2-modul. Kuchlanishi 1000 voltdan kichik boʻlgan elektr jixozlar. 3-maʼruza

 Rubilnik va qayta ulagich.
 
 
 
 
 
Rubilniklar quyidagilarga qarab tanlanadi: 
Tizilmaning kuchlanishi boʻyicha
ном
кку
U
U

; 
yuklama toki boʻyicha
ном
норм
I
I

,
ном
I
I

max
; 
konstruktiv tuzilishiga qarab; 
elektrodinamik mustahkamligi boʻyicha 
.
.таш
дав
з
i
i

; 
termik mustahkamligi boʻyicha
Т
Т
К
t
I
B


2
;
Nominal tok I 
nom
porron chegara tok i 
pr. sh
termik mustahkamlik vaqti va toki t
T, 
I
T 
bildirgichlarda
keltiriladi. I 
norm 
bilan I
max 
ni aniqlash yuqoridagi boblarda koʻrib oʻtilgan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18.2–rasm. Kulachokli qayta 
ulagich PKUZ. 

Uzgich dеb nimaga aytiladi? 

Uzgichning kamchiliklarini ayting. 

Uzgich avtomat oʻchirgich bilan qanday 
farqlanadi? 

Saqlagichning asosiy vazifasini ayting. 
 
NAZORAT 
SAVOLLARI: 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kontaktorlar va magnitli ishga tushirgichlar 
Kontaktorlar — bu uzokdan ta`sir etadigan apparatlar boʻlib, normal ish rejimidagi elektr 
zanjirlarni koʻp ulash va uzish uchun xizmat qiladi. Kontaktorlar 3–4000 A tokka kuchlanishining 
oʻzgarmas tokida 220, 440, 650, 750 V va oʻzgaruvchan tokida 380, 500 va 660 V ga moʻljallab 
ishlab chiqariladi va soatiga 600–1500 marta ulash imkonini beradi. Kontaktorlarning ayrim 
maxsus seriyalari soatiga 14000 martagacha ulash imkoniyatini beradi. 
МАVZU-19.
•KONTAKTORLAR VA MAGNITLI 
ISHGA TUSHIRGICH.
• 19.1. Kontaktorlar va magnitli ishga tushirgich.
Reja:
•
Past kuchlanishli uzatgichlar, avtomatlar, magnit ishga 
tushirgichlar, kontaktorlar, saqlagichlar va ularini U, I, 
P kattaliklari bo
٬
yich tanalash.
Таyanch 
soʻz va 
iboralar

---

Kontakt tizimi elektromagnit yordamida ulanadigan elektromagnit kontaktorlar eng koʻp 
qoʻllaniladi. 
Kontaktorlar bosh kontaktlar tizimi, yoy soʻndiruvchi qurilma elektromagnit tizim va yordamchi 
kontaktlardan tashkil topgan. Elektr sxemasidan koʻrinadiki (12.4–rasm), kontaktorning bosh 
kontaktlari K dvigatel D zanjiriga ulangan, gʻaltak esa yordamchi kontaktlar BK va boshqarish 
knopkalarining ishga tushirish Pusk toʻxtatish Stop orqali boshqarish zanjiriga ketma-ket ulangan. 
19.1-rasm 
Bir qutbli kontaktorning elektr sxemasi. 
Kontaktorning konstruktiv sxеmada oʻzakga oʻrnatilgan gʻaltakdagi kuchlanish uzilgan va 
harakatlanuvchi tizim prujina 11 ta'sirida normal holatga kеlgan momеnti tasvirlangan. Kontaktlar 
2 va 7 orasida hosil boʻladigan yoy izolyatsion toʻsiqlar 4 bilan kamеra 5 da soʻnadi. Yoy kamеraga 
magnit tizim hosil qilgan magnit maydon hisobiga tortkladi va u bosh zanjirga kеtma-kеt ulangan 
gʻaltakdan, poʻlat oʻzak 1 va qutb uchliklardan tashkil topgan. Kamеraning chiqishida, kamеra 
tashqarisiga ionlashgan gazlarning chiqishiga toʻsqinlik qiladigan yoy soʻndiruvchi panjara 3 
oʻrnatilgan. 
Kontaktorni ulash uchui gʻaltak qismasiga ishga tushirish knopkasi PUSK ni bosish yoʻli 
bilan kuchlanish bеriladi. gʻaltakda magnit oqim F hosil boʻladi va u yakor 10 ni oʻzakka tortadi. 
Yakorda harakatlanuvchi kontakt 7 mahkamlangan boʻlib, u qoʻzgʻalmas kontakt 2 ga tеkkandan 
kеyin, uning ustida sirpanadi va kontaktlar sirtidagi oksid plyonkani buzadi, Kontaktlarda bosish 
prujina 8 yordamida hosil boʻladi. Kumushdan tayyorlangan kontakt ustqoʻymalar 6 oʻtish 
qarshiligining minimal boʻlishini ta'minlaydi. Ayrim hollarda ustqoʻymalar yoyga chidamli 
mеtallokеramikadan tayyorlanadi. Kontaktor ulangan vaziyatda oʻzining gʻaltagi ulangan holda 
ushlab turiladi. Kontaktor ulangandan soʻng yordamchi kontaktlar 12 (BK) ishga tushirish 
knopkasi PUSK ni shuntlaydi, shuning uchun ishga tushirish knopkasining ajralishi gʻaltak 15 (K) 
zanjirini uzmaydi. 
Yakor 10 da jеzdan tayyorlangan nomagnit qistirma 9 boʻlib, u oʻzakdagi qoldiq 
induktsiyadan hosil boʻladigan tortish kuchini kamaytiradi. Shunday qilib, gʻaltak 15 dan 
kuchlanish olinganda yakor «yopishib qolmaydi». Boshqarish zanjiridagi kuchlanish ancha 
kamayganda, shuningdеk, u yoʻqolganda kontaktor avtomatik ravishda uziladi.
Oʻzgarmas tok zanjirlarida kuchlanishi 600 V gacha va 300 A gacha boʻlgan toklar uchun 
KPD–100, 630 A toklar uchun KPV–600, shuningdek 300 A toklar uchun KM–2000 seriyali 
kontaktorlar qoʻllaniladi. 

