2-mavzu: sathdagi hodisalar. Sirt taranglik tushunchasi r e j a

 
Agar α > 1 bo‘lsa, sirt gidrofil, α < 1 bo‘lsa sirt gidrofob bo‘ladi.
Qattiq jismning suyuqlik bilan ho‘llanishiga oid turli jarayonlarda gaz 
faza bilan suyuqlik chegarasidagi sirt sferik shaklga ega bo‘lganligi tufayli 
kapillyar bosim yuzaga chiqadi. Suyuqlikka kapillyar naycha tushirilganida 
naycha ichidagi sirt do‘ng bo‘lsa, sirtda turgan molekulani suyuqlik ichiga 
tortadigan molekulalar soni tekis sirtdagiga qaraganda kamroq bo‘ladi. Lekin 
botiq sirtda turgan molekulani suyuqlik ichiga tortadigan molekulalar soni 
tekis sirtdagiga qaraganda ko‘proq bo‘ladi. Binobarin, botiq sirt bo‘lgan holda 
molekulalar orasidagi o‘zaro tortishuv kuchliroq ifodalanadi. Shu sababdan 
qattiq jism ho‘llanganida suyuqlik sirtining tekis holati bilan sferik holatida 
namoyon bo‘ladigan bosimlar orasida kapillyar bosim deb ataladigan ayrim 

---

bosim yuzaga chiqadi. Bu bosimni ∆P bilan belgilasak, quyidagi tenglamaga 
ega bo‘lamiz: 
tekissirt
sirt
sfer
P
P
P



.
 
bu erda P
sfer. sirt
– sferik sirtli suyuqlik bosimi, P
tekis sirt
– tekis sirt hosil 
qiluvchi suyuqlik bosimi. Laplas o‘zgarmas haroratda bu masalani tekshirib, 
kapillyar bosim ikkita kattalikka bog‘liq ekanligini ko‘rsatdi. Ularda biri 
suyuqlikning sirt tarangligi, ikkinchisi suyuqlik qattiq jismni ho‘llaganida 
hosil bo‘ladigan sferik sirtning radiusidir. Laplas tenglamasi quyidagicha 
yoziladi: 
R
P

2


bu erda σ – sirt taranglik, R – sferik sirt radiusi. Bu tenglamadan ko‘ramizki, 
tekis sirt hosil bo‘lganda ∆P=0 bo‘ladi (chunki R=∞, 1/∞=0), do‘ng sirtli 
holat uchun ∆P>0; ∆P musbat qiymatga, botiq sirtli holatda manfiy qiymatga 
ega bo‘ladi.
Laplas tenglamasining ko‘rsatishicha, hajmiy fazalar orasida kapillyar 
bosim ∆P sirt taranglik σ ortishi bilan ortadi, lekin sferik radius ortganda ∆P 
kamayadi. Shuni ham aytib o‘tish lozimki, Laplas tenglamasiga asoslanib, 
suyuqliklarning sirt tarangligini o‘lchash uchun pufakchalarning eng katta 
bosimini aniqlash usuli yaratilgan.