2 mavzu: frank qabilalarida imperiyaning shakllanishi (2-soat). R e j a
Download 142.58 Kb. Pdf ko'rish
|
3 mavzu bayoni
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mavzuga oid tayanch tushunchalar va iboralar
|
2 - MAVZU: FRANK QABILALARIDA IMPERIYANING SHAKLLANISHI (2-SOAT). R E J A: 1. Vandallar, burgundlar, langobardlar, gotlar qirolliklari. 2. Frank qabilalari, franklarning bo‘linishi, ularning xo'jaligi 3. Merovinglar va ularning inqirozi 4. Mayordamlikning mohiyati. Mavzuga oid tayanch tushunchalar va iboralar: Vestgot, varvar, kvadlar, markomanlar, svevlar, langobard, got, vandallar, burgund, ostgot, zodagon, «yer kaxatchiligi», «Kaspiy darvozasi», gunn, federat, Gvadiana, «vandalimz», Vorms, Sharqiy Rim, «xalqlar jangi», «fara», «urug», aristoqrat, plantator, kazarma, obroq, latifundiya, papa, yepiskop, «Buyuk ko’chish». Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Agafiy. O sarsvovanii Yustiniana. (per.statya i primech. M.V. Levchenko). 2. Istoriya Vizantii. V 3 t. M., Politliter. 1971. T.1.G 3. Grigoriy Turskiy «Istoriya frankov» M.,1987. 4. Ya.M. Svev. Oqeanlar osha sayyoxat. T.,1975. 5. O’rta asrlar tarixi V.F. Semenov T. ,1973. 6. Granovskiy T.N. Leksii po istorii srendnevekovya. M., MGU. 1986. 7. Istoriya srednix vekov Pod red. Z.V. Udalsevoy i S.P. Karpova I-II ch. M., Vыsshaya shqola. 1991. 1-asosiy savol: IV asr oxiri–V asr boshlarida varvarlarning imperiyaga bo`lgan munosabatlari va Vessgotlar imperiyasi. Mavzuning maqsad: IV asr oxiri–V asr boshlarida Rim imperiyasida varvarlarning qanday tashqil topishini aytish, o’sha davrlarda varvarlarning imperiyaga bo`lgan munosabatlarining keskinlashuvini ochib berish, imperiyaga gunnlarning kelishi sabablarini aniqlash hamda imperiyada vestgotlarning siyosiy tuzumiga baxo berish. Identiv o`quv maqsadlari: 1.1. IV asr oxiri – V asr boshlarida Rim imperiyasining ijtimoiy hayotini aytib beradi. 1.2. Varvarlarning imperiyaga bo`lgan munosabatini ochib beradi. 1.3. Imperiyaga gunnlarning kirib kelish sabablarini aniqlaydi. 1.4. Vestgotlarning imperiyada siyosiy tuzumiga baxo beradi. 1 – asosiy savolning bayoni: Varvarlarning Rim imperiyasiga bo`lgan munosabati IV asr oxirigacha kelib juda ham keskinlashib ketdi. Imperiyaning zaiflashuvi varvar qabilalariga imperiya chegarasidan deyarli bemalol o’tib, uning territoriyasini egallab olish uchun imkon berdi. Imperiya varvarlarning siquvini yana bir oz vaqt to’xtatib tura olar edi, lekin u, imperiyaga federat – ittifoqchilar tarzida xizmat qilayotgan varvarlarning o’zining yordamiga tayangan chogdagina shunday qila olar edi. Ammo federatlarning dushmanga aylanishi oson edi; buning oldini olish uchun imperiya ularga tobora ko`proq yon berishga majbur bo’lmoqda edi. German qabilalari II-IV asr O’rtalarida o’zlarining ishlab chiqarish kuchlarini anchagina rivojlantirdilar. Ular Sezar va Tasit zamonidagiga qaraganda yaxshiroq ishlay boshladilar. Ularda