---

Oʻzgaruvchan tok zanjirlarida kuchlanishi 500 V va 600 A gacha boʻlgan toklar uchun 
KTV, ogʻir rejimlar uchun kuchlanishi 380 V va 600 A tokka moʻljallangan, soatiga 1200 marta 
ulanish imkonini beradigan KT–6000 seriyali kontaktorlar qoʻllaniladi.. 
Zamonaviy kontaktorlar yopiq plastmassa korpusda (KTU seriyasi) ishlab chiqariladi. 
Kontaktorlar qurilmani normal boʻlmagan rejimlar (oʻta yuklanish, QT toklari) dan 
muhofazalay olmaydi, shuning uchun ular avtomatik boshqarish sxemasida normal boʻlmagan 
rejimni sezadigan va elektromagnit gʻaltakning zanjirini uzadigan maxsus rele bilan birgalikda 
qoʻllaniladi. 
Magnitli ishga tushirgichlar – bu odatda, uch kutbli kontaktordan, oʻrnatilgan issiqlik 
relelaridan va yordamchi kontaktlardan tashkil topgan qurilmadir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3- rasm. PA cheriyali magnit ishga tushirgich: 
19.2-rasm a – elektr sxemasi; b – konstruktiv sxema 

Ular quvvati 75 kVt gacha boʻlgan uch fazali elektr dvigatellarni boshqarish uchun xizmat 
qiladi. Ishga tushirgich PA ning konstruktiv va elektr sxemasi 19.2- rasmda koʻsatilgan. Ishga 
tushirish knopkasi Pusk bosilganda, toʻxtatish Stop knopkasi va issiqlik relelarining TRP
1
, TRP
2
ajraladigan kontaktlari orqali, kontaktor K (5) ning gʻaltagiga tok beriladi, elektromagnitning 
yakori oʻq O
1
atrofida aylanib, oʻzak 4 ga tortiladi. Bunda, qoʻzgʻalmas kontaktlar 2 
qoʻzgʻaluvchan kontakt koʻprigi 8 bilan tutashadi. Kontaktlardagi bosilish prujina 9 yordamida 
amalga oshiriladi. Bir vaqtda yordamchi kontaktlar BK (19.2–rasm, a) tutashib, ular ishga tushirish 
Pusk knopkasini shuntlaydi. Elektrdvigatel yuklama ortganda issiqlik relelari 11 ning ikkalasi yoki 
bittasi ishga tushadi, gʻaltak zanjiri TRP
1
va TRP
2
kontaktlari orqali uziladi. Bunda yakor 6 oʻzak 
orqali boshqa ushlab turilmaydi va oʻzining xususiy massasi hamda prujina 7 tahsirida 
qoʻzgʻaluvchan tizim kontaktlarni ajratib, uzilgan holatga oʻtadi. Har bir fazada ikki marta (ikki 
joyda) uzish va yopiq kamera 10 maxsus qurilmasiz yoyning soʻnishini tahminlaydi. Toʻxtatish 
Stop knopkasi bosilganda ham ishga tushirgich xuddi kontaktor kabi uziladi. 
Amortizatsiyalaydigan prujina 3 ulash vaqtida qoʻzgʻaluvchan qismni keskin zarblardan 
saqlaydi. Ishga tushirgichning hamma detallari metall asos 1 ga mahkamlanadi. 
Dvigatelni QT dan muhofaza qilish uchun zanjirga saqlagich (predoxranitel) lar ulangan. 
Qontaktorlar va magnitli ishga tushirgichlar quyidagilar 
boʻyicha tanlanadi: 
tizilmaning kuchlanishiga qarab 
ном
ккури
U
U

tokning turi va kattaligiga qarab 
ном
норм
I
I

,
ном
I
I

max
; 
ulanadigan elektr dvigatellarning quvvatiga qarab

---

.
.эт
рух
ул
P
P
