2-mavzu. Jag‘li va konusli maydalagichlar reja

(71) formula orqali hisoblangan elektrodvigatel quvvati
	(71) formulaorqaliquvvathisoblanganda,kvt				2	t	mut.
MaydalagichningmodeliV×L,mm		O‘rnatilganelektrodvigatelquvvati,kvt	Eng qulayyurishkattaligi,m	Valningaylanishsoni,sek	Maydon, LN, m	Tavsiyaetiladigantuzatishkoeffitsienti,A	Mutanosiblikkoeffitsienti,k
400×600	33,2	28	0,015	5,0	0,51	0,845	1,0
600×900	111,0	75	0,02	4,6	1,375	0,676	0,805
900×1200	164,0	100	0,03	2,83	2,20	0,607	0,720
1200×1500	292,0	160	0,036	2,25	4,13	0,549	0,653
1500×2100	488,0	250	0,045	1,67	7,50	0,512	0,603

Ko‘rib chiqishimiz natijasida, elektrodvigatel quvvatini aniqlash uchun ma’lum bo‘lgan formulaga ko‘ra xulosaga kelsak, hozircha (48) formula ko‘proq maqbul, (48) formula bilan hisoblangan o‘rnatilgan elektrodvigatel quvvatlarining va quvvatlarining bir-biridan farqi (54) va (71) formulalar bilan taqqoslanganda eng kichik ko‘rinadi.

Yirik maydalagich uchun dastlabki quvvatni hisoblash uchun quyidagi formulani ishlatish mumkin.


N = AV / 120 kvt , (72)
bu yerda: A – maydalagichning og‘zi uzunligi, sm;

• 
  – maydalagichning og‘zi eni, sm.
  

72. 
    formula bo‘yicha hisoblar shuni ko‘rsatadiki, bu holda kichik o‘lchamli maydalagich uchun mutanosiblik koeffitsientini k_mut. kiritish zarur. O‘rta va yirik maydalagichlar uchun (72) formula qoniqarli natijani beradi.
    

Jag‘li maydalagichning qismlarida paydo bo‘ladigan kuchlanishni aniqlash va mustahkamligini hisoblash
Maydalagichning oddiy harakatlanuvchi jag‘i mexanizmlari qismlarining kuchlanishini hisoblash uchun dastlabki qiymatlar sifatida formula bilan aniqlanadigan unga mutanosiblik koeffitsienti k_mut. kiritilganligi bo‘yicha elektrodvigatel quvvatini qabul qilamiz. Shatunda bo‘ladigan kuchlanishni aniqlashdan boshlaymiz (5-rasm, a chizma). Shatunni joylashtirishda pastki holatdan yuqoridagi harakatlanuvchi jag‘lar harakatlanmaydiganga qinlashadi. Shu paytda noldan eng katta qiymatgacha kattalashganda jag‘lar harakatlanishining qarshiligi sodir bo‘ladi (bo‘laklarning maydalanishidagi qarshiligi). Taxminan hisoblash mumkinki, kuchlanishning R o‘zgarishi to‘g‘ri chiziq qonuni bo‘yicha bo‘ladi. Unda:

• 
  = R_engkat. + 0 / 2 · s₁ dj, (73)
  

bu yerda: A – maydalashda sarflanadigan ish;

s1 – jag‘ning qo‘shimcha kuch o‘rniga o‘tab bo‘lgan yo‘li Rengkat..
a) b)




5-rasm. Maydalagichning qismlarida paydo bo‘ladigan kuchlanishni aniqlash chizmasi
Oldin s₁=(0,57÷0,60)s_n deb ko‘rsatilgan edi, unda

• 
  = R_engkat. / 2·(0,57÷0,60)s_n dj, (74)
  

bu yerda: s_n – jag‘ning gorizontal yurishidagi yuk tushish tirqishi, m.
Elektrodvigatel quvvatini N_dv. bilib, A qiymatni topamiz:


A = N_dv.η / n dj, (75)

bu yerda: η – maydalagichning foydali ish koeffitsienti, η =0,85.

14. 
    – ekssentrik valning aylanish soni, ayl/sek;
    

N_dv. – elektrodvigatel quvvati, vt.

74. 
    formula asosida quyidagini olamiz:
    

R_engkat. = 2A cos α / 0,585 s_n n, (76)
bu yerda: cos α / 0,585 s_n – jag‘larning kuch harakati R yo‘nalishi bo‘yicha yurishi.

