2. Omborda yuklarni qayta ishlash logistik tamoyillari Zamonaviy yirik omborlar

Omborda yuklarni qayta ishlashda zamonaviy texnologiyalar
Rexa:
1. Omborlarning vazifalarini anʼanaviy va logistik jihatdan farqlash
2. Omborda yuklarni qayta ishlash logistik tamoyillari
3. Zamonaviy yirik omborlar

Omborlarning vazfasi zaxiralarni shakllantirish, ularni saqlash, istiʼmolchilarni uzluksiz va ritmli ravshda taqsimotini amalga oshirishdir.

Omborlarning vazifalarini anʼanaviy va logistik jihatdan farqlash mumkin.
Anʼanaviy vazifalari:
- ombor quvvatidan maksimal foydalanish;
- ombor va ortish-tushirish ishlarini ratsional olib borish;
- ombor jixozlariridan samarali foydalanish;
- tovarlarni saqlash va qayta ishlash operatsiyalarida yuzaga keladigan zararlarni yuqotish.
Logistik jihatdan vazifalari:
- istimolchilarni tovar va xizmatlar bilan taʼminlash;
- zaxiralar optimal sarflangan holatida o‘z vaqtida o‘rnini to‘ldirish;
- ishlab chiqaruvchilar va istimolchilarni har qanday ko‘zda tutilmagan holatlardan himoya qilish;
- jo‘natish partiyalarini konsolidatsiyalash;
- logistik servis darajasini shakllantirish;
- logistik tizimning bir-biriga bog‘liq bo‘g‘inlarining o‘zaro xamkorligini muvofiqlashtirish va integratsiyalashishini rivojlantirish;
- qo‘shilgan qiymat bilan xizmat ko‘rsatish.
Omborlashtirish tizimi, bu omborda moddiy oqimlarning paydo bo‘lishi, xarakatlanishi va shakllanishini taʼminlovchi elementlar yig‘indisi va ularni boshqarishdir.

Omborda yuklarni qayta ishlash quyidagi logistik tamoyillar asosida amalga oshiriladi:

• rejalashtirish— omborni asosiy ishchi zonalarga ajratish va yukning bu zonalar orqali o‘tish ketma-ketligini aniqlash;
• ratsionallik — moddliy oqimning harakatini operatsiyalar sonini minimal zaruriy kattalikkacha qisqartirish va yuk oqimlarining qaytib kelishini bartaraf qilish bilan rejalashtirish;
• tizimli yondashuv — yuklarning ombor orqali o‘tish sxemasini ishlab chiqish ularning barcha tavsiflarini hisobga olish bilan kiruvchi va chiquvchi oqimlarning o‘ziga xos xususiyatlari bilan bog‘langan bo‘lishi lozim;
• ombor quvvatlaridan foydalanish samaradorligi — yukni omborda saqlash omborning maydoni va uning balandligidan maksimal foydalanishni taʼminlashi lozim;
• texnik jihozlanishning optimal darajasi — texnik jihozlanishni tanlash omborning o‘zining, qayta ishlov beriladigan yukning o‘ziga xos xususiyatlari va iqtisodiy maqsadga muvofiqligi bilan belgilanishi lozim;
• asbob-uskunalarni universallashtirish — qo‘llaniladigan ko‘tarish-tashish asbob-uskunalari omborda yuklash-tashish asbob-uskunalari parkini minimumgacha qisqartirish uchun turli texnologik operatsiyalarni bajaradigan bo‘lishi lozim va hokazolar.
S hu bilan birga har bir alohida olingan aniq omborning ko‘rsatkichlari bir-biridan anchav farq qiladi, zero ularning elementlari va o‘zining tuzilmasi o‘zaro bog‘liq bo‘ladi. Omborlar tizimini tuzishda uning samardorligiga taʼsir ko‘rsatuvchi barcha omillarni to‘liq qamrab olgan holda ularga individual yondoshish tamoyiliga amal qilish lozim bo‘ladi. Buning uchun omborlarning fuksional vazifalarini aniqlash va yuklarni omborlarning ichida va tashqarisida qayta ishlashning tahlili misol bo‘ladi. Har qanday sarf xarajatlar iqtisodiy jihatdan asoslangan bo‘lishi lozim, yaʼni sarmoya sarflash bilan bog‘liq har qanday texnologik va texnik ishlanma bozordagi rasm bo‘lgan anaʼna va texnik imokniyatlardan emas balki ratsional ravishda maqsadga muvofiqlikdan kelib chiqishi lozim.
Ombor texnologik jarayoni deganda mahsulotni qabul qilishga tayyorlash, uning kelib tushishi, ko‘chirilishi, o‘ramdan chiqarilishi, mahsulotni soti va sifatiga ko‘ra qabul qilish, saqlash uchun joylashtirish, zichlab o‘rnatish, saralash, butlash, mahsulotni berib yuborishga tayyorlash va mahsulotni isteʼmolchiga yuerib yuborish bilan bog‘liv ketmaket bajariladigan amaliyotlarning jamuljamligi tushuniladi.
M ahsulotni omborda qayta ishlashning butun jarayoni yoki unign ayrim bosqichlari (mahsulotning kelib tushishi, mahsulotni jo‘natish) texnologik kartalar tuziladi. Texnologik karta bu ombor texnologik jarayonini operatsiyadan keyin batafsil ishlanmasini aks ettiruvchi hujatdir.

