2-seminar mavzusi: Boshlang`ich sinflarda asosiy miqdorlarni o’rgatish metodikasi. Uzunlik va yuza o’lchov birliklarini o`rgatishga doir topshiriqlar. Massa va sig’im o’lchov birliklarini o`rgatishga doir amaliy turdagi misol va masalalarni

 
2. Quyidagi figuralar nechtadan kvadrat santitmetrlarga bo‘lingan. Ularning har
birining yuzalari nimaga teng? 

---

23-rasm 
3.Rasmdagi figuralarning tomonlari uzunligini va yuzalarini aniqla. 
(24 – rasm ).
To‘g‘ri to‘rtburchak (yuzini) topish qoidasini o‘rganishi uchun quyidagi chizmalardan
foydalanish mumkin. 
1 
2 
3
4
24-rasm 

---

4*3=12 
Yoki
3*4=12 
javob: yuza 12 sm
2
25-rasm
Yuza birliklari orasidagi munosabatlarni o‘rganish va bu haqidagi
bilimlarni mustahkamlash uchun quyidagi mashqlarni kiritish foydali. 
1. Kvadrat detsimetrlarda ifoda qil:8 m 
2 
; 14 m 
2 
; 40 m 
2 
; 6 m 
2 
35 dm 35 dm 
2 
; 18 m
2
70 m
2
; 200
m
2 
; 1000
m
2 
; 2768 sm 
2
.
2. Kvadrat santimetrlarda ifoda qil: 
5 m
2
; 7 m
2
; 9 m
2 
; 8 dm
2
; 5 dm
2 
; 35 dm
2 
: 
3. Kvadrat metrlarda ifoda qil: 
100 dm
2
; 300 dm
2
; 1000 dm
2
; 645 dm
2
; 916 dm
2
. 
4. . Taqqosla

---

15 m
2
6 dm
2 
va 156 dm
2 
80sm
2
va
8 dm
2 
3m
2
va 750 sm
2
1m
2
va 250 dm
2
4 
4
6 m
2
va 6000 sm 
2
5 dm
2
va 500 sm
2 
4. Quyidagi figuralar yuzalarini top: 
4 sm 
5. Hajm (sig‘im) va uning o‘lchov birliklari 
 
Miqdor haqidagi tasavvurlarni rivojlantirishda hajm va massa bilan tasvirlanadigan 
xossalari bilan tanishtirish yordam beradi. Idishlarning sig‘imi va “litr” tushunchalarining 
kiritilishi narsalarning xossalari haqida fazoviy tasavvurlarning rivojlanishiga yordam 
beradi. 

---

“Litr” darsiga tayyorgarlik davrida bolalarda narsalarning hajmiy hossalari 
haqidagi tasavvurlarning shakllanishiga yordam beradigan mashqlarni kiritish lozim. 
1.Qaysi shar katta 
2. Bolalar qumli maydonchada o‘ynashmoqda. Qoliplardan figuralar yasashmoqda. 
(Qoliplar ko‘rsatiladi). Qaysi qolipga ko‘proq qum sig‘adi? 
3. Choy va osh qoshiqlarda bir stakan qum o‘lchab ol. Nega bir xil miqdordagi qum 
turli sonlar bilan ifoda qilindi? O‘lchovlar soni o‘lchovning o‘ziga qanday bog‘liq? va 
hakazo. “Litr” mavzusi bo‘yicha dars parchasini keltiramiz. 
O‘qituvchi: Oldingi darslarda biz sochiluvchan narsalarni o‘lchagan edik. 
SHunday o‘lchovlarning o‘zidan suyuqliklarini o‘lchashda ham foydalanish mumkin. Siz 
qanday suyuqliklarni bilasiz? O‘quvchilar: suv, sut, sho‘rva, qatiq, qaymoq, benzin, 
kampot, ... 
O‘qituvchining misolida ikkita manzara bor. Biri keng ikkinchisi tor. Ikkisida ham 
suv satxi bir xil. Ikkita o‘lchov stakanchalar ham bor. Ular 1 va 2 bilan nomerlangan. 
O‘qituvchi: qaysi idishda suv ko‘pligini qanday isbotlash mumkin?
O‘quvchilar: ikkinchi idish kengroq, unda suv ko‘p. O‘qituvchi shakli har xil ikkita 
idish qo‘yadi, ulardagi suyuqlik satxi bir xil. 
O‘qituvchi: endi qaysi idishdan suv ko‘proq? O‘quvchilar chamalay boshlaydilar, 
o‘qituvchi ularni o‘lchov stakanchani olib o‘lchash kerak degan hulosaga olib keladi
6
. 
Bir idishda 5 ta o‘lchov, ikkinchi idishda esa shunday 3 ta o‘lchov borligini 
aniqlaymiz. 
Xulosa qilinadi. Keyin o‘lchashlar ikkinchi o‘lchov bilan takror amalga oshiriladi. 
(0›0). Xulosa qilinadi. Keyin o‘lchashlar ikkita o‘lchov bilan o‘tkaziladi. Birinchi 
idishdagi suv miqdori katta o‘lchov bilan, ikkinchi idishdagi suv miqdori esa kichik 
o‘lchov bilan o‘lchanadi. O‘lchash natijalari qarama-qarshi xulosaga olib keladi. Buni

