2-Mavzu. Quyosh radiatsiyasining tarqalishi va uni o‘lchash usullari. Reja: Quyosh radiatsiyasining tarqalishi

Quyosh radisiyasining intensivligi va uni qayd qilish metodlari. Quyosh nurlari yutilishi bilan bir qatorda yana bir qismi atmosferada tarqalib ham ketadi. Atmosferadagi havo molekulalari, chang va suv zarrachalari quyosh nurlarining atmosferada tarqalishiga sabab bo’ladi. Yorug’likning tarqalishi natijasida yerga radiatsiya kamroq tushadi. Nurlarining tarqalishi zarrachalarning kattaligiga bog’liqdir. Agar zarrachaning kattaligi yorug’likning to’lqin uzunligidan kichik bo’lsa, yorug’likning tarqalishi to’lqin uzunligining to’rtinchi darajasiga teskari proporsional bo’ladi:

(3.12)

Bu yyerda P-tarqalish intensivligi

- yorug’likning to’lqin uzunligi

A- zarrachalarning o’lchamiga bog’liq bo’lgan doimiy son

Demak, yorug’likning to’lqin uzunligi qancha kichik bo’lsa, tarqalishi shuncha ko’p bo’ladi. Shuning uchun ham to’lqin uzunligi kichikroq bo’lgan ko’k nurlar qizil nurlarga qaraganda atmosferada ko’proq tarqaladi. Agar atmosfera fakat ko’k nurlarnigina tarqatsa, kunduzi soyadagi hamma narsa ko’k rangda ko’ringan bo’lar edi. Lekin atmosferadagi kattaroq zarrachalar quyosh spektridagi uzunroq to’lqinli qizil, sariq nurlarni ham tarqatadi. Natijada hamma tarqalgan nurlar qo’shilib, oq nur ta’sirini hosil qiladi. Quyosh nurlarining atmosferada tarqalishi natijasida quyosh chiqishidan oldin tong yorug’ligi va quyosh botishidan keyin oqshom yorug’liklari o’simliklar hayotida muhim rol o’ynaydi. Ular sutkaning yorug’ qismini uzaytiradi. O’simliklarda fotosintez jarayoni shu tarqalgan nurlar yordamida ham sodir bo’lishi mumkin. Osmonda bulut bo’lmasa, yer yuziga quyoshning to’g’ri nurlari ham, tarqalgan nurlari ham tushadi. Yer yuziga tushgan to’g’ri va tarqalgan radiatsiyani birgalikda yig’indi radiatsiya deyiladi:

Q=S+D (3.13)

Bu yyerda: Q- yig’indi radiatsiya.

S- yer yuziga to’g’ri tushgan radiatsiya.

D –tarqalgan radiatsiya.