2-mavzu. Raqamli turizm va elektron biznes Reja: Elektron biznesning an`anaviy biznes shaklidan farqi

2-mavzu. Raqamli turizm va elektron biznes
Reja:
1. Elektron biznesning an`anaviy biznes shaklidan farqi.
2. Elektron bozorning an`anaviy bozordan farqlari.
3. Elektron biznes yuritishning andozalari.


Elektron biznesning an`anaviy biznes shaklidan farqi.
An`anaviy va elekton biznes ko`rinishlari o`zaro munosabatlarining sxemasi qanday? Elektron biznes rivojlanishining boshlang`ich bosqichlarida “on-layn rejimiga chiqish” korxonaning o`z web-saytini ishga tushurishini bildirgan. Lekin ko`p o`tmay korxonalar saytini shunchaki ishga tushirish internet tarmog`ida korxonaning marketing strategiyalari va tashkiliy omillarni hisobga olmasdan samarali bo`lmasligini tez orada tushundilar. Bunday omillardan an`anaviy va elektron ko`rinishlari o`zaro munosabatlari muhimlaridan biri hisoblanadi (rasm 1.4).
Bu rasmdan ko`rinadiki, an`anaviy va elektron biznesko`rinishlarining o`zaro munosabatlari odamlarga, tizimlarga, resurslarga va mijozlarga nisbatan har xil talablarni nazarda tutadi. Biznesning yetakchi holatiga odamlar, resurslar, tizimlar va mijozlar moslashuvi natijalarini o`lchovchi mosvositalar yo`q bo`lgan holda strategik maqsadlarga erishish mumkin emas. Elektron biznes an`anaviy biznesdan mustaqil ravishda mavjud bo`lgan alohida biznesko`rinishiga aylanganda o`zgacha yondashuv talab qiladi. Masalan, tovarlarni an`anaviy zanjir ishtirokchilari (distribyutor va ommaviy sotuvchilar) orqali sotadigan ishlab chiqaruvchi birdan ularni tarmoq orqali to`g`ridan-to`g`ri taklif qilishga qaror qiladi. Tashkilot an`anaviy zanjir ishtirokchilarining salbiy(negativ) reaksiyasini chetda qoldirib, taqsimlashning odatiy jarayonini saqlab qolgan holda tashkilot mijozlarga yangi usulda xizmat kursata olmaydi. Elektron biznesstrategiyasining samarali ishlashiga imkon beradigan tizimlarni ko`rib chiqish, yaratish va ularni an`anaviy operatorlar bilan bog`lash zarur. Agar bu tizimlarni birlashtirilmasa, ishni olibborishning ikkala usuli (an`anaviy va elektron) katta zarar ko`rishi mumkin.An`anaviy biznes - korxona tovarlar ishlab chiqaradi va ularni an`anaviy kanallar orqali sotadi.Bir qismi elektron biznesdagi an`anaviy biznes. Masalan, do`konlarda savdo vatarmoqda kataloglar taklifi.Qandaydir darajada tarmoqqa integrastiyalashgan an`anaviy biznes. Masalan, distribyutorlar orqali savdo, ba`zi ta`minotchilar Extranet orqali bog`langan. Intensiv integrashtirilgan elektron faoliyatli an`anaviy biznes. Masalan, distribyutorlar orqali savdo vatarmoq - barcha ta`minotchilar Extranet orqali ulangan.An`anaviy biznes elektron biznesga aylanadi: tovarlar, xizmatlar elektron usulda yetkaziladi.
Elektron magazinlarda savdo jarayonini tashkil etish an`anaviy tushunchadagi savdodagidan farq qiladi. Elektron savdo va oddiy savdo jarayonlarining asosiy farqli tomonlarini quyidagicha tasniflash mumkin:

1. 
   Xaridorlarni jalb qilish usuliga ko`ra. Magazinga xaridorlarni jalb qilish usuli juda katta ahamiyatga ega. An`anaviy tushunchadagi savdoda ushbu jarayonni 4 bosqichda izohlash mumkin;
   

• 
  xaridorlarni reklama yordamida jalb qilish. Bu yerda asosiy omil magazinning qayerda joylashganligidir;
  
• 
  savdo peshtaxtalari va magazinga kirish joyining chiroyli qilinganligi; bu bosqichga alohida e`tibor qaratiladi;
  
• 
  Magazinga kirgan xaridorni, savdo zalining ichki qismini did bi­lan yasatish va qulay tashkil qilish bilan, o`ziga jalb qilish;
  
• 
  Xaridorning o`ziga zarur bo`lgan tovarni tanlashi, sotuvchi yordamida tovarni qancha oddiy va tez tanlashi, xaridorga kelgusi xaridlar uchun qaror qabul qilishi yoki qilmasligiga shunchalik bog`liq.
  