76. 
    formulaga (75) formuladagi A qiymatni qo‘ysak, quyidagini aniqlaymiz:
    

R_engkat. = 2 N_dv.η cos α / n·0,585 s_n = 3,42 N_dv.η cos α / n·s_n n, (77) bu yerda: s_n – jag‘ning gorizontal yurishidagi yuk tushish tirqishi, m;

• 
  – qamrash burchagi, α =20⁰.
  

Harakati tirgovich plita bo‘yicha (5-rasm, a chizmaga qarang) kuch berish T_engkat., maksimal siqilgan vaqtda quyidagiga teng bo‘ladi:

T_engkat. = R_engkat. h / sin ßL , (78)

bu yerda: L – 2,7 V (yuklanadigan tirqish eni), N = 1,7 V;

• 
  – tirgovich plita va shatun orasidagi burchak; ß = 80⁰; sin ß=0,985 deb qabul qilinadi, unda:
  

Tengkat. = 0,64·Rengkat. , (79)

Shatunga harakatlanadigan kuch berishni Q orqali belgilaymiz. Kuch berish Q xuddi ezish qarshiligi R_T singari noldan eng katta qiymatgacha o‘zgarishi bo‘ladi, o‘shanda uning o‘rtacha qiymati Q_o‘r. quyidagiga teng bo‘ladi:

Qo‘r. = Qengkat. + 0 / 2 = Qengkat. / 2 n, (80)
Bir marotaba ekssentrik valning aylanishida bajariladigan kuch Q_o‘r. ishi, quyidagiga teng bo‘ladi:

• 
  = Q_o‘r.·2e dj , (81)
  

bu yerda: ye – valning ekssentrisiteti, m.

Qaerdan Q_o‘r. = A/2e n, (82)

75. 
    formuladagi A qiymatiga qo‘ysak, quyidagini olamiz:
    

Q_o‘r. = N_dv.η /2e n n, (83)

[(83) formuladagi N_dv. – vt da, ye – m da, n – ayl/sek da]. Shatunda eng katta kuchlanish qiymati quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Q_engkat. = 2 Q_o‘r. = N_dv.η / ye n n, (84)

Shuningdek, shatunni sinishidan uzoqlashish maqsadida har xil qattiq narsalarni (singan po‘lat buyumlar, ekskavator tishlari va h.k.) tushishida hisoblangan eng katta kuchlanish Q_engkat. qiymatini 30-50% dan katta deb qabul qilish tavsiya etiladi. Murakkab harakatlanuvchi jag‘li maydalagichda kuchlanish taqsimlanishi 5-rasm, b da ko‘rsatilgan.

73. 
    va (75) formulalarga asosan maydalashning eng katta kuchlanishi qiymati quyidagiga teng bo‘ladi:
    

R_engkat. = 2 N_dv.η / n s₁ n, (85)

bu yerda: s₁ – jag‘ning qo‘shimcha kuch o‘rniga o‘tab bo‘lgan yo‘li R_engkat. taxminan

0,5 s_n , m (s_n – jag‘ning yurishidagi yuk tushish tirqishi) ga teng:
R_engkat. = N_dv. / n s_n· η cos α n, (86)
[n – ayl/sek va s_n – m da].

5-rasm, b ga asosan α₁ = α bo‘lganda, quyidagiga ega bo‘lamiz:

R = T sin (α + ß)	n,	(87)
R = T cos (α + ß)	n,	(88)

bu yerda: ß – tirgovich plita va gorizontal yassilik orasidagi burchak, ß = 25⁰.

Keyingi aniqlaymiz:


R engkat. = Rengkat.h / L (89)

89. 
    formuladagi R o‘rniga (88) formuladagi uning qiymatini qo‘ysak, quyidagini olamiz:
    

T_engkat. = R_engkat.h / L cos (α + ß) n. (90)
Misol. Jag‘li maydalagichning oddiy harakatlanuvchi jag‘ o‘lchamlari 1500×2100 mm mexanizmlari qismlarining kuchlanish qiymatini aniqlash. Avval belgilangan ediki, ushbu maydalagichning elektrodvigatel quvvati kvt, ekssentrik valning aylanish soni n=1,67 ayl/sek, jag‘ning yurishidagi yuk tushish tirqishi s_n =0,03 m, jag‘lar orasidagi burchak α=20⁰ ga teng.