Texnologik kartalarda quyidagilar belgilanadi:

- ishlarning mazmuni (bajariladigan operatsiyalar ro‘yxati);
- ijrochilar;
- texnologik jarayonning davomida tuziladigan hujjatlar ro‘yxati.
Masalan, mahsulotni qabul qilishning texnologik kartalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- kun davomda mahsulot kelib tushishining grafiklari;
- amaliyotlarni bajarish ketmaketligi;
- mahsulotlarni yuk tushirish va yuk ortish bilan shug‘ullangan xodimlarning soni.
Ombor amaliyotlarini vaqt davomida (smena, sutka davomida) bajarish texnologik grafiklarni ko‘zda tutadi. Bular:
- yuk ortish yuk tushirish mexanizmlarining ishlash grafiklari;
- xaridorlarning omborga yoki tovar namunalari zaliga mahsulotlarni
- tanlab olish uchun kelishining grafiklari;
- ekspeditsiya zonasining ishlash grafiklari.
Ombor amaliyotlarining grafik tasviri, ombor texnologik jarayonining ishlari va amaliyotlarini ketmaket navbat bilan bajarilishi ombor jarayonining tarmoq modelini tashkil qiladi. Ombor amaliyotlari va ishlarini bajarishning hisoblangan ko‘rsatkichlari va muddatlari bo‘lgan tarmoq modeli ombor faoliyatining tarmoqli grafigi deyiladi.
Logistik tizimlarda omborga joylashtirishning eng kulaytexnalogiyasini tanlash aloxida faollikni talab etadi, chunki omborgajoylashtirish buyicha masalalarni xal kilishda bir-birlari bilan judayamjipslashib ketgan va dinamik boglangan kupgina turli xil omillarnitakkoslash muommosi vujudga keladi. Shu sababli omborga joylashtirishtexnalogiyasini tanlash yetarli darajada murakkab xisoblash texnikasinikullash zaruriyatini xisobga olish bilan tizimiy va majmuaviy yondoshishnitalab etuvchi bulib kurinadi.
Shuning uchun ushbu vazifani xal kilishning birinchi boskichidayokilgaridan texnik omillar asosida kabul kilinishi mumkin bulmaganomborga joylashtirish texnalogiyasi variantlaridan voz kechish maksadgamuvofikdir.
Keyingi boskichda ushbu tizim uchun kullanishi mumkin bulgan, ammoaloxida shartlarni yoki talablari cheklash xarakteriga ega(valyutajamgarmasi yetishmaganligda import buyicha xarid kilinadigan texnikvositalar) variantlardan voz kechish yuli berilgan karorlar doirasini ancha kiskartiradi. Kolgan texnik iktisodiy ulchamlardan eng kulayi tanlabolinadi.
Omborga joylashtirish eng kulay texnalogiyasining mezonlari barchavariantlar buyicha takkoslanadigan ulchamlarga asoslanadi.
Ularga kuydagilar kiradi:
* omborxona inshoatining asosiy ulchamlari;
* mexanizatsiyaga extiyoj;
* kushimcha yordamchi vositalar va uskunalarga extiyoj;
* ish kuchiga extiyoj va kushimcha mexnat resurslarini jalb kilish.
