2-мавзу. ?рта Осие инсоният цивилизациясининг

TAYaNCh TUShUNChALAR
Manaviy meros, madaniy taraqqiet, Oltin meros jamg’armasi, Manaviyat va tarifat markazi, Milliy kadriyatlarning tiklanishi, Milliy istiqlol mafkursai, milliy g’oya, talim-tarbiya tizimi.


ADABİETLAR
1. Karimov İ.A. Uzbekistonning uz istiqlol va taraqqiet yuli. T, 1992
2. Karimov İ.A. Uzbekiston XXI asr busagasida. Xavfsizlikka tah’did, barqarorlik shartlari va taraqqiet kafolatlari. T, 1997.
3. Karimov İ.A. Barkamol avlod Uzbekiston taraqqietining poydevori T, 1997
4. Karimov İ.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni millat qilishga xizmat etsin. T. 1998
5.Ozbekiston tarixi.T.2003,2006
6-mavzu Ozbekiston va jah’on h’amjamiyati
Reja
. Ozbekistonning geografik-siesiy imkoniyatlari. Uning Markaziy Osie davlatlari urtasida tutkan urni.
. Ozbekistonning jah’on h’amjamiyatiga qushilishi va chet davlatlar bilan h’amkorligi.
3. Ozbekiston Respublikasining xalqaro munosabatlari

XX asrning oxirgi un yilligida h’alqaro munosabatlarining rivojlanishida g’oyat muh’im vokealar sodir buldi. Sotsialistlik sistema parchalanib Evropaning qator mamlakatlari mustabid tizim zulmidan kutilib demokratik rivojlanish yuliga utdi. Sobiq SSSR urnida mustaqil davlatlar paydo bulib ular jah’on xam jamiyatiga bevosita kushilib h’alqaro munosabatlarning aloh’ida subektlariga aynaldilar.

 yilda SSSR tarqalib ketgach jah’on rivojlanishida yangi murakkab bir davr yuzaga keldi.
Birinchidan, davlatlararo munosabatlar tizimidagi muvozanat buzildi. Jah’onda siesiy-iqtisodiy bulinish ruy berdi. kuchlar markazi ilgacha asosan ikki joyda tuplangan, dune ikki kutbli bulgan bulsa, endi vaziyat uzgardi, dune kup kutbli bulib qoldi, nazorat kilish kiyinlashdi.
İkkinchilan, jah’on mamlakatlari urtasida ijtimoyi-iqtisodiy tengsizlik va ziddiyatlar yanada usdi.
Uchinchidan jaxonning kupgina mamlakatlarida ijtimoyi osoyishtalikka qarshi xavf-xatarlar usib borayapti.
Boy va kambag’allar urtasida mulkiy tafovutning kuchayishmi, ishsizlikning, kashshoqlikning avj olishi, bir qator mintaqolarda milliy-etnik va diniy nizolarning kelib chiqishi ekstremizm va fundamentalizm kabi ilatlarning kuchayishi ijtimoyi-siesiy barkarorlikka futur etkazuvchi omillar xisoblanadi.
Tortinchidan yadro urushi xavfi acha kamaygan bulsa xam xali ommaviy kirgin kuroliginig kup miqdorda saqlanaetganligi va bunday kurolga ega bulaetgan davlatlar safining ortib borishi, shuningdek ekologik muammolarning kuchayishi xam jah’on tarakkietiga salbiy tasir kursatmoqda.
Uzbekistonning jah’on xamjamiyatiga munosib urin egallashi uchun asosiy shart-sharoitlar bu uning jug’rofiy-siesiy jah’atdan qulay mintaqada ekanligidir.
Birinchidan, Uzbekiston markaziy Osie mantaqasining transport, boy xamda mustaqil energetika omillari markazida joylashgan.
İkkinchidan, Uzbekiston qulay tabiiy-iqlim sharoitiga ega. Bizda kadimiy deh’konchilik madaniyati va boy mineral-xamashe resurslari bor.
Uchinchidan davlatimiz nafokat uzini uzi taminlaydigan, balki chetga chiqarishga. İqtisodietning asosi bulmish muh’im tarmoqlarga ega.
Turtinchidan Uzbekistonning insoniyat tsivilizatsiyasida salmoqli urni bor. Yurtimiz manaviy serosga boy.
Shu bilan birga Uzbekistonning jah’on xamjamiyatiga kushilib mustaqil rivojlanigshida salbiy tasir kursatuvchi qator kiyinchiliklar xam mavjud. Bular kuyidagilar
Birinchidan, jug’rofiy-strategik tarafdan olib qarasaq, Markaziy Osieda kommunikatsiyalar nomaqbul rivoj topgani va uning tarmoqlari acha buzilganligini kuramiz.
ikkinchidan, markaziy Osieda suv resurslari cheklangan va Oral dengizi bilan bog’liq ekologik faloqat tasiri seziladi.
Uchinchidan, mantaqada xavfsizlik tizimi aloh’ida etiborni taqozo etadi. Bu erda atrofdagi kuchli davlatlar va siesiy kuchlar markazlarining bir-biriga mos kelmaydigan tasir etish istaklari borligini xam xisobga olmasdan bulmaydi.
Uzbekiston mustaqillikka erishgandan keyingi yutuqlardan muh’imi, uning jah’on xamjamiyatidan munosib urin olganidir.
 yil  avgusta Oliy Kengash VI sessiyasida kabul kilingan Mustaqillik xakidagi Baenotda Uzbekistonning tashqi siesatdagi yuli oniq qilib belgilangan edi. Jumladan unda Xalqaro xamjamiyatning tula xuquqli azosi bulgan Uzbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarda mustaqil davlat, xalqaro xuquq subekti sifatida qatnashadi, uning maqsablari mustah’kam tinchlik, kurolsizlanish, uz xududini kurol yarog’lardan xoli qilish, yadroviy kurolni va boshka ommaviy kirg’in kurollarini yuqotish, suveren davlatlar urtasidagi nizo va ziddiyatlarni h’al etishda kuch ishlatish va taziyiqqa yul kuymaslikdan ibarot - deb qayd qilindi.
Prezident İ.Karimov uzining Uzbekistonning uz istiklol va taraqiet yuli kitobida mamlakatimizning mustaqil tashqi siesatini nazariy va amaliy jih’atdan asoslab berdi. Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining  moddasida mamlakatimiz tashqi siesatining qoidalari konunlashtirildi. Bu koidolar Uzbekiston Respublikasi tashqi siesiy faoliyatining asosiy tamoyillari tug’risidagi Chet el investitsiyalari tug’risidagi, jiy investorlar va investitsiyalarga kafolat berish tug’risidagi, Tashki iqtisodiy faoliyat tug’risidagi xujjatlarda uz ifodasini topdi.
Uzbekiston Prezidenti İ.karimovning birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining  () va -yubiley ( sessiyalaridagi nutqlarida mustaqil Uzbekiston tashqi siesatining bosh iunalishlari belgilab berildi.
Uzbekiston xukumati respublika tashqi siesatining asosiy tamoyillari kuyidagilardan iborat

