2-mavzu: qadimgi dunyo axloqshunosligi. O’rta asr mutafakkirlarining axloqiy qarashlari

2-Mavzu: ESTETIK TAFAKKUR TARAQQIYOTINING ASOSIY BOSQICHLARI (Qadimgi dunyo, O’rta asr, Yangi va Eng Yangi davr estetikasi)

• Reja:
• 1 . Qadimgi dunyoning estetik ta’limotlari.
• 2.O’rta asrlar Musulmon Sharqi estetikasi.
• 3.Olmon mumtoz va Ovro’pa mamlakatlari estetikasi.
• 4.Turkiston ma’rifatchi- jadidlarining estetik qarashlari.
• 5. Yangi va eng yangi davr estetikasi.

Qadimgi dunyoning mumtoz nafosatshunosligi.

• Suqrot (miloddan avvalgi 469-399-yillar).
• Aflotun (milodgacha 427-347). Uning estetika borasidagi fikr-mulohazalari asosan “Ion”, “Fedr”, “Bazm”, “Qonunlar”, “Davlat”singari asarlarida o’z ifodasini topgan.

• Arastu (milodgacha 384-322). Uning asosan “Xitoba” (“Ritorika”), “Siyosat”, ayniqsa “She”ruyat san’ati” (“Poetika”) asarlarida estetika muammolari o’rtaga tashlangan.

Orta asrlar Musulmon Sharqi estetikasi.

• Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn O’zluq ibn Tarxon Forobiy
• Abu Homid Muhammad ibn Muhammad al-G’azzoliy
• Nizomiddin Mir Alisher Navoiy
• Van Vey
• Tan Syanszu
• Lyu Yuy

Olmon mumtoz va Ovro’pa mamlakatlari estetikasi

• Immanuluil Kant (Kant 1724-1804) U olomon mumtoz estetikasining ibtidosida buyuk faylasuf bo’lib, “Go’zallik va ulug’vorlik tuyg’ulari ustidan kuzatishlar” (1764),” Sof aqlning tanqidi” (1781), “Amaliy aqlning tanqidi” (1788), “Muhokama qobiliyatining tanqidi” (1796) sarlarida nafosatshunoslik muammolariga maxsus to’xtaladi.
• Fridrix Shiller (Schiller / 1759-1805). Bu davrning eng zabardast va o’ziga xos nafosatshunoslaridan biri buyuk olmon shoiri va dramaturgi.

• Fridrix Vilxelm Yozef Shelling ( Schelling / 1175-1854). Uning “San’at falsafasi”, “Resi”, “Tasviriy san’atning tabiatga munosabati” singari asarlarida nafosatshunoslik muammolari ko’tarilgan.
• Georg Vilxelm Fridrix Xegel (Hegel /1770-1831). Olmon mumtoz estetikasidagi eng e’tiborli faylasuf, nafosat falsafasi borasida uning “Estetika” deb nomlangan ko’p jildlik ma’ruzalari mashhur.

• Artur Sopenhauer (

• Artur Sopenhauer (Schopenhauer 1788-1860). Noratsionallik yo’nalishining dastlabki yirik namoyandalaridan biri
• Fridrix Nisshe (Nietzsche 1844-1900). U Shopenhauerning shogirdi bo’lib,uning estetik qarashlari nihoyatda o’ziga xos.

Rus mumtoz estetikasi.

• Vladimir Sergeevich Solovyov (1853-1900). Rus mumtoz tafakkuruning yetakchi vakillaridan biri, Nitsshening zamondoshi,shoir ilohiyotchi, faylasuf.
• Lev Nikolayevich Tolstoy (1828-1910). L. Tolstoy san’atning mohiyatini aniq – ravshan ifodalashga yo’l ochish uchun “hamma narsani chalkashtirib yuboradigan go’zallik tushunchasini” bir chetga surib qo’yishni taklif etadi.

Turkiston ma’rifatchi-jadidlarining estetik qarashlari

• Anbar Otin (1870-1906). Uning ijodida san’atning ijtimoiylik mohiyati birinchi o’ringa chiqadi.
• Abdurauf Fitrat (1898-1938). Avvalo shuni aytish kerakki, '' Adabiyot qoidalari’’da mualif nafaqat adabiyot nazariyotchisi sifatida, balki keng quvvai hofizali nafosatshunos tarzida maydonga chiqadi.

• Abdurauf Fitrat (1898-1938).

• Abdulhamid Chulpon (1898 – 1938 ) . Uning go’zallik haqidagi tushunchasi o’ziga xos, asosan u shoir she’rlarida “go’zal” so’zi orqali aks etadi.

Yangi va eng yangi davr estetikasidagi asosiy yunalishlar.

• Ruhiy tahlil estetikasini yo’nalishi. Zigmund Froyd -Froyd ilgari surgan g’oyalar san’at taraqqiyotiga, nafosatshunoslik ilmiga katta ta’sir ko’rsatadi.
• Sartr estetikasi ko’proq amaliy tabiatga ega; unda muayyan tizim yo’q, lekin asosiy estetik go’yalar va tamoyillarni ko’rish qiyin emas. U o’zining ‘adabiyot nima?” risolasida zamonaviy jamiyatdagi San’atkor mavqei haqida fikr yuritib, ‘Nimani yozish kerak?” degan savolni o’rtagatashlaydi.