2-Tema. Anorganik birikpelerdiń EŃ ahmiyetli klasslari reje

2-Tema. ANORGANIK BIRIKPELERDIŃ EŃ AHMIYETLI KLASSLARI
Reje:
1. Oksidler, atalıwı, alınıwı hám qásiyetlleri
2. Tiykarlar atalıwı, alınıwı hám qásiyetleri
3. Kislotalar atalıwı, alınıwı hám qásiyetleri
4. Duzlar atalıwı, alınıwı hám qásiyetleri
Tayansh sózler: anorganik birikpeler, oksid, kislota, tiykar, duz.
Oqıw shınıǵıwınıń maqseti: Anorganik birikpelerdi klasslarǵa bóliniwin studentlerge tusintirib beriw hám olarǵa mısallar keltiriw.
Barlıq zatlar eki gruppaǵa bólinedi: ápiwayı hám quramalı zatlar.
Ápiwayı zatlar - molekulası birdey atom (element) den dúzilgen zat. Mısalı : O2, Ag, Fe, Al, N2, J2, S8, P4. Eki qıylı metallar hám metallemesler

S8

P4

Br₂ Au Ag
Quramalı zatlar (yaki ximiyalıq birikpeler) - molekulasi har túrli atomlar (ximiyalıq elementlar) dan dúzilgen zat. Máselen H2O, NaCl, C12H22O11, CaCO3

CaCO₃

^C12^H22^O11


Anorganik zat

Ápiwayı	Metallar
	Metall emesler
Quramalı	Oksidlar
OKSIDLAR	Tiykarlar
	Kislotalar
	Duzlar

H2O


NaCl

Oksidlar - biri kislorod bolǵan eki elementdan ibarat quramalı zat.

OKSIDLAR
Duz payda etpeytuǵın	Indifferent CO, H2O, NO, N2O, SiO
Duz payd etetuǵın	Tiykarli Siltili hám siltili jer metall oksidleri hám +1, +2 oksidleniw dárejesin kórsetetuǵın metallar Na2 O; K2 O; MgO; CaO; FeO;CuO. Amfoter (oksidleniw dárejesi +3, +4 bolǵan metallar). ZnO;BeO; Al2 O3; Cr2 O3; SnO2 Kislotalı -metall emes oksidleri hám +5 ten +7 ge shekem bolǵan metallar SO2; SO3; P2 O5; Mn2 O7; CrO3

Oksidlerdiń atalıwı
Eger element bir neshe túrli oksid payda etse, olardıń atın atawda aldın element atı aytıladı, keyininen qawıs ishinde Rim nomeri menen elementtiń sol oksiddegi valentligi kórsetiledi, defies qoyılıp, oksid sózi qosıp aytıladı. Mısalı : FeO - temir (II) - oksid, Fe2 O3 - temir (III) - oksid, SO2 - altıngugurt (IVoksid, SO3 -altıngugurt (VI) - oksid, Cl2 O5 - xlor (V) - oksid hám basqalar. Oksidlerdi grek sanları menen aytıw múmkin: PbO2 -qorǵasın dioksid, NO - azot monooksod, NO2 - azot dioksid. SO3 - sulfat angidrid (sulfat kislotaǵa muwapıq keledi), N2 O5 - nitrat angidrid (nitrat kislotaǵa muwapıq keledi ).
Ayrım oksidler bólek ataladı : SO2 - sulfit gazı, CO2 - karbonat angidrid hám basqa. Mısal azottıń barlıq oksidleri atın jazamız hám qawıs ishinde eski atın keltiremiz:
N2 O - azot (I)- oksid
NO - azot (II)- oksid ( azot oksid)
N2 O3 - azot (III) - oksid (nitrit angidrid)
NO2 - azot (IV) - oksid, azot dioksid ( azot tórt oksid)
N2 O4 - azot (IV) - oksiddiń dimeri (azot qos oksid)
N2 O5 - azot (V) - oksid ( nitrat angidrid, azot bes oksid)
Alınıwı
Ápiwayı hám quramalı zatlardıń kislorod menen tásirinen:
2Mg + O₂ > 2MgO
4P + 5O₂ > 2P₂O5
S + O₂ > SO₂
2CO + O2 > 2CO2
2CuS + 3O2 > 2CuO + 2SO2
CH4 + 2O2 > CO2 + 2H2O
4NH₃ + 5O₂ ' > 4NO + 6H₂O
Kislorod saqlaǵan quramalı zat (tiykar, kislota, duz) lardıń qızdırılǵanda bólekleniwi:
Cu(OH)2 -^to> CuO + H2O
(CuOHhCO₃ 2CuO + CO2 + H2O
2Pb(NO₃)2 2PbO + 4NO2 + O2
2HMnO4 -^{t0;H2SO4(kons.)}> Mn2O7 + H2O

Ximiyalıq qásiyetlerı