7-МАВЗУ: ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ: ИЖАРА ҲАҚИ ВА РЕНТА
1
- Аграр муносабатларнинг иқтисодий мазмуни. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг хусусиятлари
2
3
- Агросаноат интеграцияси ва агробизнес
4
- Ўзбекистонда аграр ислоҳотларни амалга ошириш ва янада чуқурлаштиришнинг асосий йўналишлари
РЕЖА:
1. Аграр муносабатларнинг иқтисодий мазмуни. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг хусусиятлари
О‘zbekiston Respublikasida qishloq xо‘jaligi rivojlanishining asosiy kо‘rsatkichlar tahlili
Ko‘rsatkichlar
|
Yillar
| | | | | | |
2000-2021 yillarda о‘zgarishi, %
| | |
2000
|
2010
|
2015
|
2016
|
2019
|
2020
|
2021
| |
Qishloq xo‘jaligi ekinlari ekin maydoni, ming gektar
|
3778,3
|
3708,4
|
3694,2
|
3706,7
|
3309,4
|
3396,1
|
3260,7
|
86,3
|
Qishloq xo‘jaligi mahsuloti, mlrd. so`m
|
1387,2
|
30856,7
|
99604,6
|
115599,2
|
216283,1
|
250250,6
|
302524,9
|
21808,3
|
shu jumladan:
|
|
|
|
|
|
|
| |
dehqonchilik
|
696,8
|
18119,0
|
55429,2
|
61755,1
|
111904,8
|
123858,8
|
151083,4
|
21682,5
|
chorvachilik
|
690,4
|
12737,7
|
44175,4
|
53844,1
|
104378,3
|
126391,8
|
151441,5
|
21935,3
|
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishning o‘sish sur'ati, o‘tgan yilga nisbatan foizda
|
103,1
|
106,3
|
106,1
|
106,3
|
103,3
|
102,7
|
103,6
|
0,5
|
shu jumladan:
|
|
|
|
|
|
|
| |
dehqonchilik
|
103,1
|
105,9
|
105,5
|
105,7
|
104,8
|
103,2
|
103,1
|
0
|
chorvachilik
|
103,0
|
106,9
|
106,9
|
107,0
|
101,6
|
102,1
|
104,1
|
1,1
|
1-rasm. О‘zbekiston Respublikasida qishloq xо‘jaligi mahsuloti ishlab chiqarishning mulkchilik shakli bо‘yicha tarkibi
2-jadval
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA MAHSULOT ISHLAB CHIQARISH TARKIBI
Ko‘rsatkichlar
|
Yillar
| | | | | | | | |
2000
|
2010
|
2015
|
2018
|
2019
|
2020
|
2021
|
Dehqonchilik mahsulotlari, sh.j.
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
Fermer xo`jaliklari
|
9,7
|
59,1
|
52
|
45,3
|
49,2
|
52
|
52,6
|
Dehqon (shaxsiy yordamchi) xo`jaliklari
|
43,9
|
39,4
|
46,2
|
52,2
|
46,8
|
42,3
|
41,1
|
Qishloq xo`jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar
|
46,4
|
1,5
|
1,8
|
2,5
|
4
|
5,7
|
6,3
|
Chorvachilik mahsulotlari, sh.j.
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
Fermer xo`jaliklari
|
1,3
|
3,9
|
4
|
4,6
|
5,1
|
4,9
|
5,7
|
Dehqon (shaxsiy yordamchi) xo`jaliklari
|
89,7
|
93,1
|
92,9
|
92,3
|
91,2
|
92
|
90,7
|
Qishloq xo`jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar
|
9
|
3
|
3,1
|
3,1
|
3,7
|
3,1
|
3,6
|
2-rasm. Qishloq xо‘jaligi mahsuloti ishlab chiqarishda Qashqadaryo viloyatining tо‘tgan о‘rni, (joriy narxlarda mlrd.sо‘m)
Ернинг ҳосил бериш қобилиятига тупроқ унумдорлиги дейилади
- узоқ йиллар давомида кишиларнинг ҳеч қандай аралашувисиз, табиий ўзгаришлар натижасида ернинг устки қатламида ўсимлик «озиқланиши» мумкин бўлган турли моддаларнинг вужудга келиши
Ернинг табиий унумдорлиги
- тупроқ унумдорлиги кишиларнинг табиатга таъсири натижасида, яъни тупроқ таркиби ва деҳқончилик усулларини яхшилаш сунъий йўл билан амалга оширилиши
Ернинг иқтисодий унумдорлиги
Ерга эгалик қилиш, тасарруф этиш ва ундан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган муносабатлар аграр муносабатлар дейилади.