• 
  mafkuraviy karashlardan katiy nazar xamkorlik uchun ochilik, umuminsoniy kadriyatlarga, tinchlik va xavfsizlikni saklashga sodiqlik
  
• 
  davlatning suveren tengligi va chegaralar daxlsizligini xurmat qilish
  
• 
  boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik
  
• 
  nizolarni tinch yul bilan h’al qilish
  
• 
  kuch ishlatmaslik va kuch bilan tah’did kilmaslik
  
• 
  ichki milliy konunlar va xuquqiy normalardan xalqaro xukukning umum etirof etilgan qoidolari va normalarining ustuvorligi
  
• 
  davlatning, xalqning oliy manfaatlari, farovonlik va xavfsizligini taminlash maqsadida ittifoqlar tuzish, xal dustliklarga kirish va ulardan ajralib chiqish
  
• 
  tajovuzkor xarbiy bloklar va uyushmalarga kirmaslik
  
• 
  davlatlararo alokalarda teng xukukning va uzaro manfaatdorlik, davlat milliy manfaatlarining ustunligi
  
• 
  tashqi alokalarni xam ikki tamonlama, xam kup tomonlama kelishuvlar asosida rivojlantirish, bir davlat bilan yakinlashish h’isobiga boshqasidan uzoqlashmaslik.
  

