48. Nemis geosiyosat maktabi: klassik tushunchalar
49. Англо-американская школа геополитики (реализм, атлантизм, неоатлантизм, мондиализм, полицентрическая геополитика, консервативная геополитика).
49. Angliya-Amerika geosiyosat maktabi (realizm, atlantizm, neotlantizm, mondializm, polisentrik geosiyosat, konservativ geosiyosat).
50. Мощь страны и геостратегия (Н. Спайкман).
50. Mamlakat qudrati va geostrategiya (N.Spaykman).
51. Геостратегия США и НАТО периода «холодной войны».
51. Sovuq urush davridagi AQSH va NATOning geostrategiyasi.
52.Развитие атлантистской геополитической стратегии в концепциях Д. Мэйнинга, У. Кирка, С. Коэна.
52. D.Maining, V.Kirk, S.Koen tushunchalarida Atlantika geosiyosiy strategiyasining ishlab chiqilishi.
53. Геополитическая доктрина Г. Киссинджера.
53. X.Kissinjerning geosiyosiy ta’limoti.
54. К. Грэй о геополитике ядерной эпохи.
54. K. Grey yadro asri geopolitikasi haqida.
55. Геостратегия «аэрократии».
55. “Aerokratiya” geostrategiyasi.
56. Геополитическая доктрина З. Бжезинского.
56. Z.Bjezinskiyning geosiyosiy ta’limoti.
Ikkinchi jahon urushidan so'ng avjiga chiqqan qurollanish poygasi geosiyosiy tadqiqotlarda aks etgan yer yuzida ming yillardan davom etib kelayotgan ikki kuch qarama - qarshiligini ifoda etadi. Bu jarayonlar geosiyosatchi olimlar tomonidan chuqur ilmiy tadqiqotlar orqali o'rganilgan va aynan ushbu izlanishlar ko'pgina harbiy harakatlarining nazariy asosi bo'lib xizmat qilgan. Qudratli davlatlar aynan geosiyosiy tadqiqotlar asosida o'z tashqi strategiyasini qurishgan, tashqi siyosat borasida muhim qarorlar aynan geosiyosatchilarning nazariyalriga tayangan holda amalga oshirilgan. Shunday nazariyalardan biri Zbignev Bjezinskiyning ''Global hukmronlik va global yetakchilik'' nazariyasidir.
Zbignev Bjezinskiyning ''Global hukmronlik va global yetakchilik'' nazariyasi quyidagicha asoslab berishga harakat qiladi: Insoniyat tarixida ilk bor sovuq urush payoniga yetganidan so'ng bitta davlatning yakka hukmronligi joriy etildi. Barcha sohalarda liderlik qilayotgan davlat yevrosiyo davlati hisoblanmaydi. Aksincha, jahonning markaziy nuqtasi bo'lmish Yevrosiyodagi jarayonlar AQSH ta‘sirida amalga oshirilmoqda. Shunday ekan AQSH asta - sekin jahonga hukmronlik qilish, insoniyat oldidagi global vazifalarni hal etishi lozimligi ta'kidlanmoqda. AQSH geostrategiyasining bosh maqsadi xalqaro maydonda teng huquqli hamkorni (aniqrog'i raqibni) paydo bo'lishiga yo'l qo'ymaslik hisoblanadi. Yevrosiyo AQSH uchun eng muhim geosiyosiy sovg'adir. Yevrosiyoning o'ziga xos xususiyatlari:
Jahondagi eng kuchli iqtisodiy - texnologik markazlarning uchdan ikkitasi aynan shu yerda joylashganligi;
-G'arbiy Yevropa va Osiyo - Tinch okeani davlatlari;
-Yevrosiyoda dunyo aholisining 75 foizi yashaydi;
-Bir yilda jahonda yaratiladigan YAIM ning 60 foizi shu yerda yaratiladi;
-Jahondagi jami tabiiy zahiralarning 80 foizi Yevrosiyoda joylashganligi;
-Mintaqaviy gegemonlik da‘vo qiluvchi davlatlarning mavjudligi.
