2-mavzu: Kompyuter tarmoqlari va ularning turlari Kirish. Tarmoqlar – maqsad va vazifalar Ma’lumotlarni uzatish. Tarmoq turlari

Daraja 7. Ilovalar darajasi. 

 

Daraja  1  ni  apparatli  ta’minotdan  ajratib  bo‘lmaydi,  garchi  aslida  apparatli  ta’minot  bunga  taaluqli 

emas.  

Huddi shunga o‘xshab daraja 7 o‘zini tugadi, faqat amaliy dasturlarga aks etadi. Bu darajani vazifasi 

oddiy bayon qilish emas, chunki har xil ilovalarga mutloqo har xil funksiyalar ishlatiladi.  

Ilovalar  darajasi  (ingl.  Application  Layer)  tez-tez  ishlatiladigan  ilovalar  iхtiyorigа  protokollarni  taqdim 

etadi va har xil tizimlarda ilovalarni kutiladigan axvolini ta’minlaydi. Protokol degan tushuncha bu yerda hal 

qiluvchi rol o‘ynaydi.  

Masalan, davlat vizit protokoli ertalabki birinchi uchrashuvdan boshlab va ujin bilan tamom bo‘ladigan 

harakatlar  qanday  tарtibdа  bo‘lib  o‘tishini  aniq  ifodalaydi.  o‘xshash  protokollarni  biz  pastroq  bo‘lgan 

darajalarda ham uchratganmiz, lekin unda ular faqatgina ma’lumotlar paketlarini uzatish kafolatiga javob 

berardi. Ilovalar darajasida bizlarni alohida ma’lumotlar paketlari qiziqtirmaydi, Bu yerda gap katta birlik 

xajmlari  to‘g‘risida  ketyapti,  ular  ilovaga  qarab  o‘zgarishi  mumkin.  Taqqoslash  uchun  davlat  vizitiga 

qaytamiz: xukumatining yuqori vakilini uchrashuv vaqtida qo‘lini qisiladi, ikki davlat bayroqlari shamolda 

xilpillab  turadi.  Agar  biz  boshqa  kompyuterda  qabul  qilayotganda  “Xush  kelibsiz”  xabarni  olsak  va  bu 

bizning terminalda xushmuomala va informativ shaklida yozilgan bo‘lsa yomon bo‘lmas edi. O‘zidan-o‘zi 

ma’lumki,  begona  tizim  shu  momenta  qanday  terminal  turini  biz  ishlatishimizni  bila  olmaydi,  ular  esa 

minglab  bor!  Va  har  bir  terminal  boshqaradigan  simvollarining  o‘zining  shaxsiy  paketlarini  ishlatadi. 

”Xush kelibsiz” degan xabar bizning ekranda to‘la tartibsizlikni keltirib chiqaradi, agar u faqat bizning 

terminal uchun maxsus hisoblangan bo‘lmasa. 

Bu ilovalar darajasining masalalariga ham taaluqli. 

Davpat viziti vaqtida muhim muommolar muhokama qilinadi. Ma’lum bir axborotni so‘rab olish kerak, 

boshqasi bilan bo‘lishish kerak. Masalan, elektron xat xam ma’lum bir axborotga ega, u siz E – Mail to‘liq 

bo‘lmaydi,  masalan,  mavzu,  jo‘natuvchi  va  qabul  qiluvchini  adreslari,  shuningdek  oxirini  belgisi,  u  siz 

mаtn  qayerda  tamom  bo‘lishini  tushinib  bo‘lmaydi.  Ilovadan  ilovaga  erkin  o‘zgarishi  mumkin  bo‘lgan 

---

protokol qismlari daraja 7. bilan o‘rnatiladi.  

OSI mоdеlidаn tashqari 1980 y fevralda qabul qilingan IEEE Project SO2 modeli ham bor, uning OSI 

modelini  takomillashgan,  rivojlangan  va  aniqlangan  sifatida  ko‘rish  mumkin.  Bu  model  bilan 

ifodalanadigan standartlar (802 – spetsifikatsiyasi deb nomlanadigan) o‘n ikki xilga bo‘linadi, har biriga 

o‘zining raqami berilgan. 



 802.1 – tarmoqlarni birlashtirish. 



 802.2 – mantiqli aloqani boshqarish. 



 802.3 – CSMA / CD kirish usuli bilan va (Ethernet) “Shina” topologiyasi bilan lokal tarmog‘i. 



 802.4 – “Shina”topologiyasi va markerli kira olish bilan lokal tarmog‘i. 



 802.5 – “Halqa” topologiyasi va markerli kiра olish bilan Lokal tarmog‘i.       



 802.6 - shahar tarmog‘i (Metropolitan Area Network, MAN).   



 802.7 – Keng ommaviy eshittirish texnologiya. 



 802.8 – optoto‘qimali texnologiya.   



 802.9 – nutq va ma’lumotlar uzatish imkoniyatli integrallashgan tarmoqlar. 



 02.10 – tarmoqlar xavfsizligi. 



 802.11 – simsiz tarmoq. 



 802.12 – ustunlik qiladigan (muhim) so‘rovlarga va “yulduz” topologiyasi (100 VB – Any LAN) ga 

kirish boshqarishini markazlashtirilgan lokal tаrmоqi.  



  802.3,  802.4,  802.5, 802.12,  standartlari  OSI  аndоzаli  modelini  MAS  tagidagi  darajasini ikkinchi 

(kanalli)  darajaga  to‘g‘ri  keladi.  Boshqa  802  spetsifikatsiyalari  tarmoqlarning  umumiy  masalalarini  hal 

etadi.     

Kompyuterli  tarmoqlar  soxasida  standartlashtirish  bilan  shug‘ullanadigan  tashkilotlar  6-jadvalda 

keltirilgan.  

6-jadval 

Tashkilot 

statusi 

qisqartrilgan 

nomi 

To‘liq nomi 

Inglizcha 

Ruscha 

Xalqaro 

CCITT/MKK

TT ITU (1993 

yildan) 

International 

Telegrap 

and 

Telephone. 

Consultative 

Commitell 

International 

Telecommunicatio

n Union-Telecom 

Telefon  va  telegraf 

bo‘yicha 

Xalqaro 

maslaxatchi 

qo‘mitalar. Xalqaro 

Telekommunikatsi

yalar  birlashmasi  – 

Telekom 

Xalqaro 

ISO MOS 

International 

Organization 

for 

Standartization 

Xalqaro 

standartlashtirish 

tashkiloti 

Xalqaro 

ESMA 

European 

Computer 

Manufactures 

Association 

Yevropa 

ishlab 

chiqaruvchilar 

assotsiatsiyasi 

Xalqaro 

ETSI 

European 

Telecommunicatio

ns 

Standard 

Institute 

Telekommunikatsi

yalar 

sohasidagi 

Yevropa standartlar 

instituti 

Milliy 

(AQSH) 

IEEE 

Institute 

of 

Electronic 

and 

Electrical 

Engineers 

Elektronika 

va 

radioelektronika 

muhandislar 

instituti 

Milliy 

(AQSH) 

EIA 

AHSI 

Electronic 

Industries 

Associatin 

Elektron 

sanoati 

assotsiatsiyasi 

Milliy 

(AQSH) 

 

American  National 

Standards Institute 

Standartlar 

Amerika 

Milliy 

instituti 

Milliy 

(AQSH) 

TIA 

Telecommunica-

tion  Industry  of 

America 

Amerikaning 

telekommunikat-

sion industriyasi 

 

---

Standartlarni belgilashga misollari 7-jadvalda keltirilgan. 

 

7-jadval