---

muhokama etib, bolalar idishlardagi suyuqliklarning miqdorini o‘lchash uchun bitta 
o‘lchovdan foydalanish kerak degan hulosaga keladilar. 
O‘qituvchi 1 litr yozuvli metall krujkani ko‘rsatadi va umumqabul qilingan 
o‘lchovning nomini aytadi. Suyuqliklar yoki sochiluvchan jismlar sig‘imini o‘lchash 
uchun zarur bo‘lgan holatlar sig‘imlarini o‘lchash yoki hajmlarini o‘lchash deb ataladi. 
So‘ngra suv o‘lchovdan 1 metrli bankaga quyiladi. Nima uchun banka 1 litrli deb 
atalishini aniqlaymiz. Krujka yoki bir litrli banka bilan balonlarga suv quyamiz. Ikki 
litrli va uch litrli ballonlar bilan tanishamiz. 
Bolalar o‘z uylarida limonad va kefir shishalarini ko‘p ko‘rganliklari sababli 1 l 
suv ikkita limonad yoki kefir shishalariga to‘lishini ko‘rsatish foydalidir. Do‘konda ba’zi 
narsalar litrlab sotiladi. Do‘kon o‘yinini o‘ynash foydalidir. Sotuvchi haridorlarga sutni 
(bo‘yagan suv) butilkalarda, kastrulkalarda, chelaklarda sotadi. 
Ko‘z alashni rivojlantiradigan mashqlar foydalidir. (oldin hajm ko‘z bilan 
chamalanadi, keyin esa o‘rganadi). Ikkita idishdagi suyuqlik miqdorlarini
tenglashtirishga oid mashqlar bolalarda qiziqish uyg‘otadi. 
1. Bir idishda 3 litr suv, ikkinchi idishda 2 litr suv bor. Ikkala idishdagi suv bir xil 
bo‘lishi uchun nima qilish kerak? (Ikki litrga 1 l quyish yoki 3 l dan 1 l ni olish kerak). 
Ishni ikkita bir xil idishda suv olib, amaliy bajarish kerak. 
2. Bir idishda 3 l suv, ikkinchi idishda undan 2 l ko‘p suv bor. Ikkinchi idishdagi 
suv 1 l ko‘p bo‘lishi uchun nima qilish kerak? Bu masalaning turli yyechilish usulllarini 
ko‘rib chiqish foydali bo‘ladi.
a) O‘quvchilar 1 idishga 1 l suv quyishni taklif etishadi. Bu usul amalda 
tekshiriladi. O‘lchash natijasida birinchi idishda 4 l suv, ikkinchi idishda 5 l suv bor ekan. 
5 › 4. 
b ) Birinchi idishga 2 litr, ikkinchi idishga 1 l suv qo‘yiladi. 5 ‹ 6 . Bunday 
masalalarni yechish jarayonida sig‘imlarni o‘lchash bo‘yicha zaruriy uquvi rivojlanadi. 

---

Xulosa 
“Ta'lim to’g’risida”gi Qonun hamda Kadrlar tayyorlash milliy dasturining mohiyati 
barkamol avlodni tarbiyalashga qaratilgan bo’lib, unda quyidagi vazifalar bеlgilab 
qo’yilgan. Xususan, yoshlarni ma'naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash, yosh avlodni 
ma'naviy-axloqiy tarbiya asosida yеtuk qilib tarbiyalash, talabalarning ma'naviyatini 
milliy istiqlol g’oyasi asosida tarbiyalash va shakllantirishda ommaviy axborot vositalari 
imkoniyatlaridan kеng va samarali foydalanish, yoshlarda Vatanga va xalqqa muhabbat, 
yurt farovonligi uchun kurashish, insonparvarlik, o’zlikni anglash, milliy qurur, milliy 
iftihor, o’zga millat kishilari va ularning sadriyatlarini xurmat qilish kabi fazilatlarni 
tarbiyalash, yoshlarda vijdon erkinligi, ta'lim-tarbiya masalalari ustuvor vazifa sifatida 
amalga oshirilmoqda.
Yurtboshimiz “Yuqori malakali, zamonaviy bilimlarga ega bo’lgan, hozirgi kun 
talablari asosida fikrlay oladigan еtuk kadrlarni tayyorlash ham ijtimoiy-siyosiy, ham 
iqtisodiy muammolarimizni hal etishning kaliti hisoblanadi”dеgan edi. 
Jamiyatda layo?atli, ishbilarmon, еtuk kadrlarga hamisha zarurat tu?iladi. Insoniyat 
rivojining tarixi uning talablarini qondirish va mavjud muammolarni hal etishga qodir 
munosib kadrlarga ehtiyoj sеzib kеlganidan guvohlik bеradi. Bu jamiyatning hozirgi 
taraqqiyot bosqichida ham dolzarb masalalardan biri bo’lib kеlmoqda. Buning uchun esa 
kadrlar siyosati nеgizida ma'naviyat va ma'rifat, shaxsni muntazam kamol toptirish 
borasida uzluksiz ish olib borish talab etiladi. Komil inson dеganda biz, avvalo ongi 