xayvonlarning nasli (jumladan, otlarning nasli) yaxshilandi. Xunarmandchilikdan rivojlantirishda ancha olga ketiladi. Germaniyaning ko`p joylarida yer ustidagi yoki uncha katta bo`lmagan chuqurlikdagi rudalar ishlana boshlanadi. Chegara oblastida yashovchi germanlar rimlik savdogarlar bilan oldi – sotdi qila boshladilar. Varvarlarning axolisi tobora ko`payib borganligi uchun yer masalasi juda keskin masala bo`lib qoldi. Varvarlar axolisining oshib-toshib ketayotganligini sezmoqda edilar. Ular imperiyaning serhosil va qisman butunlay ishlov berilmagan yerlarini ishgol qilishga intildilar. Butun bir varvar qabilalarini rim imperiyasiga qarshi keskin kurash olib borishga olib kelgan eng muhim va asosiy sabab yer tankisligi edi. Bu vaqtga kelib german qabilalarining ichida katta o’zgarishlar sodir bo’ldi. German jamiyatining tobora ko`proq tabaqalanib borishi – zodagonlarning ajralib chiqishi, ularga qaram bo`lgan kishilarning sonini ko`payishi va xoqozolar bilan bir qatorda, qabilalarning katta – katta ittifoqlarga birlashuv prosessi ham yo’z bermoqda edi. Quyi Reynda hamda Yutlandiya yarim oro’lida anglo–saks qabilalari birlashmasi; Yukori Reynda allemanlar ittifoqi (bunga kvadlar, markomanlar, qisman svevlar kirardi); Yelbada va Yelbaning narigi tomonida langobardlar, vandallar burgundlarning ittifoqlari tashqil topdi. Bundan oldingi bobda gotlarning ikkita ittifoqi – vestgotlar ittifoqi va ostgotlar ittifoqi vujudga kelib, bularning har biri Dunay va Kora dengiz bo’yi rayonida ko`p qabilali davlat tashqil qilinganligi gapirib o’tilgan edi. IV asrning oxirlaridan boshlab va ayniqsa V asrda varvarlar yoppasiga imperiya territoriyasiga qarab yul olib, uni asta–sekin istilo qila boshladilar. To`g`ri, bu istilo qilish qariyb butun bir asrga cho’zildi. Ancha vaqtgacha bu istilochilar rasman imperiyaning “ittifoqchilari” deb qaraldi. Biroq zamondoshlar bu nomga aldanmadi. G’arbiy Rim imperiyasining tobora qo’llab borayotganligi shubxasiz haqikat edi. chunki varvarlar imperiyani istilo yetish bilan bir vaqtda imperiya territoriyasiga o’zlarining butun oilalari, uy anjomlari, sigir – buzoqlari va xoqozolari bilan ko’chib kelib, o’rnashayotgan edilar. Shuning uchun IV asrning oxiri va V asrning hammasini o’z ichiga olgan bu davrni tarixchilari odatda Xalqlarning buyuk ko’chishi davri deb ataydilar. Bu ko’chish imperiya territoriyasiga gotlarning bostirib kirishidan boshlandi, deb xisoblanadi. Ostgotlar va vestgotlarning imperiya bilan totuv yashashlari mumkindek tuyular edi. O’sha vaqtda Yevropaning janubiy – sharqida bu varvarlarning juda keng yer maydonlari bor edi. Vestgotlarda ham, ostgotlarda ham xech qanday «yer kaxatchiligi» yuk edi. To`g`ri, ostgot zodagonlari gox-gox Bolqon yarim oro’liga hujum qilib turar edilar. Lekin ikkinchi tomondan, gotlar Sharqiy Rim imperiyasi bilan tinch savdo aloqalari olib borar edilar. Gotlar xristianlikni sharqiy rimliklardan