-Ular kelajakda xalqaro gegemonlik darajasiga yetishishi mumkin;
-Jamiki quruqlikni 3/1 Yevrosiyoga tegishli ekanligi.
Ammo AQSH ham Yevrosiyoning bunday imkoniyatlarini ko'rib, jim turgani yo'q. Aksincha, dunyoda globa hukmronlikka, gegemonlikka intilmoqda. Bugungi kunda esa quyidagilar AQSHning buyukligini ta‘minlashga yaqindan xizmat qiladi:
-Mamlakatning harbiy qudrati;
-Asosiy harbiy tuzilmalarda liderlik qilish, uni o'z nazoratida ushlab turishi;
-Kuchli har tomonlama yuksak iqtisodiyot.
-YAIM yaratishdagi tanho hukmronlikka intilishi;
-Ilm – fan va texnologik, konstruktorlik markazlariga egaligi;
-Jahon moliyasi ustidan nazorat. Masalan, 2014 - yilda xalqaro savdolarning, bitimlarning 80 foizi dollarda amalga oshirilgan;
-Kuchli mafkuraviy - targ'ibot texnologiyalariga egaligi va ular ustidan nazorat. Tо'g'ri neoatlantistlarning fikrlariga sub‘yektiv xarakter kasb etsada, o'ziga yarasha asoslarga ega, bo'lsada biz buni kuchli mafkuraviy targ'ibotlardan biri sifatida keltirishimiz mumkin. Brejeniskiy o'z fikrlarini davom ettirib quyidagilarni aytadi:
''Amerikaning dunyodagi o'rni haqidagi asosiy tezisim oddiy: Amerika qudrati - mamlakat milliy suverenitetini ta'minlashning hal qiluvchi omili - bugungi kunda global barqarorlikning eng yuqori kafolati bo'lib, Amerika jamiyati an'anaviy davlat suverenitetini buzadigan global ijtimoiy tendentsiyalarning rivojlanishini rag'batlantirmoqda. Amerikaning kuchi va uning ijtimoiy rivojlanishining harakatlantiruvchi kuchlari o'zaro hamkorlikda umumiy manfaatlarga asoslangan tinch jamiyatni bosqichma-bosqich yaratishga yordam berishi mumkin. Agar noto'g'ri ishlatilsa va bir-biri bilan to'qnashsa, bu tamoyillar dunyoni tartibsizlik holatiga olib kelishi va Amerikani qamaldagi qal'aga aylantirishi mumkin. 21-asr boshida Amerika qudrati misli koʻrilmagan darajaga yetdi, buni Amerikaning harbiy salohiyatining global taʼsiri va uning iqtisodiy samaradorligining jahon iqtisodiyoti farovonligi uchun muhim ahamiyati, AQSH texnologik texnologiyalarining innovatsion taʼsiri tasdiqlaydi. Amerika ommabop madaniyatining xilma-xiligi, bularning barchasi Amerikaga global miqyosda tengsiz siyosiy vazn beradi. Yaxshimi-yomonmi, hozir insoniyat harakatining yo‘nalishini aynan Amerika belgilaydi va u raqibni oldindan bashorat qila olishi mumkin. Yevropa AQSH bilan iqtisodiy sohada raqobatlasha olishi mumkin, ammo siyosiy raqobatga kirishish imkonini beradigan birlik darajasiga yetguncha ancha vaqt oʻtadi.
Amerika gegemoniyasining g'alabasi va AQSh kuchining global xavfsizlikning ajralmas tarkibiy qismi sifatidagi roliga haqiqiy alternativa yo'q. Shu bilan birga, Amerika demokratiyasi ta'sirida - va Amerika yutuqlari misolida - iqtisodiy, madaniy va texnologik o'zgarishlar hamma joyda sodir bo'lib, milliy chegaralar va chegaralar orqali global o'zaro aloqalarni shakllantirishga yordam beradi. Bu o'zgarishlar Amerika kuchi himoya qilish uchun mo'ljallangan barqarorlikni buzishi va hatto Qo'shma Shtatlarga nisbatan dushmanlikni qo'zg'atishi mumkin.
