2-mustaqil ish mavzu: Sodda sxemalarni modellash va tahlillash uchun sxema simmulyatorlaridan foydalanish

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

Qarshi filiali
KI 14-22-guruh talabasi Boltayev Asadbekning Elektronika va sxemalar 1
fanidan 2-Mustaqil ishi

Topshirdi: Boltayev A.X Qabul qildi: Polvonov X.N
2-MUSTAQIL ISH
MAVZU: Sodda sxemalarni modellash va tahlillash uchun sxema simmulyatorlaridan foydalanish.
Reja:

1. 
   Sodda sxemalarni modellash
   
2. 
   Tahlillash uchun sxema
   Hozirgi vaqtda jahonda ko’plab kompьyuterda modellash dasturlari qo’llanilmoqda. Ular ichida o’quv yurtlarida eng ko’p qo’llaniladigan dasturlardan biri Interactive Image Technologies firmasining Electronics Workbench dasturidir. Kompьyuterda modellash dasturining tarkibiy sxemasi 1-rasmda keltirilgan. Zanjir elementlarining ma’lumotlar bazasi ko’plab elementlar - rezistorlar, kondensatorlar, g’altaklar, diodlar, tranzistorlar, mikrosxemalar va boshqa elementar to’g’risidagi ma’lumotlarni o’z ichiga olgan. Ma’lumotlar bazasidagi har bir element o’zining ekvivalent sxemasi va parametrlarining tavsifiga ega. Qurilmaning sxemasini kiritish uchun ma’lumotlar bazasidan kerakli elementlar olinadi (chaqiriladi). Ekranda elementning shartli belgisi, nomi (turi) va asosiy parametrlari hosil bo’ladi. Elementlar bir-biriga simlar bilan ulanadi. Modellash dasturida sxemaning ichki tavsifi hosil qilinadi. U sxemadagi elementlar, har bir element ulangan tugunlarning tartib raqamlari, har bir elementning parametrlari va boshqa zarur qo’shimcha informatsiyalarni o’z ichiga oladi. Sxemaning tugunlariga tartib raqamlar avtomatik tarzda berib boriladi. Sxemaning korpusiga, odatda, 0 tartib raqami beriladi
   Kompyuterda modellash dasturining tarkibiy sxemasi
   Electronics Workbench (EWB) dasturi real vaqt masshtabida ishlovchi, o’lchash priborlari bilan jihozlangan tadqiqotchining real ish joyi-radioelektron laboratoriyani imitatsiya qiladi. Dastur yordamida har qanday murakkablikdagi analog va raqamli radioelektron qurilmalarni tuzish, modellash va tadqiq qilish mumkin. Foydalanuvchining interfeysi menyu, asboblar paneli va ishchi sohadan iborat (2.2- rasm). Menyu quyidagi komponentlarga ega: fayllar bilan ishlash menyusi (File), tahrirlash menyusi (Edit), zanjirlar bilan ishlash menyusi (Circut), sxemalarni tahlil qilish menyusi (Analysis), oynalar bilan ishlash menyusi (Window), yordam fayllari bilan ishlash menyusi (Help). Asboblar panelida radioelektron sxemalar elementlarining tasvirlari bo’lgan knopkalar mavjud (2.2-rasm). Knopkalar bosilganda ularga mos bo’limlar ochiladi, masalan, diodning tasviri bosilsa diodlar bo’limi ochiladi.
   

Mavzu: Elektr zanjirlarni kontur toklar, tugun potensiallar, supperpozitsiya, Tven teoremasi va Norton teoremasi asosida tahlili.

Reja:

1. 
   Elektr zanjiri nima?
   
2. 
   Tven va Norton teoremasi qanday holatlar uchu qo’llaniladi.
   

Elektr zanjiri deb manbalar va ularga ulangan iste'molchilarning yigindisiga aylanadi, bu zanjirdan ma'lum tok oqib utadi. Elektr zanjirlaridagi elektromagnitaviy jarayonlar tok, kuchlanish, elektr yurituvchi kuch (EYuK) qarshilik (o'tkazuvchanlik), induktivlik, sigim kabi tushunchalar orqali ifodalanadi. Zanjirlardagi tok ikki xil o'zgaruvchan yoki o'zgarmas bo'lishi mumkin. Shuningdek nosinusoidal tok deb ataluvchi elektr toklari ham mavjud bo'lib bunday zanjirlarni keyinroq ko'ramiz. Vaqt davomida son qiymati va yo'nalishi o'zgarmaydigan tok- o'zgarmas tok deb ataladi. Ya'ni bunda zaryad tashuvchilar (elektronlar) bir tomonga xarakatlanadi. O'zgarmas elektr tokida tok kuchi, kuchlanish, EYUK va qarshilik kabi parametrlar o'zaro bog'langan bo'ladi, shu bog'lanishni urganish elektr zanjirlarida muxim rol o'ynaydi. Xalqaro birliklar sistemasida (SI) tok kuchiAmper (A), kuchlanish- Volt (V), qarshilik- Om va o'tkazuvchanlik- simens (Sm) deb qabul qilingan. Bu birliklar orasida tok kuchi va kuchlanishnibog'lanishi muxim xususiyatga ega va buni voltamper xarakteristika deb ataladi.
Tevenin va Norton teoremalari ikki tomonlama va chiziqli zanjirlar uchun qo'llaniladi.
Thevenin teoremasi shuni ko'rsatadiki, bitta portdan ko'rinadigan har qanday chiziqli kontaktlarning zanglashiga olib keladigan kuchlanish manbai (ochiq kontaktlarning zanglashiga olib keladigan kuchlanishiga teng qiymat bilan) impedans bilan ketma-ket (o'sha portdan ko'rinadigan empedansga teng qiymat bilan, qisqa vaqtdan keyin) tasvirlangan bo'lishi mumkin. -barcha mustaqil kuchlanish manbalarini o'chirish va mustaqil oqim manbalarini ochish).
Norton teoremasi, ikki tomonlama, bitta portdan ko'rinadigan har qanday chiziqli kontaktlarning zanglashiga olib keladigan oqim manbai (qisqa tutashuv oqimiga teng qiymat bilan) impedans bilan parallel ravishda (Tevenin teoremasidagi kabi qiymat bilan) ifodalanishi mumkinligini aniqlaydi. .
Bu ikki teoremadan ko'rinib turibdiki, Tevenin konfiguratsiyasi Norton konfiguratsiyasiga va aksincha, agar Vo = Z bo'lsa, o'zgartirilishi mumkin.
Elektr zanjiri — elektr quvvat manbalari, qabul qilgichlari (isteʼ hunarmandlari) va ularning bir-biriga tutashtiruvchi oʻtkazgichlar (simlar) majmui. Elektr zanjiri tarkibiga ulabuzgichlar (viklyuchatellar), qayta ulabgichlar (pereklyuchatellar), saqlagichlar, himoyalash va kommutatsiya (uzibulash) apparatlari, oʻlchash va nazorat nazorati va boshqa ham kiradi. Elektr zanjiri quvvat elektr quvvati (elektromagnit energiya yoki zanjirida elektr toki, elektr qiluvchi kuch EYUK, elektr quvvatlari farqi mavjud bo'lgan boshqa tur energiya) uzatiladi, tarqatiladi hamda kuchi pasaytiradi yoki ishlab chiqaradi. Elekt energiya manbalarida biror turda gi energiya (suv, issiklik va boshqalar ener giyasi) elektr energiyasiga, qabul qil gichlar (isteʼeruvchilar)da elektr ener giyasi issiqlik, mexanik va boshqalar tu| energiyaga aylanadi. Elektr zanjiri rejim" (ish maromi) barcha qismalardagi tok va xavfsizlik toʻgʻrisida bogʻliq boladi. Elektr zanjiridagik, EYUK va yosh oʻzaro munosabat Kirxgof qonunlari bilan tushuntiriladi (qarang Kirxgof koidalari). Elektr zanjiri oʻ va oʻzgarmas tok zanjirlariga boʻlinadi. rezistor, induktivlik gʻaltagi, elektr kondensator va boshqalar

Mavzu: Impedans va to‘liq elektr o‘tkazuvchanlik hamda manba turlarini o‘zgartirish, aniqlash va qo‘llash.

Reja:

1. 
   : Impedans va to‘liq elektr o‘tkazuvchanlik hamda manba turlarini o‘zgartirish, aniqlash va qo‘llash.
   
2. 
   Tranzistorli tok manbalari.