 yil  martda Uzbekiston Respublikasi uz tarixida birinchi bor xalqaro xamjamiyatning teng xukukli subekti sifatida Birlashgan Millatlar Tashkiloti azoligiga qabul qilindi.  yil fevral oyida Toshkentda BMT vakolatxonasi tasis etilib, ish boshladi.
Bugungi kunda BTM ning Uzbekistondagi vakolatxonasi respublikada BTM ning taraqqiet Dasturi, Sanoat taraqqieti dasturi. Jah’on sog’likni saqlash tashkiloti, narkotiklarni nazorat qilish buyicha Dastur, Bolalar jamg’armasi singari ixtisoslashgan muassalarni uz tarkibiga birlashtirishga muvaffaq buldi.
Uzbekiston  yil fevral oyida duneda tanslikni mustaxkamlash, inson xukuklarini h’imoya qilish buyicha katta tadbirlarni amalga oshiraetgan mufuzli xalqaro tashkilot - Evropada Xavfsizlik va Xamkorlik Tashkilotiga (EXHT) azo bulib kirdi.
Uzbekiston Respublikasi bir qator ixtisoslashgan nufuzli xalqaro iqtisodiy, ilmiy-texnika va madaniy tashkilotlar Jah’on iqtisodiy xamkorlik tashkiloti, Jah’on Banki, Xalqaro valyuta jamg’armasi Evropada tiklanish va taraqqiet banki, Xalqaro meh’nat tashkiloti, xalqaro pochta ittifoqi, Jah’on sog’likni saqlash. tashkiloti, Xalqaro Olimpiya Kumitasi, Osie va Tinch okean xavzasi buyicha iqtisodiy va ijtimoyi komissiya, Markaziy Osie mamlakatlari iqtisodiy xamkorlik tashkiloti, Bajxonalar xamkorligi Kengashi, BTMning talim, fan va madaniyat buyicha Kumitasi (YuNESKO) va boshqa tashqilotlar azosidir.
Uzbekiston uz taraqqietida, shuningdek tashqi siesiy alokalarida Amerika Kushma Shtatlari bilan xamkorlikka katta etibor bermokda.  yilda Toshkent va Vashingtonda elchixonalar ochildi.
Uzbekistonda  yil boshlarigacha amerikalik sarmoyadorlar ishtirokida  ta uzbek-amerika kushma karxonalari tashkil topdi va faoliyat kursatdi. Bular orasida Navoyi viloyati Zarafshon vodiysidagi, Muruntovda AQSh ning Nyumont Mayning Korporatsiyasi bilan xamkorlikda tog’ jinslaridan oltin va kumun ajratib oluvchi kushma korxonasi bor.
Sunggi yillarda Uzbekistonning AQSh bilan tashqi savdo munosabatlari ortib bormoqda. Masalan,  yilda Uzbekistondan chikarilgan bulsa, shu davr mobaynida AQSh dan , mln. dollarlik maxsulot isport qilib olindi etibor olindi.
Uzbekiston kupgina mantakaviy tashkilotlar, chunonchi, Evropa İttifoqi, Nato, EKO, İslam konferentsiyasi, kushilmaslik xarakati va boshqalar bilan xam samarali xamkorlik qilmoqda.
Uzbekiston Urta Osie davlatlari bilan Turkiya, Pokiston, Eron tomonidan tuzilgan iqtisodiy xamkorlik tashkilotiga azo bulib kirdi va Trans Osie temir yuli kurilishida faol ishtirok etmoqda.
Tashqi iqtisodiy alokalarda respublikamiz iqtisadietiga xorijiy sarmoyalarning tuxtovsiz kirib kelishni taminlamoqda. Uzbekiston xukumati Kanada, XXR, Turkiya, Gollandiya, Germaniya, Shveytstsariya banklari va firmalari bilan , milliard AQSh dollari h’ajmida  ta yirik kredit bitimi tuzdi va ular amalga oshmaqda.
Janubiy Koreya sarmoyadorlari bilan UzDEU avto, UzDEU eloktroniks xissadorlik birlashmalari keng faoliyat kursatmoqda. Germaniya va Janubiy Koreya bilan xamkorlikda telefon tarmoqlari yangilonmoqda.
 yil oxirlarida Uzbekistonga kiritilgan investitsiyalarning umumiy xajmi  milliard AQSh dollarini tashkil etdi. Hozirgi kunda xorijiy mamlakatlar sarmoyadorlari ishtirokida  dan ortiq kushma korxona kurilmokda.
Sobiq SSSR parchalanib ketganday sun,  yilning  dekabrida Mustaqil davlatlar Xamdustligi tuzildi. Uzbekiston xamdustlik g’oyasini kullab, uning tasis etuvchilaridan biri bulib bu tashkilotga azo mamlakatlar bilan iqtisodiy va savdo aloqalarini mustah’kamlasi borasida faol ish olib bormoqda.
Davlatimizning tashqi siesatda Xamdustlik mamlakatlari bilan ikki tomonlama xamkorlikni yulga kuyish va rivojlantirishga aloh’ida ah’amiyat berilmoqda. Rossiya, Ukraina, Belarus, Moldova, MDH ning boshqa mamlakatlari bilan siesiy, savdo, iqtisodiy va boshqa soh’alarda ikki tomonlama shartnomalar imzalanib uzaro manfaatli xamdustlik asoqalar uchun mustah’kam asos yaratildi.