Ayrim variantlarni taxlil kilishda keyinchalik anik sharoitlar
bilan boglik sabablar buyicha amalga oshirish mumkin bulmaganligidan vozkechiladi. Masalan, konteynerlar va poddonlar bilan jixozlangan tuzilmalibloklardan foydalanish kuzda tutilga omborga joylashtirish texnologiyasidatovarlarning ikki guruxini ajratish tavsiya etiladi.
Birinchi guruxga konteynerlarni kullash bilan bloklarga joylashtiruvchi tovarlarni kiritish mumkin, ularning xarakati kulda amalgaoshiriladi. Ikkinchisiga poddonlarni kullash bilan tuzilgan bloklargajoylashtirilgan tovarlar kiradi, ularning xarakati kutargichlar yordamidaamalga oshiriladi.
Aloxida tovar guruxlari ichida kuydagi shartlarga rioya kilgan xoldaguruxchalar buyicha tartibga keltirishni utkazish zarur:
1. Bir xil ulchamlar va konstruksiyaga ega joylashtiriladigan birliklarnialoxida omborxona bulimlariga joylashtirish kerak.
2. Omborxona bulimi uzunligi doirasida joylashtiriladigan birliklartarkibiy kismlarining katʼiy belgilangan mikdori urnatiladi.
3. Agar tovarlar bevosita bir-birlari ustiga joylashtiriladigan bulsa, ularning mikdori oldindan aniklanishi va belgilangan mikdordan oshibketmasligi kerak. Sarmoyalar kiritishta xarajatlar omborga joylashtirishtexnologiyalarini taqqoslashda baxolash ko‘rsatkichlari sifatida bulishimumkin:
* uskunaning texnik imkoniyatlari va unga extiyoj;
* omborxona obʼektidan foydalanish xarajatlari;
* omborxona xodimlariga extiyoj;
* omborxona sigimining kattaligi;
* omborxona maydonlariga extiyoj;
Sarmoyalar kiritishga xarajatlar, omborxona xujaliginingrivojlanishi kuydagi formula buyicha kelajakdagi omborxona kuvvatlarigaextiyoj va xar xil turdagi omborlar kuvvati(sigimi) birligicha solishtirmasarmoyalar kiritish meʼyorlarini belgilash asosida amalga oshiriladi

bu yerda: E-omborxona obʼektlari sigimining usishi, ming t.
Yyir- solishtirma sarmoya kiritishning yiriklashtirilgan meʼyori,so‘m/sig‘imi t.
Cus- uskunalar uchun solishtirma sarmoyalar kiritishningyiriklashtirilgan meʼyori, sum/sigimi t.
Kus- xududlarda uskunalar narxining oshishi koeffitsenti.
Kyig‘- kuydagi formula buyicha belgilangan kurilish narxi oshishiningyig‘ma koeffitsenti

bu yerda: Kxud- kurilish montaj ishlari narxining oshishini xisobga oluvchixududiy koeffitsent.
Kik- iklimiy mintakalar buyicha kurilish montaj ishlarining narxinioshishini xisobga oluvchi koeffitsent.
Kzil- zilzilaviy ishlar buyicha kurilish montaj ishlarining narxioshishini xisobga oluvchi koeffitsiyent.
Ushbu turdagi uskunaga(∑N) extiyojning pul mikdori kuydagi formulabuyicha aniklanadi:

bu yerda: Qombor- ushbu turdagi mexanizmlar bilan kayta ishlanishi kerak bulganyuk muomalasining bir kismi, t.
Pm- foydalanish unumdorligi(bir mashina, mexanizmning ishlabchikarish kuvvati) t/s(kub.m/s);
Knot- yuk kelib tushishi(yuklarni ortish) notekisligining koeffitsenti;
Kdop- mashinalar, mexanizmlarning bir kismini taʼmirlashda, zaryadkalashda, ijarada ekanligi xisobiga ularga extiyojni oshishiningkoeffitsiyenti.
Ushu turdagi mashinalar, mexanizmlar va kurilmalarga extiyoj mikdoriushbu formuladan kelib chikkan xolda aniklanadi.

bu yerda: ∑Rr- ombor buyicha kurib chikilayotgan xar xil turdagi mashinalar, mexanizmlar va kurilmalarning yuk kutarish kobiliyati mikdori(birsutkadagi eng kup mikdordagi chikarish) kabi xisoblab chikiladi.
P-ushbu turdagi uskunalarning ∑Ррдаги ulushli, u kurib chikayotgankelajakda omborxona obʼektlari ixtisoslashishidan uzgartirishlarningusishi, uskunalar unimdorligining oshishi va boshka omillarni xisobgaolgan xolda tuzatilgan bulishi kerak.
Pur- ushbu turdagi uskunaning urtacha yuk kutarish kobiliyati(urtachabir sutkadagi chikarish), t.
Logistik tizimni (Rz) kullash munosabati bilan omborxona xodimlarigakushimcha extiyoj kuydagi formula buyicha aniklanadi:
Rз= Q/P_з, киши
Q - yillik xisoblangan yuk muomilasi: ming t.
Pz - omborxona xujaligida rejalashtirilgan mexnat unimdorligi, biryilda ming t/s.
Mexnat unimdorligi uni oshirishga yunaltirilgan tadbirlarni xisobgaolgan xolda belgilanadi:
- yangi texnik kullash;
- ishlab turgan uskunlarni zamonaviylashtirish;
- ortish-tushirish transport- omborxona ishlarini mexanizatsiyalashtirishva avtomatlashtirish;
- omborxona va logistik jarayonlarni boshkarish jarayonini avtomatlashtirish.


Xulosa
Omborda texnologik jarayonlarni bajarish sifatini yaxshilsh va muddatini qisqartirishga yangi logistik texnologiyalarni qo‘llash asosida erishish mumkin.
Zamonaviy yirik omborlar – bular bir-biri bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan ko‘plab elementlarni o‘z ichiga oladigan, aniq bir tizimga ega bo‘lgan va moddiy oqimlarni o‘zgartirish bilan bog‘liq bo‘lgan bir qator vazifalarni bajaradigan, shuningdek yuklarni qayta ishlash va isteʼmolchilarga taqsimlash ishlarini bajaradigan yirik texnik inshootlar bo‘lib hisoblanadi. Ayni paytda omborlar ularda qo‘llaniladigan qurilmalar, texnologik yechimlar, jihozlar konstruksiyalari va ularning xilma-xilligi, qayta ishlanadigan yuklarning turlari bo‘yicha omborlar murakkab tizimlar qatoriga kiradi. Shu bilan birga omborlarning o‘zi ham yanada yirik tizim – logistik zanjirning elementi bo‘lib hisoblanadi va u omborlar tizimida asosiy va texnik talablarni shakllantiradi, ularni optimal faoliyat ko‘rsatishi uchun maqsad va mezonlarni belgilaydi, yuklarni qayta ishlash uchun shartlarni belgilaydi.
Shu boisdan omborlar alohida emas, balki logistik zanjirning tarkibiy qismi sifatida qaralishi lozim. Faqat shunday yondoshuv orqali omborlarni o‘zining asosiy fuknsiyalarini samarali bajarishini va yuqori darajadagi samardorlikka erishish mumkin.