2-мавзу. Шахсий ижод ва ижодий фикрлаш воситалари

Креатив фикрлаш – бу инновацион (янги, новатор, оригинал, ностандарт, ноодатий ва ҳоказо…) ва самарали (амалий, натижавий, тежамли, оптимал ва ҳоказо) ечимларни топиш, янги билимларни эгаллаш, тасаввурни таъсирчан ифодалашга қаратилган ғояларни ишлаб чиқиш, баҳолаш ва такомиллаштириш жараёнида самарали иштирок этиш қобилиятидир.

2-мавзу.Шахсий ижод ва ижодий фикрлаш воситалари.(4соат)
1-маъруза машғулоти
1.	Шахсий ижодкорлик ва ижодий фикрлаш воситаларининг таърифи ва аҳамияти.
2.	Шахсий ижодкорликнинг асосий омиллари ва элементлари.
2-маъруза машғулоти
3.	Шахсий ижодкорликни ривожлантиришнинг самарали стратегиялари.
4.	Ижодий фикрлаш техникаси, муаммоларни ижодий ҳал этиш усуллари.

Таянч сўз ва иборалар: фикрлаш техникаси, шахсий ижод, муаммо, ижод, стратегиялар, ижодий фикрлаш, абстракт, сезгирлик, синергия, интуиция
1. Шахсий ижодкорлик ва ижодий фикрлаш воситаларининг таърифи ва аҳамияти.


Ижод (креативлик, инглизча “creativity” — яратувчанлик) — бу таърифлаш мураккаб бўлган сўз. Агар инсон қандайдир бир ғайриоддий ва шу билан бир вақтда аҳамиятли ва фойдали нарса яратган бўлса, “бу-ижод” дейилади. Шундай қилиб ижод жараён сифатида эмас, балки унинг оқибати орқали аниқланади.
Ижод тушунчасининг ягона таърифи йўқлиги шу билан боғлиқки, одамлар “ғайриоддий”, “яхши” ва “фойдали” деб нимани аташ мумкинлиги ҳақида ягона фикрга эга эмаслар, шу сабабли бу тушунчалар жуда нисбий. қайси нуқтаи назардан қарашга боғлиқ. Бинобарин, нима учун ижод тутқич бермайдиган, сирпаниб чиқиб кетадиган муҳокама предмети эканлигини осон тушуниш мумкин. Бирон бир ғоя ёки қандайдир бир фаолият натижаси ижодий деб эътироф қилиниши учун аввалам бор, уни атрофидагилар ғайриоддий, яхши ва фойдали, — деб тан олишлари зарур. Яна шуни таъкидлаш зарурки, ижод тушунчасида вақтлар ўтган сайин муҳим ўзгаришлар рўй бермоқда.
Гарднер ижодга берган таърифида яна бир шартни қўшди. У ижодий инсон албатта узлуксиз равишда ижодий масалаларни ҳал қилиши ва ижод маҳсулотларини яратиши шарт деб ҳисоблайди. Бу қўшимча шарт ижодий жараёндаги “омад” тушунчасини сиқиб чиқаради, чунки узлуксиз натижа ҳисобланаётганда фавқулодда ва жуда кам бажарадиган ҳаракатлар эътиборга олинмаслиги керак. Лекин биз қайси таърифни танлаб олмайлик, барибир барчамиз ижодга эҳтиёж сезамиз ва у ёки бу даражада ижод қиламиз. Ижодий фаолият бизнинг кундалик ҳаётимизни жозибалироқ қилади: фан ва санъатни ижодсиз тасаввур қилиб бўлмайди; ижодсиз математика ва бошқа фанлар тараққиётини тасаввур қилиш мумкин эмас. Биз ҳар доим мураккаб фикрни ифодалаганимизда ёки оқ қоғозни матн билан қорайтирганимизда ижод қиламиз. Агар биз шу ишни самарали ва ғайриоддий тарзда удаллай олсак, бизни расмона ижод кишиси, — деб аташ мумкин.