qabul qilgan edilar. Gotlar O’rtasida xristianlikni targib qilgan kishi yepiskop Ulfila bo’ldi, u injilni va diniy kitoblarni got tiliga tarjima qildi. Ikki davlatning eng kuchli - Ostgotlar davlati bo`lib, u ko`p qabilali ittifoq edi, bu ittifoq o’zining ostgot qabilasidan tashqari, slavyan va sharqiy sarmat qabilalaridan bir qanchasini o’z ichiga oladi va bu davlatga qiro’l Germanarix 50 yil boshchilik qildi (u 375 yilda vafot yetdi) Ostgotlarning o’zlari mahalliy madaniyat ta’siriga anchagina berilib, mahalliy axoli bilan qisman aralashib keta boshlagan edi. Vestgotlarning Dunaydan o`tishi yo’zaki qaraganda aytarli bir narsa emasdek edi. Rimliklarning butun-butun qabilalarini federat qilib qabul qilish xollari ilgari ham bo`lgan edi . Lekin haqikatda etsa, vestgotlarning Bolqon yarim oro’lida paydo bo`lishi katta oqibatlarga olib kelgan edi.Gonoriyning lashkarboshisi Stilixon (aslida varvar edi) dastlabki vaqtda vestgotlarning Italiyaga qilgan hujumini to’xtatib turdi. U xatto Britaniyadagi rim legionlarini (407 yilda) chaqirib keltirdi, legionlarning bu vaqtida Italiyaning o’zida bo`lishi nihoyat darajada zarur edi. Biroq saroy axli O’rtasida fitna natijasida Stilixon tez orada vazifasidan tushirildi va o’ldirildi. Vestgotlar qiro’li Aliarix endi qattiq qarshilikka uchramay, 409 yilda Italiya territoriyasiga kirib boradi. Keyingi yilda Alarix Rimni juda katta talonga soldi. Shu narsa harakterliki, Alerix Rimni qo’llar yordami bilan oldi. Rimda va uning atrofida yashagan 40 mingga yaqin qo’l Alarix tomoniga utdi. Nazorat topshiriqlari: 1. Xalqlarning Buyuk ko’chish davri qaysi asrlarga to`g`ri keladi? 2. Vestgotlar Rimni qachon bosib oldilar? 3. Qiro’l Germanarix necha yil hukmronlik qildi? 4. Feodosiy o’lgandan keyin Rim imperiyasida qanday voqea yo’z berdi? 5. Rim imperiyasining varvarlar tomonidan istilo qilinishining oqibatlari ayting? 6. Nima uchun xalqlarning buyuk ko’chish davri deb ataydilar? 2-asosiy savol: Italiyada bir oz vaqt to`rgandan keyin, vestgotlar Gonoriy xukumati bilan kelishib, Janubiy Galiyaga utdilar va u yerda 419 yili Rim imperiyasi territoriyasida dastlabki varvarlar koro’lligini tuzdilar, uning poytaxti Tulo’za shaxri bo’ldi. Tulo’za qiro’lligi Rim imperatoriga nomigagina qaram xisoblanar edi. Aslida u butunlay mustaqil edi. Galiyaga ko’chib kelganlaridan vesstgotlar juda ko`p yerlarni boshqatdan taksimladilar, Ular mahalliy galliyalik-rimlik qo’ldorlar ixtiyoridagi yerlarning uchdan ikki qismini undagi qo’llar, binolar, qishloq xo’jalik asbob-uskunalari va boshqa narsalari bilan birgalikda musodara qilib, o’zaro bo`lishib oldilar, katta-katta latifundiyalardagi eng yaxshi yerlarni, qo’llarni va asbob-uskunalarni qiro’l bilan zodagonlar oldi. Oddiy vesstgot jangchi dehqonlar o’zlarining oilaviy chek yerlarini - sortes - ya’ni aynan olganda kur’aga (chekiga) chiqkan yerlarni oldilar, bular: xaydaladigan yerlardan, jamoaga