Ерга эгалик жисмоний ва ҳуқуқий шахсларнинг маълум ер участкасига тарихан таркиб топган асослардаги ёки қонун ҳужжатларида белгиланган тартибдаги эгалик ҳуқуқини тан олишини билдиради
Ердан фойдаланиш ҳуқуқи – бу ўрнатилган урф-одатлар ёки қонуний тартибда ундан фойдаланишни билдиради.
2. Рента муносабатлари
Ер рентаси – ер эгалигини иқтисодий жиҳатдан амалга ошириш (реализация қилиш)нинг шаклидир.
Ер рентасининг бир қанча тарихий кўринишлари мавжуд.
1
2
3
- пул солиғи шаклларидаги феодал ренталари
Ҳозирги пайтда турли мамлакатларда мавжуд рента вужудга келиш сабаблари ва шарт-шароитларига қараб қуйидаги турларга ажратилади:
1
2
3
4
- қазилма бойликлар, қурилишлар жойлашган ерлардан олинадиган рента.
Ер участкаларининг унумдорлиги ва жойлашган жойидаги фарқлар натижасида вужудга келадиган қўшимча даромад (қиймат)нинг бир қисми рента шаклини олади ҳамда у дифференциал рента деб аталади.
Дифференциал рента I
- ернинг табиий унумдорлиги билан боғлиқ бўлган, саноат марказларига, бозорларга ва алоқа йўлларига яқин жойлашган серунум ер участкаларида вужудга келади
Дифференциал рента II
- хўжаликларни интенсив ривожлантириш, ернинг ҳосилдорлигини ошириш учун қўшимча харажатлар сарф қилиш билан, яъни қишлоқ хўжалигида кимёвий ўғитларни қўллаш, ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш, қишлоқ хўжалигини механизациялаш ва электрлаштириш даражаси билан боғлиқ ҳолда вужудга келади.
Абсолют рента
- Ерга бўлган мулкчилик монополияси ижарага бериладиган барча ер участкаларининг сифатидан қатъиназар, ер эгаларига абсолют рента деб аталган рентани олишга имкон беради.
Монопол рента
- Бошқа ерда учрамайдиган табиий шароит, баъзан ноёб қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштириш ер эгаларига монопол рента олиш имконини беради.
Қазилма бойликлар, қурилишлар жойлашган ерлардан олинадиган рента.
- маълумки фойдали қазилма конлари жойлашуви жиҳатидан ҳам, коннинг бойлиги жиҳатидан ҳам бир-биридан фарқ қилади. Худди қишлоқ хўжалигидаги сингари, ўрта ва яхши конлардаги корхоналар қўшимча фойда оладилар, у ҳам дифференциал рентага айланади.
ИХ
- ердан фойдаланганлик учун тўланадиган рента
R
r
- ер участкасини ижарага бергунга қадар унга қурилган иншоотлар амортизацияси
А
- 1) ер участкаси эгаси олиш мумкин бўлган ер рентаси миқдорига;
- 2) ссуда фоизи меъёрига
Ернинг нархи иккита миқдорга боғлиқ:
Ер нархи.
- Маълумки, ер инсон меҳнати маҳсули бўлмаганлиги сабабли алмашув қийматга эга эмас. Шунга кўра, назариётчилар ер ва бошқа табиат инъомлари нархини иррационал нархлар деб атайдилар.
НЕ
R
r*
Do'stlaringiz bilan baham: |