---

yuksak, mustaqil fikrlay oladigan, xulq-atvori bilan o’zgalarga ibrat bo’ladigan, bilimli, 
ma'rifatli kishilarni tushunamiz. 
Mustaqillikning dastlabki yilaridanoq yurtimizda ma'naviyatni yuksaltirishga juda 
katta e'tibor bеrilishi bеjiz emas, iqtisodiyotni rivojlantirish, mustaqillikni 
mustahkamlash, mamlakatni jarayon siyosati saqnasiga olib chiqish kabi vazifalarni 
ma'naviyatni yuksaltirmay turib amalga oshirib bo’lmaydi. Ma'naviyatni yuksaltirish 
sohada muayyan muvafaqqiyatlarga eishilgach, jumladan, milliy tariximizni, 
xalqimizning g’ururi bo’lgan o’nlab va yuzlab allomalar xotirasini qayta tiklash, milliy 
an'ana va marosimlarni el-yurtimizga qaytarish kabi xayrli ishlar amalga oshirilgach, 
milliy mafkura va milliy istiqlol g’oyasi va mafkura masalalarini kun tartibiga qo’yish 
uchun ma'naviy asos yaratildi. Ana shu ma'naviy asos mamlakat taraqqiyotini 
ta'minlovchi yosh avlodni ma'naviy kamol toptirish, yangi tafakkur sohiblarini 
tarbiyalash jarayonida mu?im omil bo’lib xizmat qiladi. Bugungi kunda yangi jamiyat 
bunyodkori bo’lmish komil insonni tarbiyalash jarayonida umuminsoniy va milliy 
qadriyatlarga asoslanamiz. 
Matematikada o’rganiladigan asosiy tushunchalardan biri miqdor tushunchasidir. 
Shuning uchun “Matematika miqdorlar haqidagi fan, u miqdor tushunchasidan kelib 
chiqadi” deb bejiz aytilmagan. Boshlangich sinfda quyidagi miqdorlar qaraladi: uzunlik, 
yuz, massa, hajm, vaqt va boshqalar.
Boshlangich sinflarda asosiy miqdorlarni o’rganish arifmetik materialni o’rganish 
bilan uzviy bog’liqlikda amalga oshiriladi. Jumladan “o’lchashni o’rgatish sanashni 
o’rgatish bilanbog’lanadi; yangi o’lchov birliklari tegishli sanoq birliklari kiritilgandan 
so’ng kiritiladi; ismli sonlarni yozilishi va o’qilishi sonlarni nomerlash bilan parallel 
o’rganiladi; arifmetik amallar abstrakt sonlar ustida va isimli sonlar ustida bajariladi. 
O’quvchilarning o‘lchov birliklari to‘g‘risidagi bilimlari va tasavvurlari 
ko’rgazmalilikning turli vositalari yani geometrik figuralarning modellari, chizmachilik 
va o’lchash asboblaridan keng foydalanish, kuzatishlar asosida va har qaysi o‘quvchining 
alohida miqdorlarni o‘lchashga doir amaliy mashqlar ish natijalari asosida xulosa 
chiqarish o’rgatish maqsadga muvofiqdir. 

---

Atrof-borliqni o’z kashfiyotlari orqali bilib olish bolalar uchun juda qiziqarlidir. 
Matematikani tevarak atrof, kundalik turmush bilan bog’lab o’qitishda yetuk 
olimlar, metodistlar, didaktiklar tomonidan asoslab berilgan nazariyalar hamda ilg‘or 
tajribali o‘qituvchilarni dars jarayonida olib borgan amaliy ishlariga tayanib bu mavzuni 
yoritib berishdagi 4 ta asosiy sabablarini ta’kidlab o’tish lozim: 
1. Mahalliy materiallardan foydalanib darsni xayotiyligini ta’minlash. 
2. Miqdorlar ustida ishlashda bu miqdorlarni turmush hayot bilan bog’lash. 
3. Turli masalalar tuzish va yechish matematikani hayot bilan bog’lashdagi muhim 
vosita ekanligi. 
4. O’quvchilarni jamoa va yakka tartibdagi ishlarini tashkil qilish uchun yahshi 
sharoit yaratadi.