qarashli yer-mulklar – o’rmonlar, yaylovlar va boshqalardan iborat edi. Keyincha V asrning oxiri – VI asrning boshlaridan boshlab Vestgotlar koro’lligi Piriney tog’larining narigi tomoniga Ispaniyaga ham yoyildi. Uning poytaxti Toledo shaxriga ko’chirildi. Taxminan, Galliyada vestgtlar o’z davlatini vujudga keltirgan vaqtda, boshqa bir gruppa varvar qabilalari Pireney yarim oro’liga bostiri kirdi. Bular svevlar bilan vandallar edi. Svevlar yarim oro’lning Shimoliy-g’arbiy qismini bosib oldilar, vandallar janubga kirib borib, birmuncha vaqtgacha Gvadiana daryosi janubidagi territoriyada yashadilar. Xozirgi vaqtda ham shu oblast Andalo’ziya deb ataladi (dastlabki vaqtlarda Vandalusiya deb atalar edi). Vandallar bu yerdan koro’l Geyzerix boshchiligida Shimoliy afrikaga hujum qildilar. Vandallar Shimoliy afrika axolisining quyi tabaqalari orasida Rim xukumatining va katta qo’ldorlarning e`tibori yukligidan foydalanib, bu keng territoriyani bosib oldilar va 439 yilda Rim imperiyasi territoriyasida ikkinchi varvar qiro’lligini vujudga keltirdilar, bu davlatning poytaxti qadimgi Korfagen bo’ldi. Vandallar Rim zodagonlarining juda ko`p yerlarini ham musodara qildilar. Lekin ularning o’zlarida ham zodagonlar tezlik bilan tarkib topmoqda edi, bu zodagonlar bosib olingan yerlar, olingan qo’llar va boshqa xil uljalar xisobiga boyib ketdi, vandal zodagonlari Italiyaga qilingan bosqinchilik hujumlari natijasida ayniqsa boyigan edi. 455 yilda vandallar Rimni bosib olib, vestgotlarning 410 yildagi tolon-tarojidan battaroq misli qurilmagan darajada taladilar va vayron qildilar. Vandallar Rimning eng nodir qadimgi yodgorliklarini ayovsiz bo’zib tashladilar. Shu sababli «vandalizm» degan so’z madaniyat yodgorliklarini vaxshiyona vayron qilish timsoli bo`lib qoldi. V asr O’rtalarida 443 yil bilan 457 yil oraligida Rona daryosi xavzasida yana bir varvar qiro’lligi vudjudga keldi, bu qiro’llikning poytaxti Lion shaxri bo’ldi. Bu Burgundiya koro’lligi bo`lib, xajmi jixatidan bir muncha kichiqroq bo`lsada, xozirda Fransiyaning janubi-sharqini, geografik va strategik jixatdan juda muhim va serhosil joyini ishgol qildi. Bu koro’llik vujudga kelishi natijasida imperiyaning Shimoliy Galliya bilan aloqasi uzilib qoldi. Shunday qilib, G’arbiy Rim imperiyasi o’sha vaqtdan boshlab haqikatda birgina Italiyaning o’z doirasi bilan cheklanib qoldi. Burgundlar ham mahalliy galliyalik-rimlik zodagonlarning yerlarini tortib oldilar, lekin bu tortib olish vestgotlar utkazgan musodaraga qaraganda birmuncha xajmda bo’ldi. Burgundlar son jixatidan xiyla oz bo`lib, IV asrda uzoq vaqtgacha yukori Reynda rimliklar bilan yonma-yon yashadilar (ularning o’sha vaqtdagi poytaxti Vorms shaxri edi), ular tez vaqt ichida romanlashib, V asrdayoq lotin tilini, rimliklarning urf-odatlarini va ularning mulqiy munosabatlarini o’zlashtirib oldilar. Biroq, shunga qaramay, Burgundiyaning asosiy axolisini bu yerda o’zlariga chek yerlar olgan varvar dehqonlar tashqil yetar edi. Nazorat topshiriqlari: 1. V-VI asrlarda Rim imperiyasidagi ijtimoiy tuzumini tushuntiring? 