Natijada, Amerika favqulodda paradoksga duch keldi: u birinchi va yagona chinakam global super kuch, amerikaliklar esa ancha zaif dushmanlardan kelayotgan tahdidlardan tobora ko'proq tashvishlanmoqda. Amerikaning misli ko'rilmagan global siyosiy ta'sirga ega ekanligi uni hasad, nafrat uyg'otadi. Bundan tashqari, bu antagonistik his-tuyg'ulardan nafaqat foydalanish mumkin, balki Amerikaning an'anaviy raqiblari, hatto ular o'zlari ham u bilan to'g'ridan-to'g'ri to'qnashuvni xavf ostiga qo'ymaslik uchun juda ehtiyotkor bo'lishsa ham, Amerika o'z xavfsizligini ta'minlay oladi. Bundan kelib chiqadiki, Amerika boshqa milliy davlatlarga qaraganda ko'proq xavfsizlikni talab qilishga haqlimi? Uning rahbarlari - milliy hokimiyat qo'lida bo'lgan ma'murlar va demokratik jamiyat vakillari sifatida - o'zaro muvozanatli muvozanatga intilishlari kerakmi?
bu yerda ikki rol muhimdir. Milliy va pirovardida global xavfsizlikka tahdidlar inkor etib bo‘lmaydigan darajada kuchayib borayotgan, butun insoniyat uchun potentsial xavf tug‘dirayotgan dunyoda faqat ko‘p tomonlama hamkorlikka tayanish strategiyaga aylanishi mumkin. Aksincha, birinchi navbatda suveren hokimiyatdan mustaqil foydalanishga urg'u berish, ayniqsa yangi tahdidlarning o'z-o'ziga xizmat qiladigan bilan birgalikda, o'zini-o'zi izolyatsiya qilish, progressiv milliy paranoyya va zaiflikning keng tarqalishi fonida kuchayishi mumkin. Xavotirga berilib, o'z xavfsizligi manfaatlariga berilib ketgan Amerika, ehtimol, dushman dunyo muhitida yakkalanib qolishni kutgan bo'lardi. Va agar u yolg'iz o'zi uchun xavfsizlik izlab, o'zini nazorat qilishni yo'qotib qo'ysa, ozod odamlar mamlakati qamal qilingan qal'aning ruhi bilan to'liq to'yingan garnizon davlatiga aylanishi bilan tahdid qilinadi. Shu bilan birga, Sovuq urushning tugashi nafaqat davlatlar, balki terroristik intilishlarga ega bo'lgan siyosiy tashkilotlar o'rtasida ommaviy qirg'in qurollarini ishlab chiqarish bo'yicha texnik bilim va imkoniyatlarning eng keng tarqalishiga to'g'ri keldi.''
Xulosa o'rnida aytish kerakki, bu nazariyani muallif, hozirgi dunyodagi siyosiy vaziyatdan kelib chiqqan holda o'z fikrlarini bayon etgan. Va bu siyosiy makonda qay tariqa AQSh global yetkchiga aylanishi uchun qanday omillar xizmat qilganiga bevosita to'xtalgani ham e'tiborga loyiqdir. Shunday bo'lsa,da, global yetakchilik, gegemonlik, AQSh qo'lida abadiy qolmasligi ham unutmasligimiz darkor.
57. «Неоатлантизм» С. Хантингтона.
57. S.Hantingtonning “Neotlantizm”i.
58. Теория «конца истории» Ф. Фукуямы.
58. F.Fukuyamaning “Tarixning oxiri” nazariyasi.
59. Атлантизм как основное направление американской геополитики (В. Фицджеральд, Д. Мейнинг, Л. Кристоф).
