2-мавзу. ?рта Осие инсоният цивилизациясининг

TAYaNCh TUShUNChALAR
Markazga karamlik, xarbiy kommunizm, industriyalashtirish, jamoalashtirish. Sanatining yangi soh’olari, yangi erlar uzlashtirilishi - ekologik fojia, shaklan milliy mazmunan sotsialistlik madaniyat shiori milliylikning poymol qilinishi.


ADABİETLAR
. Karimov İ.A. Uzbekistonning uz istiqlol va taraqqiet yuli T., 
. Karimov İ.A. Barkamol davlat orzusi T., 
. Ozbekiston Respublikasi Entsiklopediya. T., 
. Tuxliev N. Uzbekiston iqtisodieti (savallar va javoblar) T., 
. Ozbekiston yangi tarixi  t. T., ­
. Ozbekiston tarixi. T.2003,2006
-mavzu. Mustabid sovet tuzumining Ozbekistonda yuritgan qatag’onlik siesati
Reja
. - yillarda mustabid sovet tuzimining Ozbekistonda yuritgan qatag’onlik siesati
2. 4- yillarda zielilarning taqib qilinishi
3. 60- -yillarda qatag’onlikning yana da kuchayshi va uning oqibatlari

Turkiston xalqlarining mustabid Sovet xokimiyatining shovinistlik siesatiga karshi yuritgan istiqlolchilik kurashi markaziy organlarni Turkistonda tashkiliy jixatdan bazi uzgartirishlarni amalga oshirishga majbu kildi.  yil aprel oyida turkiston Avtonom Sovet Sotsialistlik Respublikasi tuzilib, u RSFSR tarkibiga kushtildi.

