2-мавзу. Жойлардаги чизиқларни орентирлаш Режа: Годезик ориентирлаш тушунчаси Меридианлар яқинлашиш бурчаги

4.Йўналиш ориентирлаш бурчаклари орасидаги боғланиш

1 – шаклда ОС йўналиш азимути – А; шу йўналиш дирекцион бурчаги – агар, γ меридианлар яқинлашиш бурчаги бўлса, у ҳолда

Агар ОС йўналиш азимути А, шу йўналишнинг магнит азимути М_А, магнит стрелкасининг оғиши- бўлса, (2.1-шакл) унда

5.Румблар
Румб — меридианнинг шимолий ёки жанубий томони билан чизиқ йўналиши орасидаги бурчак бўлиб, у 0° дан 90° гача ҳисобланади. Румб магнит меридианидан бошланиб ҳисобланса —магнит румби, географик меридиандан бошлаб ҳисобланса — ҳақиқий румб, абсцисса ўқидан бошлаб ҳисобланганда эса—дирекцион румб дейилади.
Румб шимол ва жанубдан шарқ ва ғарбга томон 0° дан 90° гача ҳисобланиши сабабли, унинг қайси чоракда эканлигини ифодалаш учун румб қийматига йўналиш жойлашган чорак номи қўшиб айтилади. Агар йўналиш биринчи чоракда бўлса, румб номи шимоли-шарқий (ШШқ), иккинчи чоракда бўлса, -жануби-шарқий (ЖШқ), учинчи чоракда бўлганда, жануби-ғарбий (ЖҒ), тўртинчи чоракда бўлганда шимоли-ғарбий (ШҒ) дейилади.
Румблар ва дирекцион бурчаклар орасидаги боғланиш 4 – шаклда, биридан-бирига ўтиш формулалари 1-жадвалда келтирилган.
1-жадвал
Дирекцион ва румб бурчаклари орасидаги боғланиш формулалари

Чораклар №	Дирекцион бурчакни ўзгариш интервали	Румб номи	Дирекцион бурчак ва румб орасидаги боғланиш	Координата орттирмаларининг ишоралари
				∆X	∆Y
I		ШШҚ		+	+
II		ЖШҚ		-	+
III		ЖҒ		-	-
IV		ШҚ		+	-

6.Дирекцион бурчак билан румб орасидаги муносабат
4-шакл
Йўналишнинг дирекцион бурчаги маълум бўлганда румбини, румби маълум бўлганда эса дирекцион бурчагини топиш мумкин. Масалан 17 шаклда дирекцион бурчак билан румбнинг бир-бирига муносабати берилган; йўналишларнинг дирекцион бурчаклари маълум бўлганда бу шаклдан фойдаланиб румбни қуйидаги формулалар ёрдамида аниқлаш мумкин
I чоракда Шшқ r қ a
II чоракда Жшқ r қ 180° - a
III чоракда Ж/ r қ a - 180°
IV чоракда Ш/ r қ 360° - a
Йўналишларнинг румби маълум бўлса, дирекцион бурчакни қуйидаги формулаларда аниқлаш мумкин:
I чоракда Шшқ a қ r
II чоракда Жшқ a қ 180° - r
III чоракда Ж/ a қ 180° Қ r
IV чоракда Ш/ a қ 360° - r
Йўналишнинг азимути маълум бўлганда унинг румбини, румби маълум бўлганда эса азимутини шу формулалар ёрдамида аниқлаш мумкин. Бунда формулалардаги дирекцион бурчак (a) ўрнига азимут (А) қўйилади, холос.

Ўз-ўзини текшириш учун саволлар:

1. 
   Жойдаги чизиқни (йўналишни) ориентирлаш деганда нимани тушунасиз?
   
2. 
   Дирекцион бурчакни таърифлаб беринг.
   
3. 
   Румб деганда нимани тушинасиз, чизиб, тушинтириб беринг.
   
4. 
   Дирекцион ва румб бурчаклари орасидаги боғланиш формулаларини ёзинг.
   
5. 
   Меридианлар яқинлашишини тушунтириб беринг.
   
6. 
   Магнит стрелкасининг оғишини тушинтириб беринг.
   
7. 
   Меридианлар яқинлашиш қиймати қандай топилади?
   
8. 
   Магнит стрелкасининг оғишини қаердан билсак бўлади?