtining zichligi ortirq, puxta va qattiq chiroyliteksturali, nam ta’siriga chidamliligi bilan boshqa yog‘ochlardan ajralib turadi.
О‘sib turgan daraxtlarning turini ularning pustlog‘iga, shoxlarning tuzilishiga va barglariga qarab farqlash mumkin. Qurilish va duradgorlikda ishlatiladigap xolda, tо‘sinva taxta xolidagi yog‘och materiallarning turini ularning rangiga, ta’biyguliga, xidiga,tovlanishiga qarab aniqlanadi.
Quyidagi qurilish va duradgorlikda ishlatiladigan ba’zi bargli va ninabargli yog‘ochlarningturlari, tashqi belgilari va xossalari bilan tanishib о‘tamiz. (2-rasm)
QARAG‘AY-(sosna) Qarag‘ayning pо‘stlog‘i qalin, tо‘q jigar rang, yog‘ochli oq — qizg‘ichrangli, tо‘g‘ri qatlamli, yengil, puxta, smolali bо‘lib, namgachidamli, yillik xalqalarini aniq kо‘rish mumkin.
ARCHA -Archa daraxtining pustlog‘i qalin, qoramtir kul rang bо‘lib, yog‘achi serbutoq bо‘lganligi uchun ishlash qiyin. Mayin qatlamli bо‘lgani uchun о‘zak nurlari kо‘rinmaydi. Kam smolali, nam ta’siriga chidamsiz. Archa qurilishda, sellyuloza— qog‘oz sanoatida, oddiy
mobellar, tarralar tayyorlashda ishlatiladi.
TILOG‘OCH- Tilog‘ochning pо‘stlog‘i qalin, qoramtir — sarg‘ish rangli bо‘ladi. Yog‘ochi mayin qatlamli, yillik xalqalari aniq bilinadigan, qizg‘ishjigar rang, qarag‘ayga qaraganda puxta bо‘ladi. Ortiqcha smolali bо‘lgani uchun ishlash qiyin. Uni gidrotexnik inshoatlarda, yer osti qurilishlarida, shpal tayyorlashda foydalaniladi. Qurilish va vagonsozlikda eman yog‘ochining о‘rnida ishlatsa bо‘ladi.