Uzbekiston va Qoraqalpog’iston Sovetlar davrida markazga buysinuvchi xam olie etkazib beradigan mustamlaka ulka bulib qoldi. -yillarning -yarmida bir butun Turkiston parchalanib kizil imperiyasining mamuriy-xududiy qismiga oylantirildi. Oktyabr tuntarishidan keyingi dastlabki kunlarda bolsheviklar mah’alliy ulkalar xalklariga kupdan kup vadolar bergan bulsolarda, aslida bularning h’ammasi kuruk tashvikot bulib qog’oz yuzida qoldi. Xalklarimiz uz takdirini uzi belgilash xukukidan maxrum etildilar.
Sovetlar rasman milliy respublikalari tashkil etgan bulsalar da, amalga imperiyani saqlab qoldilar.
 yillarda sobiq SSSR da totalitar (mustabid) va avtoritar tizim shakllandi.
Totalitar yani mustabid tizim deganga mamuriy-buyruqbozlikka asoslangan boshqaruv uslubi, yagona partiyaning xukmronligi, ah’olining h’okimiyatdan, h’okimiyatning esa ah’olidan yiroqlashuvu, siesiy faoliyatinig taqiqlanish, konunlarning oeq osti kilinishi, targ’ib kiluvchi organlarning mavjudligi va shaxsning siesiy jih’atdan xukuksizligi tushuniladi.
Avtoritlar suzining manosi h’am shunga yakin bulib davlatni boshqarishda yagona bir kishining xukmronligi, ah’oli ustidan chegarasiz nazorat va zuravonlikning mavjudligi ijtimoyi xaetining siesatlashuvi tushuniladi.
Turkistondagi rah’bar xodimlar, xususan T.riskulov (Turkiston MİK raisi) boschiligidagi milliy kommunichtlar, turkiston mustaqilligi va uning uz takdirini uzi belgilashdek demokratik tamoyillar uchun kurash boshladilar.
T.Risqulov ulkada ulug’ davlatchilik shovinizmi, burjua millatchiligi yuzaga kalaetganligi tug’risidagi masalalarni kutarib chiqdilar. F.Xudaev partiya ichidagi toxat qilib bulmas xalatlarni kursatib utdi. Ushbu vatanparvarlarning chiqishlari, keyinchalik ularni jismoniy yuq kilishda ayblov uchun asos buldi.
Turkistonning sotsial-iqtisodiy rivojlanishi borasida bildirilgan muqobil fikr mualliflari millatchilikda ayblandilar. ayni shu damlarda Uzbekistonning ilg’or, xurfikrli farzandlari inog’olovchilik  lar guruh’i, qosilmovchilik kalbi guruh’bozlikda va davlatga karshi millatchilikda ayblanib qatag’on kilindilar.  yillarning oxiriga kelib respublikada mustabid tuzum uzini tuliq avj oldi.
 yilda mashh’ur jadidchi, marifatparvor Munavvarqori Abdurashidxonov boshliq eMilliy istiqlol tashkiloti azolarini qamoqqa olingan  azosida  tasi otildi, qolg’anlari ah’loq tuzatish lagerlariga junatildi.
 yilda davlat Banki mamuriyatida utkazilgan tozolash vaqtida qator rah’bar xodimlar qamoqqa olindilar. Uzbekiston SSR sudi raisi Sudulla Kosimovning eqosimovchilik deb nomlangan ishini qurib chiqish boshlandi. Bu jaraenlarning moh’iyati kuzga kuringan siesiy arboblarni tugatishga qaratilgan edi.
 yillarning boshi dindor va etiqodli kishilarga nisbatan zuravonlik siesiy qattag’onlikning chuqqisi buldi.
Juda katta mikdordagi islom, xristian, budda diniga taalukli asarlar yuq qilindi. Bu davrda Uzbekistondagi dindorlar, ulamolarning asosiy qismi qamoq lagerlariga junatildi. Utmishda nafoqat diniy rusumlar ado etadigan, balqi madaniyat, fan, tarbiya, sanat markazi xalqning kup arslik merosining saklovchisi bulgan mechit va madrasalarning deyarli barchasi epib, kuyildi, ayrimlari buzib tashlandi.
Butun respublikaning xaeti markazning qattiq nazorati ostiga utdi. partiya direktivalaridan h’ar qanday chekinish kontrrevolyutsion, siesiy muxolifat deb bah’olandi.
Milliy madaniyat  yillarda qattiq fojiaga uchradi. İnson h’aq-xuquqlarining paymol kilinishi kuchaydi. Abdulla Kodiriy, Chulpon, Fitrat, Shokir Sulaymon, Zie Said, Elbek, Batu, Kasim Sorokin kabi millatning etuk zielilari qatag’on qilindi va xalkimiz ularning asorlarini ukishdan uzoq vaqt maxrum buldi.
 - yillar oxirlarida fan va madaniyat VKP (b) MK ning  yil eZvezda va eleningrad jurnallari h’aqidagi kurorlari qatag’onlar yangi tulkinining g’oyaviy asosi bulib xizmat qildi.
Ezuvchi va shoirlarning asarlarida urta asr va inkilobgacha bulgan davrdagi xalq tarixini, madaniyatini badiyiy tasvirlash - utmishni kumsash, ideallashtirish utmishni kumsash, ideallarshtirish deb ayblandi va ularga millatchi degan tamg’alar epishtirildi. Shu kabilga Oybek, Abdulla Kah’h’or, Mirtemir, Shayxzoda va boshqa uzbek ezuvchilari qoralandi.
 yilda Maksud Shayxzoda. shukrulla Yusupov, Gulom Alimov va boshqa bir qator ijodkorlar antisovet millatchilik faoliyati da ayblanib kamoqqa olindilar va  yillik amoq jazosiga xukm kilindilar. Shu yillari jamiyatshunos olimlardan bir guruxi, chunonchi, faylasuf V.Zoh’idov, iqtisodchi A.aminovlar panturkizini tashviqot kilishda va burjua millatchilikda ayblanib takib qilindi.
Qatag’on kilingan sanat, fan va madaniyat arboblari mustabid tuzum davrida h’aq-xukuksizlik kurboni buldilar.
 yillarning urtalariga kelib qatag’onlik tulkiniga nafaqat ijob ah’li, balki xujalik xodimlari va davlat arboblari h’am tartildi.
Uzbekistonda konunchilik va xukikiy tartiblarni tiklash, partiya davlat organlarini kadrlar bilan mustaxkamlash degan niqoblar bilan markazdan katta vakolatga ega bulgan masul xodimlarning desant guruxlari kela boshladi.
Uydirma, tuqib chikarilgan paxta ishi va uzbeklar ishi deb ishlarga siesiy tus berildi. Oqibatda gueki butun Uzbekiston jinoyatchilar makoniga aylanib kolgandek tasavvur uyg’otishga xarakat kilindi.
Uzbekiston Respublikasi mustakillikka erishganday sung paxta ishi katta kurib chiqildi va manglab begunoh’ kishilar oqlandilar. Uz navbatida Uzbekistonning moh’ir, Sh.R. Rashidovning pok nomi tiklandi. Shuningdek, mexnatkash uzbek h’alqning yuzi erug’ ekanligi asoslandi.