2. Vestgotlarning Tulo’za koro’lligi qachon tashqil topdi? 3. Rim imperiyasida dastlabki varvarlar qiro’lligi qachon tashqil topdi? 4. Ikkinchi varvar qiro’lligi qachon vujudga keldi? 5. Uchinchi varvar qiro’lligi qachon vujudga keldi? 3 – savolning bayoni: Atilla o’lgandan keyin imperator saroyidagi (saroy Ravennada edi) fitnalar avj olib ketdi, natijada Ayesiyning o’zi haloq bo’ldi. Ayesiy Rimning so’ngi davrdagi davlat arboblari ichida eng ko’zga ko`ringan kishi edi. imperatorning buyrugi bilan o’ldirilgan Ayesiydan keyin Valentinian III o’zi ham o’ldirildi.. Shundan keyin vandalar (455 y.) hujum qilib, Rimni un turt kun taladilar. Bu hujum imperiyani o’zil-kesil haloq qildi. Italiyani nomigagina taxtga o’tirgan imperatorlar nomidan yollanma varvar drujinalarining boshliklari idora qildi. Shu drujina boshliklaridan biri Odoakr (kichkinagina bir german qabilasining – skerlarning boshligi) 476 yilda Rimning oxirgi imperatori gudak Romul Avgustulni taxtdan tushirib, imperatorlik nishonlarini Konstantinopolga, sharqiy imperatorga yubordi. Shunday qilib, G’arbiy Rim imperiyasi rasmiy jixatdan ham tamom bo’ldi. Uning markazi Parij bo`lgan Shimoliy Galliyadagi qolgan-ko`tgan territoriyasini 10 yildan keyin (486 yilda) frank koro’li Xlodvig bosib oldi. Odoakr davlati yetnik sostavi jixatidan kurama bir davlat edi. Uning qo’l ostida skerlar, gerullar, gotlarning bir qismi, alanlar (Shimoliy Kavkaz qabilasi) va boshqalar bor edi. U Italiya zodagonlari qo’lida yerlarning uchdan bir qismini musodara qilib, o’z tarafdorlariga berdi. Lekin italiyalik-rimlik axolining ichki ishlariga aralashmadi. Odoakrning mavkei umuman mustaxkam emas edi. U, birorta yirik varvar qabilasidan yordam olaman, deb umid qila olmas edi. Odoakr rimlik qo’ldor zodagonlarning yeralarini musodara qilib olganlari uchun ular bilan Odoakr O’rtasidagi munosabat bo’zik edi. Shu bilan birga Konstantinopoldagilar ham unga ishonmas edilar va uning o`rniga o’z kandidatini ostgotlar koro’li Teodorixni tayerlamoqda edilar. Vestgot, Vandal va Burgundiya koro’lliklarining vujudga kelishi bilan g’arbiy rim imperiyasining ahvoli nihoyat darajada mushukllashib qoldi. Bu vaqtda imperiyani idora qilib to`rgan imperator Valentinian III (425-455) sonda bor, salmoqda yuk bir odam edi. Lekin uning ministri (uni tarixchilar ba’zan «so’ngi buyuk rimlik» deb atar edilar (Ayesiy) xiyla romanlashgan) varvarlarning birini ikkinchisiga qarshi ishga solib, imperiyani saqlab qolishga zur berib harakat qildi. V asr O’rtalarida imperiya uchun eng xavfli dushman yuqorida aytib o`tganimiz gunnlar bo’ldi. V asrning dastlabki uchdan bir qismi ichida gunn qabilalari gayratli va shijoatli qiro’l Attila (435-453) qo’l ostida birlashdi. Attilaning poytaxti – Tissa kirgogi xozirgi Vengriya territoriyasida edi. Shu joydan Attila uzoq-uzoq joylarga Bolqon yarim oro’liga, Kichiq Osiyoga, Armeniyaga va xatto Mesopatamiyaga yurishlar qildi. Attila olib borgan urushlar ochiqdan-ochiq bosqinchilik, talonchilik urushlar edi. Unga Vizantiya (Sharqiy Rim) imperatori katta xiroj to`lar edi. Dunay yonida yashovchi ko`pgina slavyan qabilalari gunnlarga qaram edilar. 