Ҳозирги замон психологлари шундай хулосага келишдики, Эйнштейн, Мария Кюри ва Моцарт каби ижодий гигантларда “ҳеч қандай ғайритабиийлик” мавжуд бўлмай, уларнинг ижодини кундалик оддий жараённинг давоми деб қараш мумкин. Вайсберг ҳар доим ижодни оддий ҳодиса, — деб қарашни ҳимоя қилар эди. Бунга мисол тариқасида темир ва симлардан ясалган абстракт скульптуралари билан машҳур бўлган рассом Александр Кальдер (1898—1976) нинг таржимаи ҳолини келтиради. Ёшлигида Кальдер симлардан ўз синглисига безаклар ясаган. Унинг ота—онаси рассомлар бўлиб, фарзандаларига санъат дарсини ўтар ва бола ёшлигидан отаси яратган ҳайкаллар ва онасининг чизган расмлари билан қуршалган эди. У абстракционист — вақти билан машҳур ўз ишларида “кучли” соф ранглар ва абстракт кашталардан фойдаланган рассом, Пит Мондрианнинг устахонасида кўп бўлиб турар эди. Шунинг учун рассом томонидан шу болаликнинг барча ҳаётий таасуротлари ёрқин абстракт конструкцияларда ўз ифодасинин топганлиги ҳеч қандай кутилмаган ҳодиса эмас.
Ижодий жараёнда инсон кўп ҳам бирор нарсани исбот қилишга ҳаракат қилавермайди, балки барча имкониятларидан фойдаланиб, муаммонинг ечимини илгарилатишга уринади ва фақат янги ғояга келгандан сўнг уни ҳақиқийлигини ва аҳамиятлилигини исботлашга киришади.
Ижодий фикрлаш “сакраб” бирорта янги ҳолатни эгаллашга ва кейин танлаб олинган натижани англашга имкон беради.
Гипотезалар, фаразлар ёки иғво тариқа ғоялардан фойдаланиб кескин ижодий сакрашни амалга ошириш мумкин. Айрим ҳолларда ахборот тақчиллигида етишмаётган тафсилотларни ўйлаб топишга мажбур бўлинади. Ижодий фикрлаш жараёнида фаразлар ва тахминларни илгари суриш ахборотлар олишга ва ғояларни пайдо бўлишига янги йўллар очади.
Фақат ахборотларни таҳлил қилишгина, янги ғояларни пайдо бўлиши учун етарли эмас. Бунда ақл, фойдаланишга олдиндан тайёр қилиб қўйилган, яъни эски ғояларнигина кўриши мумкин. Шунинг учун фаразларни илгари суриш санъатини ривожлантириш зарур. Уларнинг диапазони етарли даражада кенг яъни тўла асосланган тасдиқ (гипотезалардаги каби)дан тортиб то кўп холларда, ҳатто, тўғрига ўхшашликка даъво ҳам қила олмайдиган мантиқсиз фаразларгача бўлиши мумкин.
Мантиқсиз ғоя муаммога бошқа томондан нигоҳ ташлашга имкон беради. У янги йўлларни таклиф қилмайди, лекин эски ва топталган йўллардан чиқаради.
Ижодий фикрлашдан фойдаланиб “сакраганда” фикрлашдаги икки ҳолатни бирлаштирувчи “сўқмоқ” очилади. Инсон машаққатли, секин ва кўп меҳнат талаб қилувчи маълум фактларни танлашдан воз кечиш билан, гўё ўз фикрларидан илагарилаб кетгандай бўлади.