77. 
    formulaga muvofiq,
    

R_engkat. = 3,42·250·10³·0,65·0,94 / 1,67·0,03 = 13,6 Mn yoki 1360 t.

Tirgovich plitaning kuchlanishi

T_engkat.=0,64 , R_engkat.=8,73 Mn=873 t.

Shatunning kuchlanishi

Q_engkat. =250·0,85·10³/ 0,03·1,67=4,23 Mn=423 t.

Ushbu maydalagich uchun quyidagi raqamlarni kiritamiz:

R_engkat.=1350 t, Q_engkat.=480 t, ya’ni yuqorida hisoblanganga juda o‘xshash.


Maxovikni hisoblash. Jag‘li maydalagich davriy harakatlanuvchan (yarim yurishi ishchi, yarmi yuksiz) mashina hisoblanadi. Qachonki yarmi yuksiz vaqtda, energiya faqat zararli qarshiliklarga sarflanishi yo‘qotiladi va dvigatelning quvvati to‘liq ishlatilmaydi, shunday qilib dvigatel zaxira quvvatiga ega bo‘ladi. Ushbu maydalagichning quvvatini ishlatish uchun maxoviklar bilan ta’minlanadi. Uning qo‘llanilishi shundan iboratki, yarmi yuksiz yurishi vaqtida kinetik energiyani yig‘adi va uni ishchi yurishi vaqtida yetkazib beradi. Shuningdek, ishchi yurishi oxirida burchak tezligi ω_mak. dan boshlang‘ich ishchi yurishi ω_min. gacha o‘zgaradi. Burchak tezligi tebranishida ishchi yurishi chegaralanadi. Shunday qilib, notekis darajadagi yurishning nomlanishi δ, quyidagiga teng:

δ = ωmak. – ωmin. / ωo‘r.	(91)
bu yerda: ωo‘r. – o‘rtacha qamrash burchagi,
ωo‘r. = ωmak.+ωmin. / 2	(92)

Maxovik orqali to‘plangan energiya shunday qilib, quyidagicha aniqlanadi:

E = I ω^2mak. / 2 – I ω^2min. / 2 = I ·ω^2mak. – ω^2min. / 2	dj, (93)
E = I / 2·(ωmak.+ωmin.) · (ω mak. – ωmin.) dj,	(94)

91. 
    va (92) formulalarni hisoblab, quyidagini olamiz:
    

E = I ω^2o‘r. δ = I (2πn)^2 δ =4 I π^2n^2 δ dj,	(95)
I = E / 4 π^2n^2 δ .(96)

Nazariy mexanikadan ma’lumki,

I = mR² = mD²/4 kgm², (97)

bu yerda: I – maxovikning bir lahzadagi inersiyasi, kgm²;

13. 
    – maxovik massasi, kg;
    

18. 
    – maxovik radiusi, m.
    

97. 
    formuladan quyidagini olamiz:
    

mD² = 4 I kgm², (98)
mD² ko‘paytmasi bir pastdagi lahza deb ataladi.

98. 
    formuladagi I o‘rniga uning (96) formuladagi qiymatini qo‘ysak, quyidagini olamiz:
    

mD^2 = 4E / 4 π^2n^2 δ = E / π^2n^2 δ .

(99)

Maxovik orqali to‘planadigan energiya kattaligini, maydalashning yarim ishiga teng deb (75) formulaga asosan qabul qilish kerak, shunda:

E = A / 2 = N_dv.·η / 2 n dj, (100)

Aniqlangan qiymatni (98) formulaga qo‘ysak, quyidagini olamiz:

mD^2= Ndv.·η / 2 π^2n^2 δ .

(101)

Maydalagich mashinasi uchun notekis daraja 0,01–0,03 oralig‘ida qabul qilinadi.

Misol. Maydalagich uchun maxovik massasini aniqlash, agarda elektrodvigatel quvvati N_dv.=75·10³ vt, maydalagichning foydali ish koeffitsienti η=0,85, ekssentrik valning aylanish soni n=4,58 ayl/sek, notekis darajadagi yurish δ=0,02 bo‘lsa:


mD²=75·10³·0,85 / 2 π²·96,1·0,02=1655 kgm².
Maydalagich uchun maxovik diametri 1,525 m ga teng. Maxovikning massasi quyidagicha tashkil etadi:
m=1655 / 1,525²=715 kg.
Gupchak massasi m₁=1,2 kg va kegay massasi m=855 kg e’tiborga olinganda.