50-yillarning boshida Attila g’arbga yurish qildi va 451 yili Galliyaga bostirib kirib, bu yerda ko`p Shaharlarni bosib oldi hamda Galliyaning eng muhim strategik punkti bo`lgan Orlean gunnlar tomonidan olindi, lekin Ayesiy Attilaga qarshi varvarlar federasiyasini tuzishga muvaffak bo’ldi va Iattila Orleandan chiqib ketishga majbur qildi. Attila ko`p sonli lashkarlari bilan birgalikda yanada sharqka – orqaga burilib (Sans shaxri orqali) Trua shaxri tomonga qarab yul oldi. Vizantiyaning yordami bilan Teodorix 493 yilda Italiyani bosib oldi va shundan keyin 30 yildan ortiqroq (493-526) – «gotlar va italiyaliklar koro’li» bo`lib hukmronlik qildi. Uning poytaxti Ravenna shaxri edi (ilgari Gonoriydan boshlab Rimning so’ngi imperatorlari shu Shaharda yashagan edilar) Teodorix murakkab ichki va tashqi siyosat yurgazdi. U o’zini varvar koro’lliklarining «kattasi» deb xisoblab, varvar koro’lliklari O’rtasidagi munosabatlarni tartibga solishga harakat qildi. Teodorix Vizantiyaga nisbatan ham mustaqil pozisiya tutdi. Sharqiy rim imperatorlari uning «ko’rnamakligidan» norozi bo`lib, Italiyada imperator hokimiyatining tiklashning yangi rejalarini to’zmoqda edi. Ichki siyosatda Teodorix axolining ikkala yetnik grupasini – rimliklar bilan varvarlarni murosaga keltirishga harakat qildi. U o’z saroyiga Rim olimlari va yozuvchilarni tortdi, ko`p yeski Rim yodgorliklarini tikladi, atrofiga rimliklardan maslaxatchilar tupladi. Teodorix davlatining siyosiy tuzumi Teodorix hukmronligining oxiriga qadar ikki yoqlama bo’ldi. Gotlar rimliklarga kushilmay, alohida vaziyatda yashadilar. Ular o’zlarining german sudi koidalariga muvofik sud qilinar edi. Teodorix vafotidan keyin Ravenna saroyida ikkita grupa bir-biri bilan qattiq kurash olib bordi: bulardan biri-Konstantinopol bilan ittifoq tuzish tarafdori («Rim guruhi»), ikkinchisi – mustaqil siyosat yurgizish va rimlik qo’ldorlarni yanada cheklash tarafdori edi. Imperator Yustinian I zamonida vizantiyaliklar ostgotlar italiyasini istilo yetdilar va butun Appenin yarim oro’lini Vizantiyaga kushib oldilar. Lekin Italiyani Vizantiya osonlik bosib olmadi. Gotlar urushi 20 yildan ortik davom yetdi. Ostgotlar o’zlarini juda qattiq ximoya qildilar. Yangi saylangan ostgot qiro’li Totilla (541-552) Vizantiyaga qarshi kurashga, ostgotlardan tashqari, yozilgan italiyaliklarning bir qismini ham tortdi. Ostgotlar o’zlarini juda qattiq ximoya qildilar. Imperator Yustinian farmonlar chiqarib, Italiyada ilgarigi quldorlik tuzumini tikladi. Totilaning qo’llar va kolonlar to`g`risidagi farmon va xukmlari bekor qilindi. Nazorat topshiriqlar: 1. G’arbiy Rim imperiyasining eng oxirgi imperatori kim? 2. Gotlar urushi necha yil davom yetdi? 