Ijodiy – kreativ iqtisodiyot haqida eshitganmisiz? So'nggi yillarda ijodiy iqtisodiyot insoniyat taraqqiyotining keyingi bosqichi sifatida qabul qilinmoqda. Iqtisodiyotning bu sektori ancha vaqt oldin paydo bo'lgan bo'lsa-da, uning bozori hali to'liq shakllanib ulgurmagan. “Kreativ iqtisodiyot” bugun shu qadar ustuvor yo'nalishga aylandi, hattoki BMT 2021 yilni Barqaror rivojlanish uchun Xalqaro ijodiy iqtisodiyot yili deb e'lon qildi. Influencer Marketing Hub ma'lumotlariga ko'ra, ijodiy iqtisodiyotning global bozori 2024 yilga borib 1 trln dollarga etadi. Shuningdek, uning barqarorlashishi rivojlanayotgan mamlakatlar yalpi ichki mahsuloti hajmining o'sishiga katta hissa qo'shib, jahon iqtisodiyotida (10-25%) yuqori o'sish sur'atlarini ko'rsatmoqda. Tadqiqotchilar kelgusida kreativ iqtisodiyotning jadal rivojlanish sur'atlari tufayli taraqqiy etgan va rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyoti o'rtasidagi tengsizlik muttasil oshib borishini prognoz qilmoqdalar. “Kreativ iqtisodiyot” nima? Ma'lumki, iqtisodiyotda to'rtta yirik sektor mavjud. Birinchisi – qishloq xo'jaligi, ikkinchisi – ishlab chiqarish, uchinchisi – xizmat ko'rsatish, to'rtinchisi – ijodiy (kreativ) iqtisodiyot. Ijodiy iqtisodiyot yoki bilimlar iqtisodiyoti intellektual faoliyat natijasi hisoblangan tovar va xizmatlarni kapitallashtirishga asoslanadi. Kreativ iqtisod sektori boshqa an'anaviy sektorlardan o'ziga xos yondashuvi bilan farq qiladi. Ijodiy iqtisodiyotning valyutasi, bu – g'oya Ijodiy iqtisodiyot har qanday jamiyat uchun universaldir, chunki u hech qanday aniq tabiiy resurslarni, qulay geografik joylashuvni yoki raqobatdosh ustunlikning boshqa tashqi omillarini talab qilmaydi. Buning uchun faqat bilim va iste'dod kerak bo'ladi xalos. Ijodkorlik va innovasiyalar dizayn, IT-texnologiyalar, adabiyot, musiqa, kinematografiya, san'at, ommaviy axborot vositalari va reklama sanoati kabi ko'plab tarmoqlar rivojlanishining asosiy omillari hisoblanadi. Agar siz dunyodagi eng qimmat kompaniyalardan birini, ya'ni Appleni oladigan bo'lsangiz, Kaliforniyada bu kompaniya faqat qismlar dizaynni va ilmiy izlanishlar bilan shug'ullanadi, qurilmalarning yig'ish jarayoni esa Xitoyda amalga oshiriladi. Shunga qaramay, iPhone ishlab chiqaruvchi Xitoy kompaniyasi keng jamoatchilikka unchalik ma'lum emas va Apple kompaniyasining o'zidan yuz marta kam daromad oladi. Bu ijodiy iqtisodiyot deb ataladi. Ijodiy iqtisodiyotning “o'zagi” Ijodiy iqtisodiyotning «o'zagi» – o'ziga xos g'oyalar, noyob fikrlash qobiliyatiga ega kontent yaratuvchilardir. Ijodiy soha vositalari – kontent yaratish va tarqatish uchun ilovalar, xizmat turlari va dasturlardir. Ijodiy qatlam – asosiy faoliyati g'oyalar yaratish va targ'ib qilishdan iborat bo'lgan odamlar yoki tur xil kasb vakillari, olimlar, kontent ishlab chiqaruvchilar va etakchilaridan iborat qatlam. Kreativ biznes – ya'ni startaplar. Ijodiy iqtisodiyot DNKsi – intellektual mulkdir. Innovasion mahsulot yangi texnologiya bo'lishi shart emas. Bu hammaga tanish, lekin umuman boshqa kontekstda yangicha talqin qilingan narsa bo'lishi ham mumkin. Intellektual mulk huquqlari esa ijodkorlar tomonidan yaratilgan tijorat bitimlarining asosini tashkil etadi. Misol uchun, muallif J.K. Rouling o'zining Garri Potter asarini