Rossiya Federatsiyasi Prezidenti V.V.Putinning  yil dekabr va  yil may oydilagi Uzbekistonga qilgan tashriflari Rossiya va Uzbekistonning uzaro iqtisodiy va madaniy aloqalarini mustaxkamlashda ikki davlatning diniy ekstremizm va xalqaro terrorizmga qarshi kurashida aloh’ida urin tutadi.
 yil mayda MDH davlat rah’barlarining Toshkent uchrashuvida Uzbekiston Respublikasi Prezidenti İ.A.Karimov tashabbusi bilan kollektiv xavfsizlik tug’risida shartnoma imzolandi.
Shu bilan birga shuni aloh’ida takidlab aytish zarurki, sobiq İttifokni qayta tuzishga urinish, mamuriy buyruqbozlik boshkaruv tuzumiga kaytish Uzbekiston uchun umuman tug’ri kelmaydigan xarakatdir.
Urta Osie Respublikalari raxbarlari A.Akaev, N.Nazarbaev, İ.Raxmonov  yil - aprel kunlari Toshkentdagi Prezidentning Durmon karorgoh’ida bulib utgan uchrashuvda İ.A.Karimovning xalqaro terrorizmga qarshi kurash xalqaro markazi tuzish h’akidagi tashabbusini qullab-kuvvatladilar.
Uzbekiston tashqi siesatining muh’im yu nalishlaridan biri Markaziy Osiedagi yangi mustaqil davlatlar. Qozog’iston, Qirg’iston, Tojikistion, Turkmeniston bilan xamkorlik kurdoshlarcha dustlik aloqalarini mustah’ kamlashga karatilgan.
 yil  yanvarda Uzbekiston Respublikasi bilan Qozog’iston Respublikasi urtasida tovarlar, xizmatlar, sarmoyalar va ishchi kuchlarinieng erkin utib turinishi nazarda tutuvchi xamda uzaro kelishilgan kredit, h’isob-qitob, byudjet, soliq, narx, boj va valyuta siesatini taminlovchi yagona iqtisodiy makonni tashkil etish Kirgiziston, keyinchalik Tojikistonning xam kirishi Urta Osie mantaqasida iqtisodiy integratsiya jaraening chukurlashuviga katta imkoniyat yaratdi. İntegratsiya dasturi yuzasidan  ta loyih’a ishlab chiqildi. Urta Osie davlatlari raxbarlarining Kizil Urda (), nukus (), tashh’ovuz () shaxarlarida bulib utgan uchrashuvlaridan Orol dengizi muammosiga bog’ishlang’an chora-tadbirlar kurildi.
Markaziy Osie davlatlari xamdustligining tuzilishi ularning boshqa davlatlardanzaklashishini kursatmaydi, balki murakkab utish davrida mantaqa mamlakatlarining uzaro erdam va xamkorligini chukurlashtirishga karatilgandir.
İstiqlol yillarida Qoraqalpog’iston Respublikasi xam xalqaro munosabatlar soh’asida katta etibor berildi. Qoraqalpog’istonda xorijiy mamlakatlar bilan aloka buyicha Vazirlikligining Qoraqalpog’iston bulimi tuzildi.  yilda Qoraqalpog’istonning tashqi savdo oboroti , mln. AQSh dollarini tashkil etdi.
 yilda Qoraqalpog’iston Respublikasining tashki savdodagi asosiy sheriklar h’issasi Rossiya , foiz, AQSh , foiz. Janubiy Koreya . foiz, Niderlandiya , foizni tashkil etdi.
Eksport kilingan tovarlar h’ajmi . million dollarga teng buldi. Eksportga asosan paxta tolasi, toladan olingan mah’sulotlar, qayta ishlangan neft maxsulotlari sotildi. Paxta tolasi jami eksport maxsulotlarining  foizini tashkil etdi.
Qoraqalpog’iston xalqi İ.A.Karimovning BTM minbaridan turib dune mamlakatlarini Orol dengizini saqlab kolishga karata chikarigini katta konikish bilan kutib oldi. Uning tashabbusi bilan  yil ( yanvar) nukusda markaziya Osiening beshta davlat Prezidentlari xamda Rossiya Federatsiyasining vakillari ishtirokida utkazilgan uchrashuvda Orolga va Oralbuyi ah’olisiga asaliy erdam berish masalasi muh’akama tashabbusi bilan nukusda utkazilgan xalqaro konferentsiya esa tarixiy vokea buldi. Bu anjumanning asosiy xujjatlaridan biri - nukus Deklaratsiyasi bulib, unda butun dune jamoatchiligi etibori Orol muammosiga qoratildi.
Xulosa Uzbekistonda tarixiy jixatdan kiska bir davrda xalkaro mu­nosabatlarni yulga kuyish va rivojlantirish borasida bir necha un yillar­ga arziydigan ishlar amalga oshirildi. Uzbekiston uzining tinchliksevar, yaxshi kushnichilik, uzaro foydali, xamkorlikka karatilgan siёsati va fao­liyati bilan butun dunёga tanildi, jazon xamjamiyatida uzining munosib urnini egalladi, uning mavkei yillardan-yilga mustaxkamlanib bormokda.