2-mavzu. Qurilishda va mebellar ishlab chiqarishda tabiiy holida yoki qayta ishlangan holida qo‘llaniladigan smolalarni o‘rganish Poliefirli smolalarning xossalari va ulardan olinadigan buyum va detallar

Polibutadienli smolalar. Polibutadienli smolalar - bu Yuqori molekulyar uglevodorodli termoreaktiv smolalardir. Ularning elektrik xususiyatlari Yuqori darajada, kimyoviy ta`sirlarga chidamliligi yaxshi, issiqlik ta`siriga yetarli darajada chidamli, namni kam shimadi va initsiatorlar ishtirokdia tezda qotadi. Polibutadienli smolalar xususiyatlarini bu darajada yaxshiligi ularni turli xil maqsadlarda ishlatishga imkon beradi. Polibutadienli smolalardan asosan qoplamalar, yelimlar va elektroizolyatsion kompaundlar tayyorlashda foydalaniladi. 1955 yilda «Buton» nomli polibutadienli smola ishlab chiqarilgan. Keyingi yillada «Nisso-RV», «Dienit», «Rikon» kabi smolalar ishlab chiqarilmoqda.
Epoksid smolalarning xossalari va ularning qo`llanilish sohalari. Epoksidli smolalar-makromolekulasida epoksid guruhi bo’lgan sintetik smolalardir. Epixlorgidrinning fenollar, aminlar va boshqa moddalar bilan o’zaro ta`sirlashishidan hosil bo’ladi. Epoksidli smolalar ishqorlar, Yuvuvchi moddalar, oksidlovchilar va ko’pgina anorganik kislotalar ta`siriga chidamli, Yuqori mustahkamlikka, yaxshi elektroizolyatsiya xossalariga ega, kam kirishadi, yaxshi yopishadi. Epoksidli smolalar ko’pchilik tolasimon kompozitlar uchun eng yaxshi bog’lovchi materiallardan biridir. Turli xil kompozitsion materiallar va konstruktsion detallar ishlab chiqarishda epoksid smolalardan keng foydalaniladi. Ulardan germetiklovchi kompaundlar, press-kukunlar va yelimlar tayyorlashda ham foydalaniladi. Ta`mirlash korxonalarida detallarni tiklashda ko’pincha epoksid smolalardan foydalaniladi. Ularni xona haroratida uzoq muddat saqlash mumkin. Suyuq smolaga qotirgich (u qo’shilganda polimer qotadi) va plastik xossalar beruvchi moddalar (plastifikatorlar) qo’shiladi. Q`orishmalar 150-200 g dan qilib tayyorlanadi. Ularni tayyorlangandan keyin 20-30 minut ichida ishlatib Yuborish kerak. Epoksid smolalar bir-biridan molekulyar tuzilishi, massasi bilan, ular asosida tayyorlangan tarkiblar esa to’ldirgichlarning turi hamda miqdori bilan farq qiladi. Bir-biriga yaxshi moslangan metall sirtlarini biriktirish uchun to’ldirgichsiz tarkiblardan foydalanish mumkin. Agar cho’yan yoki po’lat buyumlardagi darzlarni ta`mirlash zarur bo’lsa, to’ldirgich sifatida temir kukunini yoki tsement qo’shilgan epoksidli smoladan foydalanish lozim. Alyuminiy detallarni ta`mirlashda alyuminiy to’ldirgichli smolalar ishlatiladi. Ularni qizdirmasdan sovuq holatda ta`mirlash ham mumkin, lekin tarkib darzni yaxshi to’ldirishi va unga ilashishi uchun, smola surtishdan oldin detalni 60-80 0S gacha qizdirish tavsiya etiladi. Yuqori mustahkamlikka erishish uchun ta`mirlashni Yuqori haroratda o’tkazish zarur. Ta`mirlangan joy qotgandan so’ng unga mexanik ishlov beriladi. Dala sharoitida epoksid smolalar asosida ta`mirlash uchun material va asboblar to’plami (aptechkalar) ishlab chiqarilgan. Tarkibdan ozgina miqdorda (1-5 g) tayyorlash uchun idishlarga solingan smolalardan foydalanish mumkin. To’plamda bunday idishdan ikkita bo’ladi, birida smola, plastifikator va to’ldirgich, boshqasida esa qotirgich bo’ladi.
Yupqa listlardan ishlangan detallar (radiatorlar, yonilg’i baklari, kuzov paneli)dagi darz va g’ovaklarni ta`mirlashda tarkib sirtiga 1,5-2 mm qalinlikda surtiladi yoki shisha to’qima yopishtiriladi. Qatlamning qirralari chiqib turmasligi va qalinlashgan joylari bo’lmasligi kerak. Eng ko’p uchraydigan nuqsonlarga dvigatellar bloki va kallagidagi darzlar kiradi. Ularni tiklashning eng ko’p tarqalgan usullaridan biri darzlarni epoksid smola bilan to’ldirishdir. Bunda to’ldirgich sifatida tsement yoki marshallit ishlatiladi. Darzning uchlari parmalanadi (teshikning diametri taxminan 3 mm), shundan so’ng darz ketgan joyda 6-8 mm kenglikda ariqcha o’yiladi. Ariqchaning chuqurligi devor qalinligining yarmisidan oshmasligi kerak, ariiqcha va unga tegib turuvchi sirt yaxshilanib tozalanadi, atseton yoki boshqa erituvchi bilan moysizlantiriladi, hamda sirtdan 2-3 mm chiqib turuvchi valiklar hosil bo’ladigan darajada tarkib quyiladi.
Devorning orqa tomoniga ham o’tgan darzlarning pastki tomoniga qog’oz yopishtiriladi. Keng teshilgan joylar armaturalangan epoksid smola bilan berkitiladi: bunda avval tarkib surtiladi, so’ngra gazlamadan yamoq qo’yilib, ustidan yana smola surtiladi (yamoq bir oz quritilgan smolaga shunday yopishtirilishi kerakki, tozalangan tomonida bo’sh joylar qoladigan bo’lsin). Dvigatellar porshenidagi darzlar va kuyishdagi nuqsonlarni ta`mirlashda avval sirtga Yupqa qilib to’ldirgichsiz polimer qatlami, so’ngra asosiy tarkib surtiladi. Porshen bir sutka davomida xona haroratida quritiladi, shundan keyin tiklangan joyga qum qog’oz yoki egov yordamida ishlov beriladi. Teshilgan joylar shisha to’qimalar yoki metall ustquymalar bilan berkitiladi.
Agar detalning sirti murakkab bo’lsa, teshik konturi bo’ylab teshiklar parmalash maqsadga muvofiqdir. Tozalangan Yumshoq simdan to’r yasalib, unga bir necha qatlam qilib shisha to’qima yotqiziladi. Germetik birikmalar hosil qilish uchun (ayniqsa, yonilg’i baklarida) nuqtali payvandlash jarayoni metall listlar chokiga epoksid smola to’ldirish bilan birga bajariladi. yelim boltli va yelim parchin mixli birikmalar yaratilgan. Bunda mustahkamlik va germetiklikni oshirish uchun pastlik choklar qilinadi.