Elektron magazinda yuqorida sanab o`tilgan bosqichlar umuman boshqacha tarzda yo`lga qo`yilgan. Elektron vitrina (peshtaxta) va ma­gazinga kirish birgalikda tashkil qilingan. Barcha reklama ma`lumotlari elektron magazinning peshtaxtasida joylashtirilgan. Bunda xaridorga ke- rakli tovarni qayerdan va qanday olishi to`g`risida sodda va lo`nda ko`rsatilgan ma`lumotlar bo`lishi zarur.

2. 
   Xaridorlarga psixologik ta`sir qilish usuli bilan. Elektron sav­do tizimida sotuvchilar xaridorlarga psixologik ta`sir qilish imkoniyatidan mahrumdir. Xaridorga o`zining chiroyi va respektabelligini namoyish qilish bilan ta`sir qilish bundan mustasno.
   
3. 
   Tovar haqida ma`lumot berish usuli bilan. Oddiy savdo jara­yonida tovar bilan tanishuvni bevosita amalga oshirish mumkin. Elek­tron magazinda esa bunday tanishuv xaridorlarning tovar haqidagi ma`­lumotlarni diqqat bilan o`rganishlari va uning ko`rsatilgan sifatlarining naqadar to`g`ri ekanligiga e`tibor berishlarini talab etadi.
   
4. 
   Xarid qilish usuli bilan. Oddiy savdo jarayonida tovarni sotib olish bevosita yuz beradi. Elektron magazinda xarid jarayonida esa, xaridor buyurtmani Internet orqali ro`yxatdan o`tish va rasmiylashtirish or- qali amalga oshiradi.
   
5. 
   Savdoni tashkillashtirishda xarajatlar darajasiga ko`ra. Elek­tron magazin orqali savdo va xizmat ko`rsatishda, magazin binosi, ombor va idora, shu bilan birga, boshqa savdo uskunalari talab etilmaydi. Dunyoda umuman savdo do`konlariga ega bo`lmagan va o`z tovarlarini faqat elektron magazin orqali amalga oshiradigan kompaniyalar talaygina topiladi (www.virtualvin.com, www.amazon.com). Bunday turdagi savdoni tashkillashtirish reklama va chakana savdo rastalarini saqlab turishga ketadigan xarajatlarni qisqartiradi. Amalda mahsulot ulgurji narxlarda, lekin chakana ravishda sotiladi (20-30 foiz arzonlashtirilgan holda).
   
6. 
   Magazinlarga tashrif buyurishning soddaligiga ko`ra. Kerakli mahsulotni qidirishda o`nlab elektron magazinlarga kirish, shuncha sondagi savdo magazinlarni mashinada aylanib chiqish yoki ularga qo`ng`iroq qilishdan ko`ra ancha qulay.
   
7. 
   Kira olish darajasiga ko`ra. Har qanday elektron magazinga xaridorlar dunyoning deyarli har qanday nuqtasidan kira olishlari mum­kin. Shuning uchun ham sayohat yoki xizmat safarlari vaqtida zaruriy tovarlarni tanlash imkoniyati cheklanmagan. Bunday magazinlar kecha-yu kunduz ochiq bo`lib, oddiy magazinlarga o`xshab xaridorlar tiqilinch bo`lmaydi. Xaridor o`zi uchun qulay bo`lgan vaqtda xarid qilish imkoniyatiga ega.
   
8. 
   Xizmat ko`rsatish sifatiga ko`ra. Oddiy magazinda kerakli to­var haqida batafsil ma`lumot olish uchun sotuvchiga murojaat qilishga to`g`ri keladi. Bu holda, tovarni tanlash sotuvchining omilkorlik daraja­siga, shu bilan birga, uning xaridor uchun vaqt sarflay olishiga bog`liq. Yaxshi tashkil qilingan elektron magazin har bir tovar uchun keng ma`nodagi ma`lumotlarni yo`lga qo`yilganligini ta`minlash bilan birga, to­var haqida maslahat olish uchun sotuvchining qo`li bo`shashini kutishi shart emas.
   
9. 
   Bozorga chiqish muddatiga ko`ra. Shaxsiy “firma” elektron magazinini tashkil qilishga oddiy, an`anaviy magazin tashkil qilishdan ko`ra ancha oz vaqt ketadi. Bunda ishlab chiqaruvchi firma o`z mahsu- lotiga narxni o`zi belgilashi va nazorat qilishi mumkin. Vositachilar ishtirok etmaydigan bu munosabat jarayonida, firma o`z tovarlarini sotishdan yanada ko`proq daromad ko`radi.
   
10. 
    Tovarlar xilma-xilligiga ko`ra. An`anaviy magazinlarda, qoidaga ko`ra, tovar turlari chegaralangan. Shuning uchun ham, xaridor o`ziga kerakli molni topish uchun shu turdagi bir necha magazinlarga borishiga to`g`ri keladi. Agar zaruriy tovar bir elektron magazinda bo`l- masa, boshqasidan qidirish imkoniyati bor. Bundan tashqari, ishlab chiqaruvchining rasmiy web-saytiga to`g`ridan to`g`ri murojaat qilish ham mumkin. Shuning uchun ham, har doim eng yaxshi yoki minimal narxdagi tovarni tanlash mumkin.