59. Atlantizm Amerika geosiyosatining asosiy yo'nalishi sifatida (V.Fitsjerald, D.Mayning, L.Kristof).
60. Концепция «столкновения цивилизаций» С. Хантингтона и ее роль в американской геополитике.
60. “Sivilizatsiyalar to‘qnashuvi” tushunchasi S.Xantington va uning Amerika geosiyosatidagi o‘rni.
61. Мондиализм и парадигма однополярного мира (3. Бжезинский, Ф. Фукуяма)
Миро-системный анализ И. Валлерстайна
61. Mondializm va bir qutbli dunyo paradigmasi (3. Bjezinski, F. Fukuyama).
I. Vallershteyn tomonidan jahon tizimi tahlili
62. Концепция региональной геополитики С.Коэна, основанной на иерархическом принципе.
62. S.Koenning ierarxik prinsipga asoslangan mintaqaviy geosiyosat konsepsiyasi.
63. Геополитическая стратегия – дайте определение.
63. Geosiyosiy strategiya – uni aniqlang.
64. Составляющие геостратегии: политическая, военная, экономическая, религиозная, культурная, демографическая.
64. Geostrategiyaning tarkibiy qismlari: siyosiy, harbiy, iqtisodiy, diniy, madaniy, demografik.
Geostrategiya - bu geosiyosatga nisbatan hosilaviy bo'lgan va shuning uchun uning xususiyatlari bilan shartlangan fan. Geosiyosatning predmeti va ob'ekti fazoviy va vaqt o'lchovlari bilan o'zaro ta'sir qiluvchi dinamik miqdorlardir. Geosiyosiy jarayonlarning dinamik mohiyatini bir qator tadqiqotchilar, xususan, Kjellen, Ratzel, Xaushofer, Vandam (Edrixin), Dugin, Makkinder va boshqalar qayd etgan. Kosmos geosiyosatning tadqiqot ob'ekti sifatida sotsiologik o'lchovga ega va geografiya fanining o'rganish ob'ekti bo'lgan jismoniy fazoga teng emas. Geosiyosiy makon mavhum emas, u bilan faol munosabatda boʻlgan, uni oʻziga xos madaniy kategoriyalarda “talqin qiluvchi” jamiyatga qarab maʼlum oʻziga xosliklarga ega boʻladi. “O‘rab turgan landshaft” bilan muloqotda bo‘lgan odamlar tarixiy jarayonning qahramoni hisoblanadi. Geosiyosiy manfaatlarni ro'yobga chiqarish usuli bo'lgan geosiyosiy strategiya instrumental funktsiyaga ega va geosiyosiy kod bilan belgilanadigan geosiyosiy vektordan - davlatning tashqi dunyo bilan siyosiy munosabatlar tizimidan kelib chiqadi: "Davlat manfaatlarini, tashqi tahdidlarni aniqlashni o'z ichiga oladi. va ularni yo'q qilish yoki zararsizlantirish texnologiyasi. Geosiyosiy kod - bu ma'lum bir davlat manfaatlariga ta'sir ko'rsatadigan ko'plab omillarni hisobga olgan holda o'tmishdan hozirgi kungacha shakllangan tarixiy shakllangan matritsadir. Geosiyosiy vektor - davlatning geosiyosiy kod tomonidan sifat jihatidan idrok etilgan (ya'ni olingan ijtimoiy, madaniy, tsivilizatsiya tushunchasi) makonidagi harakat yo'nalishi. Bu harakat har doim ma'lum bir tashqi siyosiy maqsaddan kelib chiqadi va shuning uchun davlatning atrofdagi dunyoga ta'sirining u yoki bu turini (harbiy-siyosiy, iqtisodiy, madaniy va boshqalar) nazarda tutadi.
Gestrategiyaning
Do'stlaringiz bilan baham: |