ekranlashtirilishi, uning asosida video o'yinlarni yaratilishi, shuningdek, asar qahramonlarining boshqa ko'ngilochar dasturlarda foydalanilishi uchun maxsus gonorar oladi. Ushbu to'lovlarning barchasi mualliflik huquqi, savdo belgisi huquqlari va boshqa intellektual mulk huquqlarini himoya qilish kabi qonunlarga rioya qilish maqsadida amalga oshiriladi. Kreativ iqtisodiyotning uchta asosiy sohasi: • madaniy ifoda (madaniy va ijodiy tushunchalarning badiiy faoliyat orqali namoyish etilishi); • madaniy meros (sayyohlarni jalb qilish vositasi, o'zaro tinchlikni saqlash va tabiatni asrash usuli); • shaharsozlik va arxitektura (shahar hududlarini shaxsiy va ijtimoiy rivojlanish uchun foydali manzillarga aylantirish). Ijodiy iqtisodiyot dunyo mamlakatlarida Hozirda kreativ iqtisodiyot barqaror iqtisodiy ahvolga ega va fuqarolarining turmush darajasi yuqori bo'lgan mamlakatlarda to'liq mavjud. Misol uchun, Yevropada ijodiy va madaniy sohalar avtomobilsozlik sanoatiga qaraganda deyarli 2,5 barobar ko'proq ish o'rinlarini yaratishga muvaffaq bo'ldi. Xorijiy ekspertlarning fikricha, bu iqtisodiyot Yevropa yalpi ichki mahsulotining 4,2 foizini tashkil qiladi, uning tarmoqlari esa Yevropada eng ko'p ish o'rinlarini yaratgan sohalar orasida, soni bo'yicha uchinchi o'rinda turadi. Shuningdek, u inqiroz davrida o'zining barqarorligini etuk salohiyatga ega bo'lgan yosh mutaxassislarni ish bilan ta'minlab isbotladi va Yevropa iqtisodiyotning asosiy tarmoqlardan biriga aylandi. Dunyodagi eng mashhur ijodiy iqtisodiyot klasterlari: • AQShning Nyu York shtatida joylashgan DUMBO hududida bo'shab qolgan omborlar, eski fabrika va ustaxonalar, san'at galereyasi va tadbirlar o'tkaziladigan studiyalarga aylantirilgan; • Germaniyada – Spinnerey (Leypsigdagi eng yirik paxta yigirish ishlab chiqarish zavodi ham rassomlar, kulollar, zargarlar, modelerlar, me'morlarning yuzlab studiyalari va ijod maskaniga aylantirildi); • Sloveniyada – «Metelkova shahri» madaniy markazi (Lyublyanadagi Avstriya-Vengriya imperiyasining eski kazarmalarida san'at galereyalari, kinoteatrlar, klublar va dunyodagi eng yaxshi Selisa Art hostellaridan biri joylashgan ko'ngilochar maskanga aylantirilgan); Ijodiy iqtisodiyotni rivojlantirish uchun muhim bo'lgan sharoitlar Ijodiy iqtisod ma'lum sharoitlar mavjud bo'lgandagina rivojlanishi mumkin. Bundan esa ijodiy sektorning asosiy e'tibori doim yirik global aglomerasiyalarga qaratilgan bo'lishi kerakligi tushuniladi. Olimlar, turli xil shaharlarga ijodkor professionallarni «3 T» nazariyasi, ya'ni (talant, texnologiya va tolerantlik (bag'rikenglik) orqali jalb qilish mumkin degan fikrdalar. Bugungi kunda dunyoning eng qashshoq mamlakatlari iqtisodiyotining asosini qishloq xo'jaligi va sanoat sektorlari tashkil etsa, rivojlangan va boy sanalgan mamlakatlarda aholining katta qismi asosan xizmat ko'rsatish va ijodiy iqtisodiyot sektorlariga jalb qilingan. O'zbekistonliklarning asosiy qismi ayni paytda qishloq xo'jaligi bilan mashg'ul bo'lgan bir paytda, rivojlangan mamlakatlardagi ko'plab tizimlar va hatto kasblar raqamlashtirilmoqda, avtomatlashtirilmoqda. Tadqiqotchilarning fikricha, yaqin 5 yil ichida dunyoda 800 mln ish o'rni yo'qolib ketish xavfi ostida turibdi, yaratilishi kutilayotgan bo'sh ish o'rinlari soni esa atigi 300 mln