3. «Gotlar tarixi»ni kim yozgan? 4. G’arbiy Rim imperiyasining qulashi sabablarini aytib bering? 5. Gotlar urushning maqsad va oqibatlari? 4 – asosiy savolning bayoni: Vizantiyaningn Italiyada hukmronlik qilishi uzoqka bormadi.. 568 yilda Shimoliy Italiyaga yangi varvarlar – langobardlar bostirib kirdilar. Langobardlar oldin Yelbaning chap kirgogida yashagan bo`lib, svev qabilalariga qarindosh edi. Langobardlarning boshligi qiro’l Alboin edi. Yangi davlatning poytaxti Paviya shaxri bo’ldi. Italiyada langobardlarning nomi shu mahalgacha ham saqlanib qolgan-xozirgi Shimoliy Italiya Lombardiya deb ataladi. Langobardlar istilosining o’ziga xos bir qancha xususiyatlari bor edi. Birinchidan, langobardlar Shimoliy va qisman O’rta Italiyani batamom ishgol qildilar, mahalliy qo’ldor zodagonlar bilan xech qanday bitimga kelmadilar. Ular Appenin yarim oro’liga rimliklarning federatlari sifatida emas, balki ularni istilo qiluvchilar sifatida keldilar. Ikkinchidan, langobardlar Rim qo’ldorlarining juda ko`p mol-mulkini musodara qildilar. Masalan, biz yuqorida kurib o`tganimizdek, vestgotlar, ostgotlar yoki uchdan ikki qismini musodara qilgan bo`lsalar, langobardlar etsa, bunga konikmay, badavlat rimliklarning pomestelarini butunlay trtib oldilar. Kpdan-ko`p rimlik qo’ldorlar ko’lga aylantirildi, bir qismi oila a’zolari bilan boshqa mamlakatlarga sotib yuborildi. Langobardlar istilosining uchinchi xususiyati ulardagi ijtimoiy tuzumning o’ziga xos xislatidan kelib chiqdi. Langobardlar Italiyaga kelgan vaqtlarida ularda urugchilik aloqalari birmuncha mustaxkam edi. Ularning Italiyada joylashuvini o’zi ham hali xiyla darajada urugchilik tusida edi. Langobard qiro’lligi bilan bir vaqtda Italiyada VI-VII asrlarda yana bir siyosiy tashqilot-papalik vujudga keldi. Italiyaga langobardlar kelgandan keiyn ham rimlik yepiskoplar – papalar – rasman o’zlarini Sharqiy Rim imperatorlarining oliy hokimiyati qo’l ostida deb xisoblab keldilar. Haqikatda etsa. Konstantinopolga bo`lgan bu qaramlik kundan-kun yuqola bordi. Papalar asta-sekin O’rta Italiyaning mustaqil xukmdorlariga aylana boshladilar. Rimning va Rim oblastining ham diniy, ham dunyoviy hokimi bo`lgan birinchi papa Grigoriy 1 (590-604) bo’ldi. Langobard koro’llari keyincha papa oblastini o’z hokimiyatlariga buysundirishga harakat qildilar, lekin bu harakat natija bermadi. Papalar frank qiro’llaridan iborat ittifoqchilarga ega edilar. VIII asrning yarmida ular shu frank qiro’llarining yordami bilan o’zlarining papa cherkovi davlatini o’zil-kesil tashqil yetdilar, bu davlat ham, shunday qilib, ilgari Rim imperiyasining o’ziga xos bir qoldigi edi. Shunday qilib, G’arbiy Yevropa haritasi yeramizning V va VI asrlari ichida butunlay o’zgarib ketdi. G`oyat katta G’arbiy Rim imperiyasi