2. O‘zbekiston hududlarida ilk shaharlarning paydo bo‘lishi jarayonlari

Birinchidan, davlatlar paydo bo„lishining osiyocha ishlab chiqarish usuliga 
asoslangan "SHarq yo„li" bo„lib, unda iqtisodiyotning asosini sug„orma 
dehqonchilik tashkil etgan; dehqonchilik jamoasi jamiyatning birlamchi 
yacheykasi edi; aholining katta qismini safarbar etish zaruriyati prinsipial 
boshqaruvchilar tabaqasini taqozo etgan.
Ishlab chiqarishning osiyocha usuli miloddan avvalgi IV ming yillikdan 
milodiy I asrgacha yirik daryolar vodiylarida joylashgan Misr, Bobil, Xitoy,
Hindiston, O„rta Osiyo kabi mintaqalarda yoyilgan. 
Davlat tuzilmasining ikkinchi, «Evropa yo„li» Evropa mintaqasida 
mil.avv.V asrdan boshlab miloddiy III asrgacha qadimgi polislarida mavjud 
bo„lgan. Ularda xususiy mulkchilik shakllanishi tufayli kelib chiqqan jamiyatning 
ijtimoiy mulkiy tabaqalanishuvi jarayoni (sinflar shakllanish jarayoni) asosiy omil 
bo„ldi. 
Ma‟lum bir qabila, elat va xalqqa xos hamda muayyan hudud bilan bog„liq 
bo„lgan davlatchilikning paydo bo„lishi va rivojlanish bosqichlari boshqa xalq va 
hududlardagi davlatchilik jarayonlariga aslo mos tushmaydi. SHunga qaramay, 
Qadimgi SHarqdagi ilk davlatlarning paydo bo„lishi va rivojlanishi ko„pgina 
umumiy jihatlarga ega ekanligini ta‟kidlash joizdir. Aynan mana shuning uchun 
ham O„rta Osiyoda ilk davlatlarning paydo bo„lishi Qadimgi SHarq davlatchiligi 
tarixi bilan o„zviy bog„liqdir. 
Qadimgi SHarq turli hududlaridagi tabiiy sharoit o„ziga xos bo„lib, 
ko„pincha davlatlarning paydo bo„lishi ushbu holat bilan bevosita bog„liq edi. 
Ayniqsa, yirik daryolar - Nil, Dajla, Frot, Hind, Ganga, Xuanxe, Amudaryo va 
Sirdaryo Qadimgi SHarq xalqlari tarixiy taqdirida juda katta ahamiyatga ega 
bo„ldi. 
Boshqaruv jamiyatning ichki jabhasiga xos xususiyat hisoblanadi. Tarixga 
nazar tashlaydigan bo„lsak, insoniyat o„z rivojlanish jarayoni davomida eng oddiy 
boshqaruv shakllarini barpo etib uni rivojlantirib va takomillashtirib borganligi 
ko„zatiladi. Dunyo tarixidagi dastlabki davlatlar mil. avv. III ming yillikdayoq 
Misrda (nom davlatlarning birlashuvi), Mesopotomiyada (Akkadning kuchayuvi) 

---

paydo bo„ladi va SHarqdagi boshqa hududlarga ham (Hindiston, Xett davlati, Elam 
va boshq.) o„z ta‟sirini o„tkazib sifatiy yangi xususiyatlar kasb eta boradi. 
Davlat boshqaruvi deganda biz bosh siyosiy hokimiyat va unga 
bo„ysunuvchi boshqaruv tizimini tushunamiz. Boshqaruv tizimi jamiyatning 
barcha jabhalarini-siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va boshqalarni o„z ichiga 
qamrab oladi. Binobarin, boshqaruv tizimini har tomonlama va jiddiy 
o„rganmasdan turib jahon xalqlari tarixiy-madaniy rivojlanishi, ularning o„zaro 
aloqalari va ta‟siri, mahalliy va umumbashariy madaniyatlar integratsiyasining 
o„ziga xos tomonlari va qonuniyatlariga aniqliklar kiritish mumkin emas.