tani tashkil qiladi. Oddiy bir misol, har safar siz bankomat yoki bankning elektron ilovasidan foydalanish orqali bitta bankirning ishini olasiz. «Tesla» o'zi boshqariladigan avtomobillarni ishlab chiqarib ulgurdi. Agar yaqin vaqt ichida shahar ko'chalarida haydovchisiz taksilar yura boshlasa, oddiy haydovchilar qisqa muddatda siqib chiqariladi. Chunki bu sohada xarajatlarning katta qismini inson mehnati tashkil etadi. Dunyo o'zgarishga yuz tutsa, turli kasblar yo'qola boshlaydi, ana o'shanda aholimizning etarli qismi uchun juda og'ir davr boshlanadi. Bugun jahon mamlakatlarida ijodiy iqtisodiyot rivoji tufayli «ijodkorlar», ixtirochilar, innovasion texnologiyalarni yarata oladigan kishilar hattoki rahbar lavozimini egallaganlardan ko'proq daromad oladilar. Afsuski, bugun aksar iqtidorli o'zbek yoshlari «Rassomchilik ham kasbmi? Yaxshisi bankda ishla yoki tezroq turmushga chiq va hokazo” degan vajlarni tinglashga odatlandilar. Chunki san'at ko'p asrlar davomida moliyaviy jihatdan foydasiz mashg'ulot, tijorat esa daromadli, hunar deb hisoblangan. Hatto buyuk ijodkorlarga moddiy farovonlik faqat o'limdan keyin nasib etgan. Bunday misollarni ko'rgan iqtidor sohiblari yo shaxsiy rivojlanish uchun orzulariga ergashib ijodiy iqtisodiyoti rivojlangan boshqa mamlakatlarda qo'nib topmoqdlar yoki tirikchilik maqsadida boshqa bir sohadan ketishga majbur bo'lmoqdalar. O'zbekistonning siyosiy-geografik o'rni An'anaviy geosiyosatda Markaziy Osiyoning (Heartland – «erning markazi») yuragida joylashganligi sabab O'zbekiston dengizga chiqish imkoniyatiga ega emas. Bu mamlakatimiz va boshqa davlatlar o'rtasidagi jismoniy mahsulotlar eksport yoki importi narxini oshiradi. Ijodiy iqtisodiyot esa O'zbekistonni rivojlangan davlatlar qatoriga kirish yo'lidagi yana bir ajoyib imkoniyatidir. Sababi, kreativ iqtisodiyot yordamida odamlar cheksiz miqdordagi raqamli tovarlarni sotishlari mumkin bo'ladi. Kitob yozish, rasm chizish yoki video-suratga olish kabi intellektual mahsulotni ishlab chiqarish, mahsulotni boshqa mamlakatlarga jo'natish uchun muallifdan hech qanday qo'shimcha xarajatlar talab etilmaydi. O'zbekistonda suratga olingan filmni Avstraliyada tomoshabin uyida o'tirgan holda bemalol tomosha qilishi mumkin. Internet orqali har qanday moliyaviy operasiyalarni amalga oshirishsa bo'ladi. Natijada kontent yaratuvchi ortiqcha xarajatlarga duch kelmaydi. O'zbekistonning kuchli tomonlari nimada? O'zbekistonda mavjud madaniy an'analar, xalq amaliy san'ati va hunarmandchilik mamlakatimizning sayyohlik salohiyatini yuksaltirmoqda. Bugungi kunda O'zbekiston aholisi 35,4 million (2022) kishini tashkil etadi. O'zbekiston Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi ma'lumotlariga ko'ra, yurtimizda 15 mln 139,1 ming kishi iqtisodiy faol, ulardan bandlar soni 13 mln 835,9 ming kishini tashkil etadi. Jahon banki reytingida O'zbekiston yalpi ichki mahsulot 2021 yil bo'yicha 193 ta mamlakat orasida 73-o'rinni egallab turibdi. O'zbekiston yalpi ichki mahsulotining asosiy hissasi qishloq xo'jaligi (131 trln 722 mlrd so'm), qurilish sektori (60 trln 325 mlrd so'm) va xizmat ko'rsatish sohasi (160 trln 558 mlrd so'm)ga to'g'ri

Ушбу матн globalhalal.uz сайтидан кўчирилди. https://globalhalal.uz/blog/izhodij-kreativ-iktisodiyot-hakida-eshitganmisiz/