etsa Vizantiya degan nom bilan yashab keldi, biroq uning sharoitlari va aloqalari boshqacha edi. (U asosan slavyanlar va Sharqiy Osiyo bilan aloqa qildi). Yevropada davlat tuzumi ibtidoiy bo`lgan unlab mayda-mayda varvar qiro’lliklari vujudga keldi. Lekin bu o’zgarish faqat siyosiy o’zgarishlaridangina iborat emas edi. Xalqlarning Buyuk ko’chishi deb atalgan ko’chishning tarixiy ahamiyati uning ijtimoiy natijalaridir. Bu ko’chish-antik quldorlik tuzumining haloq bo`lishi edi. Yuqorida kurib o`tganimizdek, varvarlar imperiyani istilo qilish prosessida Rim jamiyatidagi yozilgan sinflar bilan-qo’llar va kolonlar bilan birgalashib ish kurdilar. Shunday qilib, qo’llar bilan kolonlar quldorlik tuzumini yikitishda bevosita, aktiv ishtroq yetdilar. Ularning ko`pi varvarlar kushini safiga kirdi. Qolganlari etsa xo’jayinlarining qo’lidan ko`plab kochib ketdi, bu vaqtda xo’jayinlar kochoqlarni qaytarib olib kelishdan ojiz edilar. Oqibat-natijada Rim qo’llari va kolonlari dehqonlar ommasiga aylandilar, kelgindi varvar-dehqonlarning bu dehqonlardan farki shu ediki, kelgindilar bularga qaraganda erkinroq va mustaqilroq edilar.Darhaqikat, varvar zodagonlari orasidan chiqkan yangi yer egalari yer olish bilan birga bir necha qo’l ham oz bular edi, chunki o’sha vaqtda quldorlik latifundiyalarida qo’llarning soni umuman juda kamayib ketgan edi; ikkinchidan, yeski xo’jayinlarning. Ya’ni Rim qo’ldorlarining o`rnini olgan yangi xo’jayinlar qo’llarni odatda darxol obroq to`laydigan dehqonlarga aylantirar edilar. Qo’llikning plantatorlar tomonidan qo’llanilgan formasini (yoki kazarma formasini) german zodagonlari ilgari ham xaddan tashqari murakkab va besunakay forma deb xisoblar edilar. Plantatorlardagi qo’llik yangi sharoitga (ko`p qo’llar yaqinda ozod bo`lib ketgan edi, markazlashgan polisiya apparati yuk edi, varvar qiro’lliklarining davlat hokimiyati kuchsiz edi) ayniqsa to`g`ri kelmas edi. Quldorlik hukmronligini yuk qilib tashlagan buyuk o’zgarish natijasida yeskicha, rimcha qo’llik ma’nosidagi qo’lchilik o’zil-kesil yuqoldi. Yeski qo’ldor zodagonlarning yer-mulklari juda ko`p yangi yer egalri O’rtasida bo’linib ketdi. Bu yangi yer egalarining bir qismi yangi, varvar aristoqratlar bo`lib, bular keyingi O’rta asr feodallarining eng yaqin o`tmishdoshlari edilar. Yerlarning bir qismi etsa varvar dehqonlar qo`liga utdi, bu dehqonlar shaxsiy erkinliklarini hali saqlab qolgan va o’zlarining jamoa tartiblarini yangi joyga ko’chirib olib kelgan edilar, bu jamoa tartiblari sinflar paydo bo’lmasdan ilgari urugchilik tuzumi bilan bog’langan edi. Nazorat topshiriqlari: 1. Langobardlar qaysi qabilaga qarindosh bo`lgan? 2. Langobardlarning yangi poytaxtining nomini ko`rsating? 2. Rim oblastining ham diniy, ham dunyoviy hokimi bo`lgan birinchi papa kim? 4. Varvarlar istilolari natijasida qaysi imperiya batamom tugallandi? Download 142.58 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|