2-mavzu. Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: Sharq falsafasi Reja: Qadimgi Sharqda asotiriy tassavurlar va falsafiy bilimlarning paydo bo‘lishi va falsafiy maktablar

Abu Nasr Muhammad ibn Tarxon al Forobiy (870-950, asarlari: Kitob-ul xuruf, Fozil odamlar shahri, Siyosat falsafasi, (Fuqarolik siyosati) falsafa va tabiiy fanlar tarixiga oid yuzga yaqin asar muallifidir. U fanlar bilish vositalari ekanligidan kelib chiqqan. Bunda mutafakkir nazariy (mantiq, falsafa, tabiiy fanlar) va amaliy (axloq, siyosat) fanlarni farqlagan. Fanlar tizimida u insonga haqiqiy bilimni soxta bilimdan farqlash imkonini beruvchi mantiqni birinchi o’ringa qo’ygan. Ayni shu sababli faylasuf inson tafakkuriga alohida e’tibor bergan. Forobiy fikricha, borliq 6 bosqichdan iborat. 1. Birinchi sabab ya’ni xudo. 2. Ikkinchi sabab, ya’ni osmoniy jismlar. 3. Uchinchi sabab, ya’ni faol aql. 4. To’rtinchi sabab, ya’ni jon. 5. Beshinchi saba, ya’ni shakl. 6. Olimnchi sabab, ya’ni materiya., Forobiy insonlar jamoasi haqida gapirib jamoani uchga ajratadi.
1. Katta jamoa bo’lib, unga yer yuzida yashaydigan barcha insonlar kiradi.
2. O’rta jamoa hisoblanib, bunga bir ma’lum xalq taalluqli.
3. Kichik jamoa, ya’ni ma’lum bir shahar kishilaridan iborat bo’ladi.
Forobiy ijtimoiy qarashlarida fozil va johil shahar haqidagi qarashlarini aytib o’tadi. Uningcha, fozil shahar boshlig’i har tomonlama rivojlangan yetuk shaxs bo’lmog’i lozim. U o’zida 12 ta ijobiy fazilatlarni mujassamlashtirgan bo’lishi kerak deb, ularni birma-bir ko’rsatadi:

1. 
   Fozil shahar hokimi jismonan sog’lom bo’lishi;
   
2. 
   Nozik farosatli bo’lishi, suhbatdoshning so’zlari va fikrlarini tez ilg’ab olishi;
   
3. 
   Xotirasi mustahkam bo’lishi;
   
4. 
   Zehni o’tkir va zukko bo’lishi;
   
5. 
   Chiroyli so’zlaydigan notiq bo’lishi;
   
6. 
   Bilimga va ma’rifatga havasli bo’lishi;
   
7. 
   Ochofat bo’lmasligi, nafsini tiyadigan bo’lishi;
   
8. 
   Haqiqatgo’y bo’lishi;
   
9. 
   Nomus oriyatli odam bo’lishi;
   
10. 
    Molu-dunyo izidan qo’vmaydigan bo’lishi;
    
11. 
    Adolatparvar bo’lishi;
    
12. 
    Qa’tiyatli va jur’atli bo’lishi zarur.