2-Mavzu: Gimnastikaning rivojlanish tarixi va gimnastika turlari Reja

Milliy gimnastika tizimlarining vujudga kelishi
Milliy gimnastika tizimlarining yaratilishi XIX asr boshlariga to’g’ri keladi bu ijtimoiy talablar oqibati edi. Urush qilish usullari bir vatda xarakat ilishni buyrularning ani bajarilishini, jang maydonida saflanishlarni va hakozolarni talab qilar edi. Usha vaqt pedagoglari va vrachlariga gimnastika yoshlarni jismoniy tarbiyalashning birdan-bir to’g’ri metodi bo’lib ko’rinlar edi. XIX asrlarning birinchi yarmiga kelib gimnastika taraqiyotida uchta yo’nalish ko’zga tashlana boshladi :
- gigienik yo’nalish ( gimnastika odamning salomatligini mustaxkamlash va jismoniy kuchni rivojlantirish vositasi xisoblanadi) ;
- atletik yo’nalish ( gimnastika murakkab mashqlari shu jumladan gimnastika inshootlarida bajariladigan mashqlarni qo’llanish yo’li bilan odamning xarakat imkoniyatini rivojlantirish vositasi deb xisoblanardi);
- amaliy yo’nalish ( gimnastika urushda uchraydigan turli to’siqlardan oshib o’tishni soldatlarga o’rgatish vositasi deb xisoblanardi ).
Nemis gimnastikka tizimi Napoleon ko’shinlar Prussiyani egallab turgan davrda tarkib topa boshladi. Fit Yan (1778-1852) gimnastikadan mamlakatni bosqinchilardan ozod qilish maqsadida yoshlarga xarbiy tayyorgarlik berish uchun foydalanishiga intildi. Gimnastika inshootidagi mashqlar va xarbiy o’yinlar bu tizimning asosini tashkil qilar edi.
A.Shpiss ( 1810-1858) nemislar turnirini maktabda o’qitishga moslashtirdi va dars sxemasini tuzib chiqdi. Birok bu bolalar tashabbusini bulib qo’yar, ularning individual qobiliyatlarining o’sishiga xalaqit berar, eng muximi, o’sha vaqtdagi tibbiy va pedagogik fanlardagi ko’pgina fikirlarga to’g’ri kelmas edi. Ana shu kamchiliklar juda ko’p e’tirozlarga sabab bo’ldi. Bular orasida eng asosli e’tirozlardan biri P.F. Lesgaftning e’tirozlari edi.


Shved gimnastika tizimi
Shved gimnastika tizimi nemis gimnastikasi bilan ketma-ket paydo bo’lgan. Unda gigiena yo’nalishi yaxshi ishlab chiqilgan edi. P.Ling ( 1776-1839) gimnastikani XIX asrning birinchi yarmida Daniyada o’rgana boshladi. O’sha vaqtlarda gimnastika yoyilganligi jixatidan Daniya g’arbiy evropadagi ilg’or mamlakatlardan biri edi. 1813 yilda P. Lingning tashabbusi bilan Stokgolmda maxsus institut ochildi. P.Ling u erda o’zining jismoniy tarbiya metod va vositalarini qo’lladi. U kishi badaniy mustaxkamlaydigan va komol toptiradigan mashqlardan foydalanish kerak deb xisoblanardi. Ammo u gimnastikani pedagogik axamiyatini xisobga olmagan edi. Uning o’g’li Ya.Ling ( 1800-1886 yillar) otasi boshlagan ishni davom etirib dars sxemasini ishlab chiqdi. Shved gimnastika darsi ka’tiy tartibda biri-ketin keladigan 16-qismdan iborat sxemaga binoan tuzilgan edi.
Fransuz gimnastika tizimi asosan xarbiy amaliy yo’nalishida bo’lib shved tizimi bilan deyarli bir vatqda shakillandi. Franstiyada gimnastika tizimini yaratgan kishi Amoros (1770-1848 yillar) bo’ldi. U A.V Suvorovning xarbiy jismoniy tayyorlov tizimi bilan tanish bo’lib bundan o’z tizimini yaratishda foydalandi. Xayotda va xarbiy jarayonida zarur bo’lgan ko’nikmalar orttirishga yordam beradigan mashqlar to’siqlar qo’yilgan ochiq joyda yurish va yugurish, asloxa-anjomlar bilan turli xolatlarda sakrash, yukni yoki yaradorni joydan-joyga ko’tarib o’tish suzish va shuni, kurash tutish uloqtirish , o’q otish, qilichbozlik va chavandozlik mashqlarini u eng yaxshi mashqlar deb xisoblar edi.
Dars vaqtida Amoros muayan sxemaga rioya kilmagan. U ko’yidagi umumiy prinsiplarni belgilab olgan edi xolos: mashqlar shug’ullanuvchilarga tushunarli va mumkin qadar sodda bo’lishi kerak bo’lgan.
Ularni birin-ketin engildan qiyincha, soddadan murakkabga o’ta borib bajarish kerak bo’lgan.
Mashg’ulotlarda o’quvchilarning individual xususiyatlari xisobga olinishi kerak bo’lgan Franstuz gimnastikasi mashqlari rus armiyasida qo’llanilar edi.